این خانواده سبز است

از برنامه‌های خانواده‌محور در شبکه‌های صداوسیما گرفته تا سریال‌هایی که محوریتش خانواده‌ها، دغدغه‌هایشان و به خصوص مادران هستند.

هر کدام از برنامه‌هایی که با این مضمون ساخته می‌شوند، ابعاد گسترده خانواده را مدنظر دارند و تلاش می‌کنند به سوالات مخاطبان خود توسط کارشناسان پاسخ بدهند. گرچه در برخی برنامه‌ها موضوعات به صورت کلی مطرح می‌شود و کمتر وارد جزئیات می‌شوند، اما تلاش همه برنامه‌سازان این است که بتوانند پاسخگوی نیاز مخاطب امروز باشند.

«به خانه برمی‌گردیم» و «سیمای خانواده» دو برنامه‌ای است که ازدهه ۷۰ تولید و پخش خود را با محوریت خانواده آغازکردند و آیتم‌هایی نظیر روان‌شناسی خانواده، پزشکی،آشپزی،هنرهای دستی و... دارند.

شبکه‌های دیگر هم برنامه‌هایی از این دست دارند اما قدمت این دو برنامه از بقیه بیشتر است. اما تلویزیون حدودا در یک سال اخیر در حوزه زنان و مادران برنامه‌های بسیاری دارد که می‌توان در این باره به واقعیه، از مامان بگو، مامان‌ها، پروانه، مهمانی مامان، مهربانو، آشپزی با مامان، رنج ترنج و دردانه‌ها و ... اشاره کرد.

«جام‌جم» برای بررسی برنامه‌های حوزه خانواده و زنان با تهیه‌کننده‌ تعدادی از این برنامه‌ها که روی آنتن است و کارشناسان حوزه‌های خانواده و اجتماعی و روان‌شناسان گفت‌وگویی داشته و گزارشی تهیه کرده که در ادامه می‌خوانید.

سیمای خانواده یکی از برنامه‌های حوزه خانواده شبکه یک است که قدمت آن به بیش از چهار دهه می‌رسد. این برنامه پس از یک وقفه کوتاه از پنجشنبه هفته گذشته با تزریق ایده‌های جدید و متفاوت و همزمان با عید قربان روی آنتن رفته و محوریت برنامه را به زنان و مادران اختصاص داده‌است. در واقع شبکه یک هر چند وقت یک‌بار نفس تازه به برنامه‌های قدمت‌دار می‌دمد تا بتواند ضمن حفظ مخاطبان قبلی به بینندگان جدید هم اضافه کند.

مقابل به مثل با هجمه‌های رسانه‌ها

ایمان گودرزی، تهیه‌کننده این برنامه در گفت‌وگو با «جام‌جم» در خصوص تغییرات سری جدید بیان می‌کند: با توجه به هجمه‌ای که رسانه‌ها در بحث زن و فرهنگ زن اصیل ایرانی و اسلامی دارند، روی مباحثی چون زن و دختران ایرانی باید مقابله به مثل رسانه‌ای شود. این‌که زن ایرانی مغفول واقع نشده و در حقش ظلم نشود. آنچه رسانه‌های غربی و بیگانه از زن به دنیا مخابره می‌کنند باعث شده زن، دختر و مادر ایرانی مغفول بماند. این در حالی است که سرزمین ما پر از آدم‌های موفق و چهره‌های ملی در حوزه‌های مختلف ورزشی، فرهنگی و هنری است.

وی ادامه می‌دهد: احساس ما این است که چهره زن در فرهنگ ایرانی آن چیزی نیست که در رسانه‌های بیگانه می‌بینیم و کاملا تحریف شده‌است. بنابراین ما در «سیمای خانواده» قصد داریم چهره واقعی زن و مادر ایرانی را نشان بدهیم. هدفمان هم این بود که فضای برنامه بیشتر به سمت ناگفته‌ها و چهره‌هایی که تا به امروز معرفی نشده‌اند برود. چون ما هزاران زن و مادر در روستاها و شهرهای مختلف داریم که آدم‌های موفقی هستند، اما تا به امروز معرفی نشده‌اند.

وی با ذکر مثالی می‌افزاید: مثلا یک زن خانه‌دار کرد را داریم که در زندگی‌اش آدمی خاص است یا زنانی را داریم که در مسائل اقتصادی و علمی درخشیده‌اند. از این رو در این برنامه سعی کرده‌ایم رویکرد جدیدی داشته‌باشیم و به چنین افرادی بپردازیم.

گودرزی همچنین می‌گوید: نکته دیگر که برایمان در این برنامه اهمیت داشت این بود که از تهران خارج شدیم و سراغ شهرها و روستاهای دیگر هم رفتیم. البته از محتوای خانواده در برنامه دور نشده‌ایم. برنامه همچنان در قالب خانواده بوده و رسالت اصلی خود را حفظ کرده‌است. اما آیتم‌های مختلف و رنگارنگی را برای سری جدید طراحی کرده‌ایم. یعنی به آیتم‌های قبلی بخش‌هایی اضافه شده‌است. چیزی را حذف نکرده‌ایم. سعی ما بر آن بوده که برنامه را به روز کنیم و گام به گام با مخاطب‌مان جلو برویم.

