گفتن از سرگذشت دوراهی‌ها

در این برنامه در حدود ۶۰دقیقه شنوای روایاتی عجیب و تامل‌برانگیز از ۶۰آدم‌ ظاهرا معمولی هستیم که هر بار با حضور یک چهره شناخته شده نیز همراه است.

در خلال این قصه‌ها، وصف صفات انسانی را خواهیم شنید که داشتنش برازنده نام آدمی و البته زینت‌بخش آن است. شاید به نظر برسد پیشتر برنامه‌هایی با چنین حال و هوایی را در ایام رمضان و محرم شاهد بودیم اما «از سرگذشت» با ساختاری نسبتا متفاوت سراغ روایت قصه‌های کمتر شنیده شده رفته و در محرم و صفر هر شب از شبکه نسیم و شبکه دوی سیما پخش می‌شود. در ادامه با محسن نجفی سولاری(تهیه‌کننده)، محمد پیوندی(کارگردان)، علی‌اکبر قلیچ(مجری) و ایمان قیاسی(مشاور هنری) گپ زدیم و از چند و چون این برنامه پرسیدیم. 

در خبرها آمده است که در برنامه «از سرگذشت» ۲۵ صفت انسانی همراه با قصه‌‌ها  بازگو می‌شود. از محسن نجفی سولاری، تهیه‌کننده ازسرگذشت می‌پرسیم این صفات بر چه اساسی انتخاب شدند و چه هستند؟ که پاسخ می‌دهد: در طراحی اولیه فرم برنامه قرار بود مهمانان ما قصه‌هایی از لحظاتی در زندگی‌شان بگویند که به دوراهی‌های سرنوشت‌ساز می‌رسند. لحظه مهم تصمیم‌گیری در این دوراهی‌ها وجود دارد. در این میان یک‌سری صفات را مثل ایثار، صبر، اخلاق، ظلم‌ستیزی، شجاعت، غیرت، صداقت، عدالت، بصیرت، کمال‌گرایی، حفظ آرامش، تدبیر و تدبر، جوانمردی و امثالهم را در نظر گرفتیم که در این قصه‌ها برجسته بود و در لحظه تصمیم‌گیری هر آدمی به آن نیاز دارد. تیم  ۱۲ - ۱۰نفره سوژه‌یاب و گروه سردبیری ما تلاش کردند با رصد منابع نوشتاری، دیداری و جست‌وجوی مفصل به این افراد برسند. بسیار کار پیچیده‌ و سختی بود. می‌شود گفت قصه‌ها دوراهی داشت و در دل قصه‌ها این صفات جاری بود. 
     
«از سرگذشت» در محرم‌ شهر

گفته می‌شود دکور برنامه ازسرگذشت قرار است در سطح شهر هم اجرا شود. این تهیه‌کننده در مورد اجرای دکور در شهر عنوان می‌کند: با توجه به این‌که سازمان فرهنگی  - هنری شهرداری تهران با شبکه نسیم بابت تولید این برنامه و ماجرای کمپین مفصل محرم‌شهری که شهرداری تهران قرار است به مدت ۱۰تا۲۰روز در نقطه مشخصی از شهر تهران برپا کند به تعامل رسیدند، قرار شد دکور برنامه از سرگذشت با توجه به ویژگی‌های بصری و جذابیتی که در آن وجود دارد، در محرم‌شهر نصب شود. ان‌شاءا... یک‌سری اتفاقات دیگر هم از بابت حضور دکور ما خواهد افتاد که بعدا درباره‌اش صحبت می‌کنیم. 

در سال‌های اخیر برنامه‌هایی که بر محور تجربه‌گویی مهمانانش استوار است، تعدادشان بیشتر شده؛ از برنامه با سابقه «ماه عسل» بگیر تا «زندگی پس از زندگی» و... . نجفی درباره این‌که ازسرگذشت چه تفاوت‌ها و نوآوری‌هایی دارد تا همچنان بتواند مخاطبان را با این سبک برنامه‌ها همراه کند، می‌گوید: برنامه‌های گفت‌وگومحور بسیار خوبی در طول این سال‌ها ساخته و پخش شده‌است. ما تلاش کردیم به جهت فرم، تغییراتی را ایجادکنیم. از این نظر همزمان در دو دکور مختلف اتفاقاتی رخ می‌دهد. یک مهمان سرشناس داریم که به گفت‌وگو و قصه مهمانمان در دکور اول نگاه می‌کند. در ادامه و در قسمت دوم هر دو در کنار هم قصه را ادامه می‌دهند. سعی کردیم مهمانان دوم‌مان یا همذات‌پنداری داشته یا در همان فضا تجربه‌ای داشته باشند. فکر می‌کنم از این جهت توانسته باشیم مقداری تفاوت ایجاد کنیم.  همان‌طور که در قسمت اول دیدیم، قصه در دو شب ادامه پیدا کرد. تهیه‌کننده درباره این روند توضیح می‌دهد: روند برنامه این چنین است که در شب اول مخاطبان قصه‌ای را می‌شنوند و مهمان چهره‌ای این قصه هم در استودیوی دیگر، شاهد این روایت هستند. در شب دوم این قصه در کنار مهمان چهره ادامه پیدا می‌کند و مهمانانی که تشریف آوردند خودشان را در موقعیت مهمان اول قرار می‌دهند و از زندگی و دوراهی‌های خود می‌گویند. در ماجرای سرهنگ ثریا با توجه به این‌که آقای افخمی کارگردان سینما هستند و این قصه هم تبدیل به یک فیلم سینمایی شده بود، از ایشان دعوت کردیم. البته در بیشتر شب‌ها این تعامل با مهمان بیشتر است و مهمان سرشناس از خود و زندگی‌اش بیشتر می‌گوید. 

