بازنمایی مطلوب حجاب در ‌تلویزیون

از طرفی چون معمولا یک طرف قصه، مأموران و سربازهای وطن و طرف دیگر، عوامل خودفروخته و تروریست‌ها در برابر هم صف آرایی می‌کنند، سریال‌های جاسوسی، خود به خود دارای جنبه‌های وطن‌دوستانه، سیاسی و راهبردی هم می‌شوند. به همین دلیل هم پربیننده‌ترین و درعین حال، استراتژیک‌ترین سریال‌های سال‌های اخیر در غرب، اغلب در ژانر جاسوسی می‌گنجند اما یکی از نوآوری‌های رسانه‌ملی در این حوزه، ساخت سریال‌های معمایی و پلیسی با پس زمینه مبارزه با فساد اقتصادی است.

موضوع حجاب ــ چه به‌عنوان عدم نمایش پوشش غیرشرعی و چه لباس مناسب ــ همواره یکی از مسائل بحث‌برانگیز در رسانه‌ها بوده و گاهی انتقاداتی هم از سوی دلسوزان متوجه برخی رسانه‌ها می‌شده است. حساسیت بجا و لازم مدیریت صداوسیما و پذیرفتن انتقادات وارده موجب حرکت رو به جلوی رسانه‌ملی در حوزه فرهنگسازی برای حجاب شده است. به همین دلیل هم طی سال‌های اخیر شاهد بهبود عملکرد صداوسیما در زمینه بازتولید حجاب بوده‌ایم. بدون شک هیچ رسانه‌ای همچون سیما با مردم در ارتباط نیست. قدرت تاثیرگذاری این رسانه‌ملی با هیچ‌کدام از رسانه‌هایی که در جامعه ما فعالیت می‌کنند قابل مقایسه نیست، بنابراین تلاش صداوسیما برای ترسیم فرهنگ عفاف و حجاب اگر با دقت لازم صورت گیرد حتما در جامعه و میان مردم بازتاب خوبی خواهد داشت. البته صداوسیما ضمن رویکرد سلبی نسبت به هنجارشکنی در تولیدات نمایشی خودش برای حجاب، الگوساز هم بوده است. به چند مورد اشاره می‌شود.

الگوسازی دختر چادری امروزی و تحصیلکرده
یکی از خط‌شکنی‌های رسانه‌ملی، برجسته‌سازی دختر جوان امروزی، اجتماعی و تحصیلکرده با حجاب کامل (چادر) است. برخلاف خیلی از آثار سینمایی و سریال‌های شبکه نمایش خانگی که تلاش دارند تا زنان محجبه را فرومایه و عقب‌افتاده نمایش دهند، صداوسیما با سریال‌های خودش (غیر از موارد بسیار اندک و انگشت شمار که خلاف این بوده)، تلاش کرده تا این تصویرسازی اشتباه را اصلاح کند. در دهه ۷۰ سریال‌های پرجاذبه و مخاطب‌پذیری چون «در پناه تو» و «در قلب من» این نوسازی در تصویر بانوی محجبه صورت گرفت. در هر دو سریال، لعیا زنگنه، در نقش یک زن جوان خانواده‌گرا، دانشگاهی و فرهیخته حضور یافت که با چادر و متانت کامل در عرصه جامعه نیز ظهور می‌یافت. در آن دوران، برخی دخترها تحت تأثیر این شخصیت‌پردازی به حجاب کامل رو آوردند. این نوع تصویرسازی در سریال «روزهای زندگی» نیز اتفاق افتاد. در آن مجموعه تلویزیونی هم فاطمه، همسر دکتر محمد فرهمند، شمایل یک زن تحصیلکرده و دنیا دیده و مومن و محجبه را دارا بود. این رویکرد در سریال‌های دیگری چون «دوران سرکشی»، «صاحبدلان» و... در دهه ۸۰ هم تداوم یافت. همچنین در دهه ۹۰ نیز در مجموعه‌هایی چون «پدر»، «تنهایی لیلا» و... موضوع گرویدن زنان تحصیلکرده‌ به اصطلاح «شُل حجاب» به چادر برتر(چادر) به تصویر کشیده شد. در هر دو این سریال‌ها، این زنان تحت تأثیر روابط عاطفی با یک مرد متدین، متحول شدند و با پوششی متفاوت از گذشته، در عرصه جامعه نقش بستند. ماجرایی که در دنیای واقعی و در جامعه ما نیز بارها اتفاق افتاده و سوژه تولید سریال هم شد.