این تهیه‌کننده در پاسخ به این سؤال که نیاز خانواده و زن امروز در جامعه چیست که آن را در برنامه لحاظ کنند هم توضیح می‌دهد: نیاز خانواده‌ها و زنان ما همان نکاتی است که در سیمای خانواده در طول این سال‌ها مطرح شده‌است. اما برای این‌که به روزتر شویم بخش‌هایی را به برنامه اضافه کرده‌ایم که بر اساس نیاز امروز مخاطبان طراحی شده‌است. اما آنچه در سری جدید سیمای خانواده برجسته‌تر شده، مسأله زن، خانواده، ازدواج و فرزندآوری و معرفی چهره‌های بزرگ زنان این سرزمین است.

وی درباره مجریان این برنامه هم می‌گوید: با آقای شجاعی‌مهر به‌دلیل بیماری‌ای که دارد و خارج از تهران زندگی می‌کند نتوانستیم همکاری کنیم. از طرفی به‌دلیل رویکرد تازه‌ای که برنامه دارد، ترجیح‌مان این است با خانم‌های مجری همکاری کنیم. ازجمله فاطمه دیلمی و فاطمه رضاپور که مجریان برنامه هستند. البته در تلاش هستیم که آقای شجاعی‌مهر را در یک آیتم داشته باشیم. آیتمی که به تاریخ شفاهی این برنامه برمی‌گردد.

تعامل صمیمانه با مخاطب

مرتضی یعقوبی، تهیه کننده برنامه «کام‌ شیرین» است. برنامه‌ای با محوریت خانواده و زوج‌های جوان که از شبکه دو پخش می‌شود و تولید آن به فصل‌های بعدی رسیده است. در این برنامه شاهد حضور یکی از متخصصان حوزه روان‌شناسی به‌عنوان کارشناس برنامه هستیم که با حضور یک زوج برنامه اجرا می‌شود. مرتضی یعقوبی که مشغول ضبط فصل نهم این برنامه است، در گفت‌و‌گو با جام‌جم درباره محورهای اصلی برنامه و این‌که تا چه حد به دغدغه‌های روز خانواده در کام‌شیرین پرداخته می‌شود، بیان می‌کند: در برنامه‌های خانواده‌محور مثل کام‌شیرین آنچه که مهم و حیاتی است تعامل گرم و صمیمانه با مخاطبان است. اتفاقی که در برنامه ما افتاده. پیامک‌هایی که از جانب مردم دریافت می‌کنیم، رگ حیات برنامه ماست. آنجاست که می‌فهمیم نیاز مخاطب چیست و چه مواردی را باید هدف قرار دهیم و نقطه‌زنی کنیم. همین باعث می‌شود مخاطب حس صمیمانه‌تری نسبت به برنامه داشته باشد.

وی با ذکر مثالی ادامه می‌دهد: مهارت ارتباط اعضای خانواده با هم یا دخالت دیگران در زندگی زوجین موضوعاتی است که جزو دغدغه‌های خانواده‌های امروز محسوب می‌شود و ما این موارد را از پیامک‌هایی که برای برنامه می‌فرستند متوجه می‌شویم. ما این موضوعات را دسته‌بندی و در برنامه در آیتم‌های مختلف و بخش‌های کارشناسی مطرح می‌کنیم. مثلا ما مواردی را که در پیامک‌ها دریافت کرده‌ایم مثل: همدلی، جرات‌ورزی، انتقادپذیری و مهارت گفت‌وگوی فی‌مابین، خاطره مشترک ساختن و همچنین عشق پایدار دسته‌بندی و محوریت و موضوعات برنامه را بر این اساس طراحی می‌کنیم.

یعقوبی همچنین می‌افزاید: زمانی من به‌عنوان برنامه‌ساز می‌توانم بگویم برنامه‌ام مخاطب دارد که او مرا پذیرفته باشد. این را از تعداد و جنس پیامک‌ها متوجه می‌شوم. پیامکی که در آن انتقاد نباشد و بی‌واسطه و صمیمانه و رک و صریح با من صحبت و درددل کند. من به‌عنوان برنامه‌ساز نکاتی را که مخاطب برایم پیامک زده مورد بررسی قرار می‌دهم و در برنامه لحاظ می‌کنم تا آن مخاطب پاسخ سؤالش یا راهکار مشکلش را پیدا کرده و از زبان کارشناس بشنود.

وی در بخش دیگری از صحبت‌هایش درباره نیاز خانواده‌های امروز عنوان می‌کند: عموما مسائل و دغدغه‌هایی که در پیامک‌ها مطرح می‌شود و می‌توان جزو دغدغه‌های مردم دانست بیشتر مهارتی است. مثلا مخاطب دنبال این است که مهارت گفت‌وگو با همسر را یاد بگیرد یا مهارت انتقادکردن و انتقادپذیری و حتی مهارت شنیدن را بیاموزد که در زندگی خانوادگی اهمیت بسیاری دارد.

