بیکاران پردرآمد!

این وضعیت هم پوشش‌های حمایتی از نیروی کار را در قالب خدمات بیمه اجتماعی (بازنشستگی، بیمه بیکاری و...) و دریافت حداقل درآمد قانونی تقویت می‌کند و هم این‌که به دولت این امکان را می‌دهد که از محل دریافت مالیات بر درآمد اشخاص غیرحقوقی، منابع عمومی را افزایش دهد. در نتیجه یک رابطه برد ــ برد بین دولت و نیروی کار رسمی شکل می‌گیرد. با همه این احوال، به‌دلیل رشد بالاتر تورم سالانه نسبت به دستمزد قانونی، جذابیت‌های اشتغال رسمی برای جمعیت در سن کار کاهش یافته است.

متوسط نرخ تورم در بازه ۹۰تا۹۹، حدود ۲۲.۳درصد بود اما متوسط افزایش دستمزد در همین بازه زمانی روی ۱۹.۹درصد تثبیت شد. در نتیجه افرادی که باید در بازار کار به فعالیت بپردازند یا از آن خارج شده‌اند و دنبال مشاغلی با درآمدهای روزانه متغیر می‌گردند.

غلبه غیرفعالان بر فعالان
تازه‌ترین گزارش مرکز آمار از تغییرات جمعیت شاغل و بیکار در سال ۱۴۰۱ گویای همین تاثیر عقب‌ماندگی دستمزد از تورم رسمی است. بر این اساس، فقط ۴۰.۹درصد از جمعیت ۱۵ساله و بیشتر کشور در اقتصاد مشارکت می‌کنند و در عوض ۵۹.۱درصد از جمعیت از همین بازه سنی، در جست‌وجوی وضعیت بهتری هستند یا از محل‌های غیررسمی درآمد دارند؛ این یعنی به ازای ۲۶میلیون و ۶۵‌هزار نفر جمعیت فعال، ۳۷میلیون و ۷۲۹‌هزار نفر غیرفعال وجود دارد. می‌توان استنباط کرد که از این جمعیت غیرفعال درصدی در حال تحصیل باشند، عده‌ای خانه‌دار باشند و عده دیگری دارای درآمد (درآمد دلالی، سود بانکی، سرمایه‌گذاری در بازارها، اینفلوئنسری (کار در شبکه‌های اجتماعی)، کار برای کارفرمایان خارجی از خانه با کامپیوتر (فریلنسری و...) و بدون اشتغال رسمی باشند؛ یعنی شغلی که از بابت آن بیمه و مالیات پرداخت نمی‌شود. تا سال ۱۳۸۴ حدود یک‌میلیون و ۹۶۸ هزار و ۷۲ نفر بدون داشتن شغل رسمی درآمد داشتند.

افزایش صدها هزار نفری
شروع دهه ۹۰ با تورم بالاتر از ۲۰درصد (۲۱.۵درصد) رقم خورد؛ در حالی که تورم دهه ۸۰ به‌طور متوسط ۱۴.۷۳درصد بود. بر همین مبنا از دهه ۹۰، جمعیت دارای درآمد بدون شغل رسمی از حدود سه میلیون نفر در سال ۱۳۸۹ به حدود چهار میلیون نفر در ابتدای دهه۹۰ رسید. میانه‌های دهه ۹۰ اما بسیاری شغل رسمی را بیشتر از گذشته به دیده تحقیر نگریستند؛ به‌طوری که در سال۱۳۹۴ بیشتر از چهار میلیون و ۷۰۰هزار نفر به خیل بیکاران با درآمد پیوستند. تا سال ۱۳۹۵ نزدیک به پنج میلیون نفر به شغل غیررسمی روی آوردند. در یک دهه (۹۴-۸۴) تعداد این افراد ۲.۴برابر شد. در سال ۱۳۹۵ باشگاه بیکاران با درآمد به بیش از پنج میلیون عضو رسید. سال ۱۳۹۶ بیکاران درآمد بگیر، به بیش از پنج میلیون و ۱۱۲ هزار نفر رسیدند. در نتیجه از سال ۱۳۸۴ تا ۱۳۹۶ جمعیت این باشگاه بیش از ۲.۵برابر شد. در این شرایط، از ۹۵ تا ۹۶، بیش از ۲۹۵هزار نفر به تعداد آنها اضافه شد؛ در شرایطی که در بازه سال ۹۴تا۹۵، بیش از ۴۷ زار نفر به این تعداد اضافه شده بود.

۶ تا ۷ میلیون غیرفعال
به نظر می‌رسد که این آمارها در سال‌های اخیر هم دستخوش تغییر شده است؛ چرا که از نیمه دهه ۹۰ به‌طور متوسط سالی ۲۰۰ تا ۳۰۰ هزار نفر به بیکاران با درآمد اضافه شدند. با توجه به این‌که از سال ۱۳۹۶ به بعد آماری در این زمینه منتشر نشده است اما بر مبنای داده‌های نیمه دوم دهه ۹۰ و با فرض رشد ثابت تعداد اعضای این باشگاه، بین یک میلیون و ۲۰۰ هزار تا یک میلیون و ۸۰۰ هزار نفر به تعداد آنها اضافه شده است؛ یعنی در مجموع حدود شش تا هفت میلیون نفر از جمعیت غیرفعال کشور از درآمد غیررسمی هزینه‌های زندگی خود را تامین می‌کنند. بخشی از این افراد هم اینفلوئنسرها هستند. براساس اعلام سازمان امور مالیاتی ۵۵۱ نفر از اینفلوئنسرها بیش از ۵۰۰ هزار نفر دنبال‌کننده دارند. سازمان امور مالیاتی می‌گوید که در سال ۱۴۰۰، ۱۲۳ نفر از آنها بیش از ۲۳۰۰میلیارد تومان تراکنش مالی داشته‌اند.

رشد ۱.۱ برابری جمعیت فعال
محاسبه درآمد این افراد نشان می‌دهد که هر یک از آنها در سال بیش از ۱۸ میلیارد تومان درآمد داشته‌اند. این در شرایطی است که کارکنان و بازنشستگان در همان سال ۱۴۰۰ بیشتر از ۴۲میلیون تومان درآمد نداشته‌اند.

جزئیات جمعیت فعال و غیرفعال کشور

۶۳.۸ میلیون نفر کل جمعیت فعال و غیرفعال
۲۶.۶ میلیون نفر جمعیت فعال کشور
۳۷.۷ میلیون نفر جمعیت غیرفعال کشور
۲۳.۷ میلیون نفر جمعیت شاغلان رسمی
۲.۳ میلیون نفر جمعیت بیکاران
۶ میلیون نفر جمعیت غیرفعال دارای درآمد