ورق زدن مطبوعات کاغذی لذت دیگری دارد

جام جم آنلاین؛ محمدحسین شیریان- روزنامه نگار و پژوهشگر حوزه فرهنگ و رسانه؛ مهمترین وسیلهای که نقش مهمی در انتشار گسترده، دسترسی آسان و ارزان به مطبوعات را فراهم کرد ماشین چاپ «یوهانس گوتنبرگ» بود. اما نخستین نشریه چاپی جهان حدود 155سال بعد از اختراع ماشین چاپ، منتشر شد. گوتنبرگ آغازگر راهی بود تا رسانههای متنوع امروزی، عرصه اجتماعی را متحول سازند. بدون تردید، رویکرد اساسی رسانههای چاپی و مجازی، گردش آزاد اطلاعات، گسترش دانایی و توانمندسازی انسانهاست. اخبار جهان و رویدادهای عادی زندگی با چشم برهم زدنی با تن پوشی از خبر، از طول موج های سریعی میگذرند و همه، از همه چیز «خبردار» میشوند. کوشش بی درنگ روزنامه نگاران در تمام جهان همین است؛ خبر باید به سرعت به دست مخاطبین برسد. پیش از ورود رسانه های مجازی به عرصه اطلاعرسانی، خبرگزاریهای جهان و خبرنگاران مطبوعات چاپی تلاش بیمثالی داشتند تا اخبار بدست آمده را با فاصله کمتری از خبرگزاری رقیب بر روی خروجی و صفحه مطبوعات خود بنشانند. رسانههای مجازی این فرصت باورنکردنی گستره انتشار انبوه را برای عرصه زندگی بشر فراهم ساختند. اما این، همه عناصر ارزشمند و بهم پیوسته فضای مجازی نیست! آسیبها و رنج هایی نیز دارد. نشر یا بازنشر مطالبی که از عینیت، صحت، دقت و موثق بودن تهی باشد نمی تواند اعتماد مخاطب را برانگیزد. رسانههای مجازی علیرغم داشتن عنصر بسیار مهم «سرعت انتشار» با مهمترین آسیب این عرصه، یعنی بُحران «منبع موثق» روبرو هستند و گاه «دقت و صحت» قربانی «سرعت انتشار» میشود. شبکههای اجتماعی با حیطه وسیع تکثیر در شمارگان بی شمار؛ و انتشار گسترده فارغ از هر نظارتی روبرویند. آنها در چشم برهم زدنی بر ابزار مجازی مخاطب، جا خوش میکنند. در این میان داشتن «سواد رسانه ای» عنصر پر اهمیت دریافت پیام را برجستهتر میسازد. این سواد فقط مربوط به فرستندگان پیام نیست. گیرندگان پیام نیز باید با مفاهیم این رسانه آشنا شوند در غیر این صورت هر پیام دریافتی را به مثابه صحت آن، پذیرا خواهند شد. شایعه و تکذیب از تکراری ترین مفاهیم رسانههای مجازی است. در حالی که حوزه رسانههای مکتوب به دلایل عمومی اعتماد مخاطب و انواع نظارت های سیستمی خبرگزاریها در حیطه بررسی وقوع رویداد، کمتر با خطای «منبع موثق» روبروییم. مطبوعات با عناصر قانونی، ارزشهای اخلاقی حاکم بر رسانه های چاپی، لباسی از تنپوش صحت به تن اخبار و رویدادها می پوشانند و شایعه و تکذیب معمولا در مطبوعات چاپی کمتر از فضای مجازی اتفاق میافتد. مطبوعات در این زمینه از فضای مجازی پیشروتر محسوب میشوند. یکی دیگر از آسیبهای رسانههای مجازی، درج کلمات اشتباه و غلط است که گاه به یک فرهنگ زبانی آسیب جدی وارد میآورد. به دلایل متعددی مطبوعات چاپی از جمله پاکیزه نویسی که بر عهده متخصصان ویراستاری است معمولا در معرض آسیب کمتری قراردارند. عنصر «پذیرش رویداد» در رسانه های مجازی سریع، عمیق و تاثیرگذار است. به عنوان مثال، تنها پس از مدت زمانی کوتاه از انتشار نخستین عکسهای لباس ورزشکاران ایرانی در المپیک «ریو»، به سرعت، نقادی بر طراحی لباسها، دامن مسوولان کمیته ملی المپیک را گرفت. آنان ضمن استقبال از نقدهای وارده، به سرعت دستور تغییر رنگ و مدل لباسها و نیز طراح را صادر کردند. رسانههای اجتماعی معمولا رضایت اجتماعی، ارتباط تنگاتنگ با مخاطبین را مدنظر دارند. آنها می خواهند بدانند به چه میزان از عنصر هویت و مقبولیت اجتماعی برخورداند؟ حوزه مجازی چنان پر تاثیر است که «پایگاه اطلاع رسانی حوزه علمیه قم» با ارسال ایمیل، به تبلیغ پایگاه کانال تلگرامی، وبلاگ و سایت اینترنتی خود پرداخته است. هنوز نزد بسیاری ورق زدن کاغذ روزنامهها و مجلات لذت بخشتر از گشتن در فضای مجازی است. هرچند هزینه ها و فرایند انتشار در مطبوعات نسبت به فضای مجازی بسیار طولانی و گرانتر است. با این حال هر روز از مخاطبین مطبوعات چاپی کاسته میشود. تا آنجا که برخی از مطبوعات معروف جهان گاه ناچار می شوند به دلیل از دست دادن مخاطبین خود از مرحله انتشار نشریات چاپی، به فضای مجازی کوچ کنند. امروز دیگر مطبوعات نباید تنها به عناصر خبری «چه کسی، کجا، چه زمانی و..» رویداد بپردازند. رسانه های چاپی باید در پاسخ به دو عنصر مهم «چرا و چگونگی» رویداد تلاش کنند تا برای آن پاسخ قانع کنندهای بیابند. فضای مجازی رویداد مدار است و فضای نشریات چاپی فرایند مدار! اما هرچه باشد ورق زدن مطبوعات کاغذی لذت دیگری دارد.