تهیه‌کننده «فرصت‌برابر» عنوان می‌کند: من بعد از 10 سال برنامه‌سازی در حوزه روان‌شناسی و خانواده به این نکته رسیده‌ام که مخاطب امروز دنبال تکنیک و مهارتی است که بتواند در زندگی مشترکش اجرا کند و جواب هم بگیرد.

دغدغه مردم، مسائل اقتصادی است

«به خانه برمی‌گردیم» یکی از قدیمی‌ترین برنامه‌های حوزه خانواده است که قدمت آن به چند دهه می‌رسد. این برنامه در طول این سال‌ها از زاویه نگاه تهیه‌کننده‌های بسیاری ساخته شده است.

ازجمله زهرا خردمندی که تهیه‌کنندگی سری جدید آن را برعهده دارد.

وی در گفت‌وگو با جام‌جم درباره اهداف ساخت این برنامه می‌گوید: یکی از مهم‌ترین اهداف ما در این برنامه علاوه بر آگاه‌سازی خانواده‌ها در موضوعات و مسائل مختلف و همچنین آموزش‌های مهم و کاربردی جهت استفاده در زندگی روزمره، ایجاد امید، انگیزه و نشاط است.ما تلاش می‌کنیم تا در چهار بخش اصلی برنامه که آشپزی، پزشکی، کارشناسی و هنری است، آموزش‌های به‌روز و کاربردی را داشته باشیم تا پاسخگوی نیاز مخاطبان و البته در سنین مختلف باشیم.

وی همچنین می‌افزاید: مخاطبان ما در سنین مختلف به‌ویژه بانوان دهه‌های ۴۰، ۵۰ و ۶۰ درحوزه آشپزی خواهان آموزش غذاهای به‌روز با استفاده از مواد دردسترس و به خصوص ساده و ارزان هستند. در بخش آشپزی تفکیکی انجام دادیم تا بتوانیم تمام سلایق را در نظر بگیریم. لذا روزهای شنبه به فست‌فود و فینگرفود و روزهای یکشنبه غذاهای رژیمی،کم‌کالری و گیاهی، روزهای دوشنبه کیک، شیرینی، دسر و نان، روزهای سه‌شنبه غذاهای سنتی، روزهای چهارشنبه غذاهای ملل و روزهای پنجشنبه غذای سفر و پیک‌نیک اختصاص دارد.

در بخش کارشناسی روزهای شنبه روان‌شناسی کودک و نوجوان را داریم که به موضوعات متنوعی همچون رشد کودک، رفتار جراتمندانه و تفاوت آن با رفتار پرخاشگرانه، بلوغ فکری در نوجوانان و ... پرداخته می‌شود. در روزهای دیگر هم موضوعات دیگر را مورد بررسی قرار می‌دهیم. از جمله این که روزهای یکشنبه در بخش کارشناسی به مسائل حقوقی می‌پردازیم که وکیل دادگستری با حضور در برنامه علاوه بر پرداختن به موضوعات مختلف به سوالات حقوقی بینندگان نیز پاسخ می‌دهد. چون یکی از بخش‌های مهم و پرمخاطب برنامه همین پاسخ به سوالات مخاطبان در حوزه‌های مختلف است.

روزهای دوشنبه نیز در بخش کارشناسی میزبان مسئولان محیط‌زیست هستیم و با محوریت اهمیت محیط‌زیست به مسائل مختلف این موضوع پرداخته می‌شود.روزهای سه‌شنبه روان‌شناسی بزرگسال را داریم که به موضوعات مختلفی همچون راه‌های نیک‌زیستن، انتخاب درست، فرمول‌های تبدیل حال بد به حال خوب و… پرداخته می‌شود. همچنین روزهای چهارشنبه نیز در بخش کارشناسی موضوع سواد رسانه را داریم که به موضوعات مختلف از جمله بررسی اخبار جعلی و مواجهه خانواده‌ها با اخبار ناخوشایند پرداخته می‌شود.

روزهای پنجشنبه نیز به موضوعات متنوع و مختلفی از جمله آگاه‌سازی خانواده‌ها در پیشگیری از استفاده مواد مخدر در فرزندان نوجوان‌شان و راه‌های آسیب‌شناسی و درمان و ... پرداخته‌ می‌شود. می‌خواهم بگویم سعی کرده‌ایم به دغدغه‌های مخاطبان با سلایق مختلف بپردازیم.