زنان قهرمان
طی دو دهه اخیر، توجه به بانوان قهرمان که ضمن رعایت پوشش و اصول اخلاقی و اسلامی در میدان‌های سخت‌تر علمی و جهادی حضور می‌یافتند یا حامی و پشتیبان همسران قهرمان خود بودند در مجموعه‌های تلویزیونی افزایش یافت. سریال‌هایی چون «وضعیت سفید»، «شوق پرواز» و... ازجمله این آثار بود که نقش‌آفرینی زنان در مقام همسر و مادر شهدا را در دوران دفاع‌مقدس نمایش می‌داد. از نمونه‌های متاخر در این زمینه سریال «صبح آخرین روز» با محوریت دانشمند شهید هسته‌ای مجید شهریاری است که در این سریال هم حضور همسر شهید با حجاب کامل هم در نقش مدیر خانواده و هم در متن جامعه پررنگ و الگوساز است.
ازجمله دیگر این آثار می‌توان به سریال «بانوی سردار» اشاره کرد. این سریال به کارگردانی پرویز شیخ طادی درباره بی‌بی مریم بختیاری، از اسطوره‌های مقاومت در مقابل استعمار انگلیس است. آنچه در سریال «بانوی سردار» می‌بینیم، بانویی است که با حفظ اصالت یک زن شریف بختیاری، سلاح به دست، به‌عنوان یک منجی و فرمانده رهایی‌بخش عمل می‌کند و در میدان مبارزه حضور می‌یابد.

الگوسازی پوشش اقوام در سریال‌ها
از رویکردهای درست و تأثیرگذار رسانه‌ملی در الگوسازی زن و فرهنگ پوشش، توجه به این مهم در اقوام مختلف بوده است. چراکه یکی از جلوه‌های زیبای حجاب، در زنان اقوام ایرانی پدیدار شده است. زنان ایرانی در هر قومیت و هر منطقه جغرافیایی، شکلی متفاوت از پوشش در جهت عفاف و حجاب را برخوردار هستند. بدون تردید، حفظ و تثبیت پوشش اقوام، گام مهمی در جهت تحکیم میراث فرهنگی است. بازنمایی نحوه پوشش اقوام در آثار تلویزیونی علاوه بر این‌که اقدام برای حفظ و اشاعه این میراث فرنگی محسوب می‌شود، جنبه زیبایی شناختی هم دارد. چون لباس‌های سنتی اقوام ایرانی، از نظر هنری و بصری هم خوش نقش و نگار هستند.
مجموعه «نون‌خ» در همه فصول، یکی از آثار قابل‌توجه در این زمینه است. در این سریال، زنان در اقشار و گروه‌های سنی مختلف حضور دارند اما آنچه این حضور را جلوه بخشیده، استفاده از پوشش سنتی بانوان قوم کرد در سریال نون‌خ است. هم زن‌های کهنسال در این سریال و هم زنان نسل جدید و حتی نوجوانان، از پوشش زیبای کردی استفاده می‌کنند که نشان می‌دهد حتی اقوام اصیل و بزرگی مثل کردها نیز از دیرباز، به پوشش کامل و مطابق با فرهنگ اسلامی مزین بوده‌اند. این رویکرد در سریال‌هایی در دیگر مناطق و قومیت‌های مختلف، جریان داشته است. مثل مجموعه‌های گوناگونی که در گیلان ساخته شدند؛ از نمونه‌های قدیمی‌تر مثل سریال محبوب «پس از باران» تا نمونه اخیر یعنی «گیل‌دخت» توجه به پوشش سنتی زنان گیلک، همچنین مجموعه «سوران» در بازنمایی فرهنگ و آداب و رسوم کردستان برجسته است.