وی درباره تعداد مهمانان برنامه هم بیان می‌کند: در این ۶۰ شب در خدمت ۱۲۰ مهمان بودیم. ۶۰ مهمان که قصه زندگی‌شان را تعریف می‌کنند و ۶۰ چهره که آنها هم از خودشان خواهند گفت.  نجفی مبنای انتخاب مهمانانی که از تجربه خود می‌گویند و همچنین چهره‌ای که شنوای قصه آنان است را این گونه توصیف می‌کند: چهره‌‌ای که می‌آید یک جاهایی با کسی که قصه‌اش را تعریف می‌کند همذات‌پنداری کرده و در ادامه، تعاملی دارند که احتمالا برای بیننده جذاب است.   وی ادامه می‌دهد: مهمان چهره و سرشناس، خودش را در این چالش قرار می‌دهد و می‌گوید اگر جای این شخص بود چه می‌کرد. در این راستا سوالاتی در ذهن مهمانان مطرح می‌شود که باید جواب‌‌شان را بگیرند. در قسمت دوم هم از زندگی خود این شخص می‌شنویم و هم در این روند جواب‌هایش را می‌گیرد. 
     
ماجرای دوراهی‌های زندگی 

اجرای برنامه از سرگذشت به یک مجری جوان سپرده شده‌است. با این‌که لزوم معرفی چهره‌های تازه حس می‌شود، در انتخاب آنها این نگرانی وجود دارد که مخاطبان کمتر با برنامه ارتباط برقرار کنند.

نجفی در این مورد بیان می‌کند: لازم بود چهره جدید، این کار را انجام دهد. آقای قلیچ، خواننده خوبی است و در این سال‌ها با توجه به این‌که موسیقی را در فضای معنوی و مذهبی انتخاب کرده، چند جلسه با همدیگر صحبت کردیم و تسلط ایشان را دیدیم. احساس کردیم مخاطب با توجه به ویژگی‌هایی که این مجری دارد از کار او استقبال خواهد کرد. واقعیت این است که ریسک کردیم اما نتیجه گرفتیم. مخاطب به‌زودی با ایشان اخت خواهد شد. تسلط ایشان بر انگلیسی و عربی هم در این انتخاب اثر داشت، چون مهمانانی با این زبان‌ها داریم. 

نجفی درباره چالش‌ کارهای مناسبتی و تفاوت حال و هوای‌شان بیان می‌کند: کار مناسبتی با توجه به ایام محرم و صفر ویژگی‌هایی دارد که با چالش همراه است. همچنین فشاری از بابت زمان پیش‌تولید، تولید و پس‌تولید داریم. به هر حال۶۰ شب پشت هم برنامه داشتن کار آسانی نیست. چیدمان مهمانان و این‌که چه طراحی برای چه شبی در نظر گرفته شود، مسأله بعدی است. شبکه نسیم در طول سال بیشتر فضای سرگرمی و نشاط دارد و این‌که بخواهی مخاطبان این شبکه را به فضای سنگین ببری و با محتوای سنگین مواجه‌شان کنی باید طراحی خلاقانه پشت ماجرا باشد. سعی کردیم در انتخاب سوژه‌ها و قصه‌های‌مان در شبکه نسیم و مخاطبان این شبکه که بیشتر از ۹ ماه برنامه‌هایی پر از رنگ، لعاب ونشاط و سرگرمی را می‌بینند، دقت کنیم. 