این تهیه‌کننده در ادامه درباره دغدغه‌ها و خواسته‌های مردم از یک برنامه خانوادگی عنوان می‌کند: دغدغه مردم مسائل اقتصادی است. ما در بخش هنری سعی داریم تا با آموزش‌های مختلف از صفر تا صد به مخاطبان همراه، کارآفرینی ایجاد کنیم تا آنها بتوانند با آموزش‌های مختلفی که می‌بینند اشتغال ایجاد کنند و کسب درآمد نیز داشته باشند. همچنین یکی از دغدغه‌های مهم مردم مشکلات خانوادگی، روابط بین زوجین، تربیت فرزند و مواجهه با بحران‌های روز جامعه است که ما با دعوت از اساتید و کارشناسان زبده در حوزه‌های روان‌شناسی و روانپزشکی راهکارهای بهبود روابط بین زوجین و همین طور والدین با فرزندان را ارائه می‌دهیم تا از بروز آسیب‌های اجتماعی پیشگیری و حتی درصدد حل مشکلات و بحران‌های زوجین نیز برآییم.

وی در پایان هم می‌گوید: در بخش پزشکی روزهای سه‌شنبه که اختصاص به حوزه زنان در زمینه‌های مختلفی از جمله راه‌های درمان ناباروری، پیشگیری از انواع سرطان‌ها و فرزندآوری دارد هم پرداخته می‌شود.لازم به ذکر است پزشکان برنامه از طریق شورای سلامت سیما انتخاب، معرفی و به برنامه دعوت می‌شوند.

آموزش مدیریت روابط بین اعضای خانواده

شبکه افق مدتی است برنامه‌ای با عنوان «خونه خودتونه» را روی آنتن دارد که با محوریت خانواده است. این برنامه شامل چند آیتم در حوزه فرهنگسازی خانواده است که توسط یک زوج اجرا می‌شود. روح‌ا... رحیمی، تهیه‌کننده «خونه خودتونه» درباره محوریت و موضوعات برنامه و این که چطور این موضوعات دغدغه روز خانواده است، به جام‌جم می‌گوید: از آنجا که تلویزیون عضوی از خانواده‌هاست، از این رو دنبال برنامه‌هایی برای دیدن می‌گردند که نیازهای‌شان را مرتفع کند. ضمن این که هر کدام نگاه و سلایق و خواسته‌هایی دارند که ما به عنوان برنامه‌ساز باید تلاش کنیم همه سلیقه‌ها را مدنظر قرار بدهیم.

وی همچنین می افزاید: ارتباط مستقیمی که با مخاطبان داریم، باعث می‌شود از نیازها و سلایق آنها باخبر شویم و بدانیم دوست دارند درباره چه موضوعاتی در برنامه صحبت شود و وارد چه مباحثی شویم. بهترین راه ارتباطی ما با مخاطبان هم پیامک برنامه است که بدون واسطه و شفاف و صریح مسائل‌شان را مطرح می‌کنند و از کارشناسان سوالات بسیاری دارند که طبیعتا امکان ارتباط همگی با کارشناسان وجود ندارد. با این حال تلاش‌مان بر این است که به سوالات آنها پاسخ دهیم.

رحیمی ادامه می‌دهد: یکی از مسائل مهمی که در برنامه به آن پرداخته می‌شود، سبک زندگی است. چون زمان زیادی است که در کشور بحث سبک زندگی بیان می‌شود. ما در برنامه «خونه خودتونه» سراغ همین موضوعات رفته‌ایم. برای این که بفهمیم در برنامه نیازمند پرداخت به چه موضوعاتی هستیم قریب به سه ماه وقت گذاشتیم. سعی ما هم این بود که تمام بخش‌های مرتبط با خانواده را مورد توجه قرار دهیم تا بتوانیم به سبک زندگی درست برسیم. اما دراین برنامه موضوع اصلی خانواده است.

این تهیه‌کننده همچنین درباره ویژگی برنامه که آن را متمایز از برنامه‌های دیگر می‌کند هم توضیح می‌دهد: خیلی از برنامه‌های خانواده‌ها کارشناس محور هستند و طبیعتا هرکدام روی موضوعات مهمی کار می‌کنند و در واقع می‌توان گفت تلاش می‌کنند برنامه را براساس بخشی از نیازمندی‌های جامعه طراحی کرده و بسازند اما چیزی که ما رصد کردیم و شاید کمتر به آن پرداخته می‌شود، مدیریت روابط بین اعضای خانواده است. بنابراین کارشناسان سعی می‌کنند مهارت‌های ارتباطی و مواجهه والدین با فرزندان‌شان و همچنین زوج‌های جوان را مورد بررسی قرار داده و به سؤالاتی از این دست پاسخ بدهند، البته یک‌سری مسائل روز هم هست که درخواست مخاطبان است. مثلا باورهای غلط بارداری یا درباره فرهنگ کار در برنامه صحبت می‌کنیم.

وی در ادامه می‌گوید: فکر نمی‌کردیم بحث فرهنگ کسب و کار تا این حد مورد استقبال مردم قرار بگیرد، چون پیامک‌های بسیاری در این باره داشتیم که متوجه شدیم چقدر این موضوع به‌خصوص کسب‌و‌کارهای خانگی برای مخاطبان مهم بوده است.

رحیمی درباره بخش مهارتی که در سری جدید به برنامه اضافه شده است توضیح می‌دهد: بحث‌های مهارتی از مباحث مهم و مورد علاقه مخاطبان است که این آیتم را به برنامه اضافه کردیم تا به‌نوعی به نیازشان پاسخ داده باشیم.

وی در پایان می‌گوید: برای به روز بودن و پاسخ دادن به نیاز مخاطب چند شیوه داریم. یک بخشی به رصد مخاطب برمی‌گردد و بخش دیگر گپ‌و‌گفت با کارشناسانی است که در برنامه هستند و یک بخش کار هم به پایش تیم سردبیری برمی‌گردد که بر‌اساس موضوعات روز است و مدام مطرح می‌شود. بحث مهم دیگر بحث جامعه آماری است. در برنامه‌سازی خیلی مهم است برنامه‌ساز سراغ موضوعاتی برود که برای جامعه اهمیت دارد، بنابراین چنین مواردی را با داده‌های آماری می‌توان سنجید. ما هم بخشی از نیازهای برنامه را از این طریق تامین می‌کنیم.

کلام مادران شهدا تاثیرگذارتر است

زنان و مادران به‌خصوص مادران شهدا یکی از محورهای اصلی برنامه‌های تلویزیونی هستند. یکی از این برنامه‌ها «مهمانی مامان» است. این برنامه روایت دانش‌آموزان دختری است که هر روز به مهمانی مادر یک شهید می‌روند و با حضور در منزل شهید برای او جشن تولد می‌گیرند.

محمدصادق بکتاشیان، تهیه‌کنندگی این برنامه را به‌عهده دارد که درباره هدف از ساخت آن به جام‌جم می‌گوید: طرح این برنامه حدود یک‌سال پیش ارائه شد و طبق صحبت‌هایی که با شبکه کرده بودیم قرار بود برنامه متفاوتی درباره مادران شهدا کار شود. به همین دلیل بچه‌ها به دیدار مادر شهید رفته و برایش تولد می‌گرفتند.

وی ادامه می‌دهد: می‌خواستیم مخاطبان این برنامه به‌خصوص مخاطبان نوجوان درگیر آن شوند و تاثیر بیشتری روی آنها بگذارد، بنابراین به این طرح رسیدیم و مهمانی مامان این‌گونه ساخته شد. چون حضور مادران شهدا می‌توانست تاثیر بیشتری روی مخاطب بگذارد.

وی همچنین می‌افزاید: از ابتدا قرار بود هم پسرهای نوجوان و هم دخترها به دیدار مادران شهدا بروند اما در اجرا برنامه به این شکل پیش رفت. اصولا تولد گرفتن برای دختربچه‌ها خیلی جالب و هیجان‌انگیز است. به همین دلیل دخترها برای گرفتن جشن تولد به خانه مادر شهید می‌رفتند و فضای جالبی را برای مخاطب ترسیم می‌کردند. هم برای بچه‌ها جالب بود و هم تاثیری که کلام مادر شهید روی بچه‌ها می‌گذاشت ماندگارتر بود.

این تهیه‌کننده در ادامه عنوان می‌کند: می‌توانم بگویم 80درصد بچه‌هایی که انتخاب کردیم و با آنها به دیدار مادر شهید رفتیم، ارتباط نزدیکی با مادران شهدا نداشتند، بنابراین همین دیدار اول توانست روی آنها تاثیر بگذارد. به هر حال مادران شهدا خیلی حق به گردن همه ما دارند.

بکتاشیان همچنین بیان می‌کند: استقبال خوبی از این برنامه شد و ما پیامک‌های بسیاری از شهرهای مختلف داشتیم که اصرار داشتند برنامه ادامه پیدا کند. هم از طرف بچه‌ها و هم از طرف مادران شهدا که برنامه روی آنها بسیار تاثیرگذار بود. خوشحالم بگویم که این برنامه توانسته تاثیر خودش را روی جامعه بگذارد، چون وقتی از بچه‌ها درباره حال و هوای این دیدار پرسیدم همه می‌گفتند یکی از بهترین روزهای زندگی‌شان بوده و خاطره چنین روزی برای‌شان ماندگار است. حتی مدیران برخی مدارس با ما تماس گرفتند و اعلام کردند دانش‌آموزان‌شان تحت تاثیر این برنامه قرار گرفته و دوست دارند آنها هم در آن حضور داشته باشند.

عزت نفس در خانم‌ها نکته مهمی است

«از مامان بگو» یکی از برنامه‌های شبکه دو است که با رویکرد توجه به زنان و بانوان ایرانی با حضور مهمانان ویژه و با موضوعات مختلف روانه آنتن می‌شود.

مریم نیکانلو، تهیه کننده این برنامه درباره هدف ساخت آن و این‌که از چه منظری به زنان نگاه کرده تا برنامه متفاوتی برای مخاطبانش بسازد، به جام‌جم می‌‌‌‌گوید: نگاه ما مادرانگی و تجربه‌زیست است. قاعدتا مهمانانی که به برنامه دعوت می کنیم، خانم‌ها هستند اما در کل هدف ما از دعوت مهمان‌ها از مادر گفتن است و این‌که چه چیزی از مادر به ارث برده‌اند و قرار است به نسل بعدی انتقال بدهند. در این بین یکی می‌گوید من امید را گرفته‌ام و دیگری می‌‌‌‌‌‌گوید من از مادرم صبوری را یاد گرفته‌ام. هر کسی از نگاه خودش یک چیزهایی از مادر برایش ماندگار شده است.