تهیه‌کننده از سرگذشت درباره اساس طراحی این برنامه عنوان می‌کند: چند ماه پیش روایتی شنیدم که روی من تاثیر گذاشت. در پی آن به این نتیجه رسیدیم که اثر را طراحی کنیم. انسان‌ها در مسیر زندگی‌شان شبیه ۱۴۰۰سال پیش تا امروز از عرفه تا عاشورا و پس از آن بین دوراهی‌های مختلف گیر کرده‌اند. امام‌حسین(ع) در مسیری که تا شهادت طی کردند با آدم‌های مختلفی دیدار و مذاکره داشتند. در این مسیر تعدادی تنهایش گذاشتند، تعدادی همراه شدند و عده‌ای برگشتند. از این مفهوم به این رسیدیم که همین امروز هم ما آدم‌ها درگیر دوراهی‌ها و تصمیم‌گیری‌های سختی هستیم و یک انتخاب می‌تواند سرنوشت‌مان را تغییر دهد. فرم برنامه، دکور و... هم نشأت گرفته از اصل ماجرا یعنی امام‌حسین(ع) و یارانش است که در طول این مسیر با دوراهی‌های متعددی مواجه شدند، عده‌ای عاقبت‌شان بخیر شد و عده‌ای به شر.

ورود جهان‌بینی در مضامین قصه

محمد پیوندی، کارگردان برنامه از سرگذشت در پاسخ به این سوال که در سال‌های اخیر برنامه‌هایی که بر محور تجربه‌گویی مهمانانش استوار است، تعدادشان بیشتر شده، از برنامه با‌سابقه ماه عسل بگیر تا زندگی پس از زندگی و... . «ازسرگذشت» چه تفاوت‌ها و نوآوری‌هایی دارد تا همچنان بتواند مخاطبان را با این سبک برنامه‌ها همراه کند؟ به جام‌جم می‌گوید: در تمام این سال‌ها ما در رسانه شاهد برنامه‌های قصه محور و روایت محور بودیم و نمونه بارز آن ماه عسل است و ... با توجه به تجربه خودم در این سال‌های برنامه‌سازی باید بگویم که برنامه از سرگذشت در این زمینه تفاوت بسیار عمده‌ای نسبت به دیگر برنامه‌ها دارد، چرا که ما در روایت قصه‌های‌مان جهان‌بینی و نگاهی را از بیرون جاری می‌کنیم تا دریچه تازه‌ای را برای مخاطبان‌مان باز کنیم. ضمن این‌که در هر قصه مخاطبان سلایق خودشان را دارند و از این منظر نگاه از سرگذشت نسبت به روایت قصه‌ها متفاوت‌تر است، چون یک نگاه و جهان‌بینی را در آن دخیل کردیم که نماینده یک نگاه مخاطب است و سئوالات آنها را پاسخ می‌‌دهد.

وی ادامه می‌دهد: از سوی دیگر ما به واسطه انتخاب سوژه‌ها یک کنش را وارد جهان‌بینی می‌کنیم که به دنبال آن مخاطب عکس‌العملی متفاوت خواهد داشت که از نگاه خودش قصه را تحلیل خواهد کرد. بنابراین این نوع روایت از زندگی منجر به تازه شدن یک نگاه خواهد شد که جریان خواهد داشت. در مجموع ما سعی می‌کنیم جهان‌بینی را وارد مضمون قصه کنیم تا مخاطبان بر مبنای برداشت خودشان، تحلیل کنند.

این کارگردان در پاسخ به این سوال که چون قصه شب اول تا شب دوم ادامه پیدا کرد، آیا این روند برنامه است یا در بیشتر برنامه در هر قسمت شاهد یک قصه مستقل هستیم، توضیح می‌دهد: بله، ما روایت قصه را از شب اول شروع کردیم و در شب دوم مخاطبان با حضور یک مهمان دیگر روایت را شاهد بودند که این سبک در روایت قصه‌ها، جدید و نو است و برای مخاطبان هم تازگی دارد.

وی درباره ملاک‌هایی که برای انتخاب مهمان برنامه دارند، بیان می‌کند: وقتی برنامه تم نداشته باشد، طبیعی است کار ساده‌تر می‌شود اما وقتی قرار است شما روایتگر تجربه‌های خاص از قصه زندگی آدم‌ها باشید، بنابراین کارتان سخت‌تر می‌شود، چرا که باید چهره‌هایی انتخاب شود که قصه‌های‌شان با حال و هوای کار همخوانی داشته باشد. تاریخ، کربلا و عاشورا قصه دوراهی‌ها و رفت و برگشت‌ها را به ما یادآوری می‌کند و همین یعنی یک تیتر دراماتیک که به ما سر فصل می‌دهد که چطور مهمانان را انتخاب کنیم؛ یعنی سراغ قصه‌های دو راهی برویم و همین کار را سخت‌تر می‌کند و در عین حال چالش‌هایش جذاب‌تر خواهد شد. بنابراین باید سراغ آدم‌هایی می‌رفتیم که چنین سکانس‌هایی در زندگی‌شان وجود داشت که بین دو راهی‌هایی قرار داشتند که باید از میان دو مسیر یک راه را انتخاب می‌کردند. از سوی دیگر ما باید مهمان شب دوم بعد از سوژه شب اول را باید به گونه‌ای انتخاب می‌کردیم که حرفی برای گفتن یا قرابتی داشته باشد. همین موضوع هم کار ما را سخت‌تر می‌کرد، چرا که باید هم نخ تسبیح مهمانان به درستی حفظ می‌شد و هم مراقب سلیقه مخاطب بودیم و مفاهیم به درستی انتقال داده شود.