وی ادامه می‌دهد: ما حتی مهمان‌‌‌های متفاوتی داشتیم. مثلا خواهران دباغ که میزبان‌شان بودیم، ولی از منظر زنانگی و مادرانگی نگاه کردیم و به آنها پرداختیم. یعنی ممکن است افرادی که مهمان برنامه ما شدند، جایگاه خاص و فعالیتی در زمینه سیاست داشته باشند. اما از ارتباط‌شان با فرزندان و نوه‌های‌شان پرسیدیم. حتی در مناسبت‌‌‌‌‌هایی که پشت‌سر گذاشتیم با زوج‌های جوان گفت‌وگو کردیم و در کنار ازدواج آسان به مبحث مادری و مادرانگی هم پرداختیم. یعنی درباره ارتباط‌شان با مادرها و مادربزرگ‌های‌شان با ما صحبت کردند.

نیکانلو می‌افزاید: محوریت برنامه ما مادر و مادرانگی است. با این حال ما مهمانانی هم داشتیم که مجرد هستند یا هنوز مادر نشده‌اند اما واقعا برای یک عده مادری می‌کردند. مثلا مهمانی داشتیم که خودش مادر نبود ولی در یک مرکز خیریه برای بچه‌های ناتوان جسمی، مادری می‌کرد. ما سعی کردیم به همه این موارد بپردازیم.

وی در بخش دیگری از این گفت‌وگو درباره این‌که چگونه باید به دغدغه‌های زنان در این برنامه‌ها پرداخته شود هم عنوان می‌کند: من به‌عنوان یک زن معتقدم که هر قدر زنان ما عزت نفس و اعتماد به نفس بالایی داشته باشند، قطعا جایگاه محکم‌تری چه در خانواده و چه در جامعه خواهند داشت. یعنی خانم‌ها یاد بگیرند که خودشان را دوست داشته باشند و همچنین یاد بگیرند خود را باور داشته باشند. پس هر قدر خانم‌ها عزت نفس داشته باشند و بدانند چقدر ارزش دارند، چه در خانه و چه در جایگاه اجتماعی، مطمئنا به باورهای بیشتری‌ می رسند.

وی می گوید: نکته‌ای که در برنامه هم مطرح می‌شود این است که ما تقسیم‌بندی نمی‌کنیم و بگوییم خانم‌های شاغل یا خانه‌دار. ما می‌گوییم همه خانم‌ها در هر جایگاهی که هستند، ارزش دارند و مهم هستند. زنان ما باید این مهم و با ارزش بودن را بپذیرند. بنابراین خیلی مهم است خانم‌ها اعتماد به نفس داشته باشند. این نگاه مهمی است که باید در جامعه هم وجود داشته باشد.

برنامه خانوادگی باید مشکلات مردم را حل کند

مصطفی اقلیما به پدر مددکاری اجتماعی ایران شهرت دارد. او در گفت‌وگو با جام‌جم درباره این‌که برنامه‌های خانواده باید با چه محوریتی ساخته شوند تا به‌روز باشند و دغدغه‌های روز خانواده و به‌خصوص زنان را مطرح کنند، عنوان می‌کند: وقتی راجع به خانه و خانواده صحبت می‌کنیم، باید بدانیم که چقدر خانواده اهمیت دارد، چون خانواده پایه یک جامعه محسوب می‌شود. همان‌طور که زن یکی از ستون‌های خانه است. به همین دلیل اگر قرار باشد جامعه پیشرفت کند باید مشکلات را در خانواده رفع کرد. از این رو افرادی که در چنین برنامه‌هایی به‌عنوان کارشناس حضور دارند باید علت مشکلات را بدانند و ریشه‌یابی کنند.

وی ادامه می‌دهد: کارشناس برنامه خانواده باید عوامل اصلی را که باعث مشکلات می شود، ریشه‌یابی کرده و درصدد حل آن بربیاید. تا زمانی که آن عوامل عنوان و بررسی نشود، هیچ بحث کارشناسی مفید نخواهد بود. من به‌عنوان کارشناس باید بدانم مسبب مشکلی که به وجود آمده، چیست و باید چگونه برطرف شود. یعنی باید راهکار پیشنهادی بدهم. راهکاری که کاربرد داشته باشد. یک کارشناس که فقط نباید حرف‌های قشنگ بزند و از واقعیت‌ها فرار کند. باید واقع بین باشد و برای رفع مشکل پیشنهاد غیرمنطقی ندهد.