پیوندی در پاسخ به این سوال که چهره‌هایی مثل بهروز افخمی که در برنامه حاضر می‌شوند قرار است چه مشارکتی در طرح قصه داشته باشند؟ چه جایگاهی در این ساختار دارند؟و این‌که آیا قرار است حضور چهره‌ها به بیشتر دیده شدن این افراد (مثلا ساخت اثر نمایشی از زندگی‌شان) بینجامد؟ عنوان می‌کند: ما بعد از حضور سرهنگ ثریا در برنامه یا همان خانم ثریا عبدالهیان که قصه به شدت دراماتیکی در زندگی داشته است و از زندگی او یک فیلم سینمایی هم تولید و در جشنواره سال گذشته به نمایش درآمد، تصمیم گرفتیم برای مهمان دوم سراغ چهره‌ای برویم که سینما را خوب می‌شناسد و تحلیل درستی از قصه‌ها دارد. به همین دلیل به بهروز افخمی رسیدیم که نسبت به تاریخ اسلام و عاشورا هم تبحر خاصی دارد و هم اطلاعاتش کافی است. بنابراین سعی کردیم مهمان بعدی که کاملا شنونده بخشی دیگر از روایت قصه زندگی مهمان اول است، قرابت وجود داشته باشد تا بتوانیم مسیر را به درستی طی کنیم.

این کارگردان در پاسخ به این سوال که شما کارتان را به یک مجری جوان سپردید، با این‌که لزوم معرفی چهره‌های تازه حس می‌شد نگران نبودید مخاطبان ارتباط برقرار نکنند؟ چرا ایشان را انتخاب کردید؟ می‌افزاید: برای انتخاب مجری ملاک‌های زیادی داشتیم که مهمترین موردی که برایمان اهمیت داشت این بود که سراغ مجری برویم که مردم خیلی از او ذهنیت اجرا نداشته باشند. وقتی مردم چهره یک مجری را در برنامه تلویزیونی می‌بینند، مرتب درباره او تحلیل دارند، به همین دلیل ما می‌خواستیم دنبال چهره جوانی باشیم که برای مخاطبان در برنامه باورپذیر باشد و برایشان قابل لمس. 

وی تاکید می‌کند: وقتی ما برنامه از سرگذشت را می‌ساختیم خودمان را به عنوان یک مخاطب در نظر می‌گرفتیم تا بتوانیم از نگاه مخاطب به برنامه نگاه کرده و آن را تحلیل کنیم. به همین دلیل سعی کرده‌ایم تمام بخش‌های برنامه برای مخاطبان قابل لمس باشد و بتوانند ارتباط خوبی برقرار کنند. در مجموع کار مناسبتی ساختن کار سختی است و باید حال و هوای برنامه با مخاطبان همخوانی داشته باشد. به همین دلیل ساختن برنامه ویژه ایام محرم و صفر هم از این قاعده مستثنا نیست و ما هم در برنامه از سرگذشت سعی کرده‌ایم روایت قصه‌ها با اتسمفر این ایام همخوانی داشته باشد و با این‌که برنامه روایت محور است اما قصه‌ها و مهمانان برای مخاطبان چالش‌برانگیز باشد تا آنها بعد از برنامه هم به فکر وا داشته شوند. 

تاثیر عمیق سرگذشت‌ها

پیوندی می‌گوید: خوشبختانه واکنش مخاطبان تا امروز مثبت بوده و تحلیل‌ها، انتخاب سوژه‌ها، دکوپاژ سینمایی که برای کار دارد و نخ تسبیح میان مهمان قصه اول و مهمان قصه دوم و ... را تلاش کرده‌ایم به درستی سر جای‌شان قرار بگیرد. محسن نجفی، تهیه‌کننده هم با دقت و وسواس زیاد تلاش می‌کند تا برنامه همانی باشد که مخاطبان می‌خواهند. در مجموع من از همه گروه که شبانه‌روز تلاش می‌کنند تا برنامه به بهترین شکل روانه آنتن شود، قدردانی می‌کنم. امیدوارم در این ماه عزیز تاثیرات عمیق از سرگذشت آدم‌هایی که بر سر دو راهی بوده‌اند و در این برنامه روایت می‌شود را برای مخاطبان باقی بگذاریم و مخاطبان  به نیکی از آن یاد کنند.