وی همچنین عنوان می‌کند: در آثار نمایشی هم باید به واقعیت‌های زندگی خانواده‌ها توجه داشته باشیم. یعنی برنامه‌های تلویزیونی، فیلم‌ها و سریال‌ها باید از واقعیت‌ها برگرفته شده باشند تا بتوانند تاثیرگذار شوند. یکی دیگر از نکاتی که در این زمینه مهم است و باید به آن توجه شود، این است که آدم‌ها تغییر می‌کنند و مشکلات‌شان هم عوض می‌شود. پس من اگر می‌خواهم یک روان‌شناس یا کارشناس خوبی در یک برنامه تلویزیونی باشم، باید در این جامعه زندگی کنم و با مسائل‌شان آشنا شوم و بعد دنبال راهکار باشم.

وی در بخش دیگری از این گفت‌و‌گو بیان می‌کند: برنامه‌های خانوادگی باید مشکلات مردم را حل کنند. چنین برنامه‌ای می‌تواند موفق و تاثیرگذار باشد، چون مخاطب می‌داند با تماشای این برنامه مسائل و دغدغه‌هایش رفع می‌شود. از طرف دیگر نکته مهمی که در برنامه‌سازی و فیلم و سریال‌سازی مهم است، این‌که بدانیم آن اثر برای کدام خانواده‌ها ساخته می‌شود. چون زندگی خانواده‌هایی که در یک شهر زندگی می‌کنند هم با یکدیگر متفاوت است.

ارائه الگوی تفریح سالم در برنامه تلویزیونی

علی صدرا، کارشناس و پژوهشگر سبک زندگی که رسانه به‌دلیل تداوم صحبت‌های او در زمینه خانواده و شعار «خانواده تا بهشت» به او عنوان «سفیر خانواده» را اهدا کرده است، درباره محتوای برنامه‌های خانوادگی به جام‌جم می‌گوید: یکی از مواردی که به‌نظر می‌آید برای خانواده‌ها در اولویت باشد، ابهام آینده است. ما باید مقوله ابهام آینده را برای مردم حل‌و‌فصل کنیم؛ چون بین ابهام واقعیت و شخصیت ارتباط تنگاتنگی وجود دارد. هر‌چقدر آینده در‌نظر خانواده‌ها روشن‌تر باشد، به همان میزان شخصیت تکامل‌یافته‌تر و بهتری خواهند داشت. اما اگر خانواده‌ها نسبت به آینده ابهام داشته باشند، آسیب‌های‌شان هم بیشتر خواهد شد. این یکی از مهم‌ترین مواردی است که باید در برنامه‌هایی از این‌دست به آن پرداخته شود.

وی همچنین می‌افزاید: در معاشرت‌هایی که با مردم در خلال کارگاه‌ها‌، سمینارها و سفرهای استانی داشتم، متوجه شدم که این یکی از مطالبات مهم و بحق آنهاست. دغدغه دیگری که مردم و به‌خصوص مادران دارند و باید نگاه جدی به آن شود در حوزه کودک و نوجوان است. مطالبات خانواده‌ها در این حوزه از رسانه این است که رسانه شتاب خودش را برای رسیدن به این نسل بیشتر کند.

وی در این‌باره ادامه می‌دهد: اغلب خانواده‌ها معتقدند که بین نسل نوجوان و جوان امروز ما و رسانه یک شکاف نسلی اتفاق افتاده است. ماهیت و شکل زندگی این نسل به‌گونه‌ای است که رسانه باید خودش را در این زمینه تجهیز کند. بنابراین ما بزرگ‌ترها باید وارد دنیای جوانان شویم.

صدرا در ادامه این مبحث عنوان می‌کند: در سفرهایی که به استان‌ها و مناطق مختلف تهران داشتیم متوجه این نکته شدیم که مقوله سواد هم برای‌شان حائز‌اهمیت است؛ از‌جمله سواد عاطفی، مالی، رسانه، سلامت، قوم‌شناسی، بوم‌شناختی و... .

سبک و سیاق زندگی در عصر ما به‌گونه‌ای است که خانواده‌ها به این نتیجه رسیده‌اند که سعادت خانواده و فرزندان‌شان صرفا با تکیه بر سواد تحصیلی امکان‌پذیر نیست. بچه‌های‌شان باید سواد مالی، عاطفی و رسانه هم داشته باشند. اتفاقا در بخش‌هایی از برنامه‌های تلویزیونی که حضور داشتم درباره سواد عاطفی و غیره صحبت کردم و این خیلی نکته مهمی است که باید در چنین برنامه‌هایی به آن توجه شود. هر‌چقدر رسانه در این زمینه بیشتر توانسته با جوان و خانواده تعامل برقرار کند، خانواده احساس می‌کند به نیازهایش در آن برنامه پاسخ داده شده و باعث می‌شود انس و الفتش با رسانه بیشتر شود.

این کارشناس همچنین می‌گوید: یکی از کارهایی که برعهده رسانه‌ای چون تلویزیون است، بحث ارائه الگوی تفریح سالم و لذت‌های حلال است. در سال‌های اخیر تفریح بچه‌ها و خانواده‌های‌شان تغییر کرده و بیشتر در حوزه فضای مجازی است. مثل گیم‌ها که برخی از آنها هیجانی است و بعضا آسیب‌هایی را به بچه‌ها وارد کرده است. هرچقدر رسانه در ارائه الگوی تفریح سالم موفق‌تر عمل کند، به نیاز خانواده‌ها پاسخ بیشتر و بهتری داده شده است.

وی در ادامه این مبحث بیان می‌کند: یکی دیگر از این موارد مقوله تشویق به ازدواج و فرزندآوری به روش درست است که می‌تواند در این برنامه‌ها مطرح شود. ازدواج آسان و سالم جزو مطالبات خانواده‌هاست که البته رسانه کارهای نسبتا موفقی در این زمینه داشته است. با این حال هنوز هم جای کار دارد. همچنین مقوله عزت‌نفس و اعتماد به نفس هم جزو مطالبات مردم از یک برنامه خانوادگی است. اگر برنامه‌هایی در این زمینه ساخته و به خانواده‌ها آموزش و آگاهی داده شود، می‌تواند تاثیرگذار باشد؛ ضمن این‌که خانواده‌ها درباره مدرسه و دانشگاه یک‌سری نگرانی‌هایی دارند که رسانه می‌تواند در پیوند بین خانواده و مدرسه و خانواده و دانشگاه نقش خوبی ایفا کند که البته ما در برنامه «سیمای خانواده» کارهای خوبی در این زمینه انجام دادیم و استقبال خوبی هم از آن شد.

صدرا در پایان می‌گوید: هر چقدر حضور خانواده و به خصوص زنان و بچه‌ها در برنامه‌هایی از این دست بیشتر باشد، طبعا آن برنامه موثرتر خواهد بود. ضمنا برنامه‌هایی که به مخاطب تمرین می‌دهد، اثربخش‌تر خواهد بود. البته تمرینی که قابل اجرا باشد. همین باعث پیوند رسانه و مخاطب می‌شود. در نهایت این‌که امید و نشاط و اعتماد به نفس جزو مفاهیمی است که باید در چنین برنامه‌هایی لحاظ شود.

دغدغه مخاطب ارتقای مهارت‌های فردی است

علیرضا مرتضوی، مجری و کارشناس تلویزیون که در برنامه‌های تلویزیونی از جمله «کام شیرین» حضور دارد در پاسخ به این سوال که چقدر در برنامه‌های خانوادگی دغدغه‌های روز خانواده‌ها و به خصوص مسائل زنان مطرح می‌شود به جام‌جم می‌گوید: ساختار برنامه‌های تلویزیونی باید بر اساس نیازسنجی مخاطب پیش برود. در فرآیند برنامه‌های آموزشی اولویت، دغدغه مخاطب است. تلویزیون در سال‌های اخیر تلاش کرده خود را به این امر نزدیک کند. با این حال هنوز جای کار بسیاری دارد.

وی در ادامه می‌افزاید: رسانه باید تلاش کند با نزدیک شدن به نیازسنجی مخاطب، از دغدغه‌های آنان در فرآیندهایی که دارند مثل پیامک و صفحات شخصی در فضای مجازی آگاه شده و بر آن اساس برنامه را طراحی کنند.

 وی همچنین می‌گوید: فرآیند پاسخ به سوالات یکی از دغدغه‌های مهم مخاطب محسوب می‌شود که باید در برنامه‌هایی از این دست به آن توجه شود. البته در برنامه‌هایی مثل «کام شیرین» این اتفاق افتاده و اصولا محتوای برنامه را بر اساس دغدغه‌ها و خواسته ها و سوالات مخاطب طراحی می‌کنند. اما به نظر من هنوز جای کار دارد و در این اندازه کم است.

مرتضوی در ادامه همچنین بیان می‌کند: پرداختن به موضوعات جزیی‌تر و کاربردی‌تر و عملیاتی‌تر هم از نکات مهمی است که در بحث کارشناسی چنین برنامه‌هایی باید به آن توجه شود. اگر بخواهم دقیق‌تر بگویم باید عرض کنم ما باید برنامه‌های روان‌شناسی را به کارگاه روان‌شناسی تبدیل کنیم. چون اگر چنین برنامه‌هایی کارگاهی شود، به هدف خودش نزدیک‌تر می‌شود و تاثیرگذاری‌اش هم بیشتر می‌شود.

این کارشناس در پاسخ به این سوال که دغدغه‌های امروز خانواده‌ها و زنان چیست تا بتوان در برنامه‌های تلویزیونی به آنها پرداخت، می‌گوید: مسائل اقتصادی و هوش مالی جزو دغدغه‌های اصلی مخاطبان است. همچنین ارتقای مهارت‌های فردی مثل خودآگاهی، حل مساله، تفکر خلاق،ازدواج موثر و... است. به نظرم مسائلی از این دست همواره دغدغه‌های مخاطبان محسوب می‌شود و نیاز است که در برنامه‌های خانوادگی به آنها پرداخته شود تا روی کیفیت زندگی آنها تاثیر بگذارد.