اسباب‌بازی‌های کودکی و دنیای پنهان هویت

کودکان و نوجوانان با این اسباب‌بازی‌ها همذات‌پنداری و زندگی می‌کنند و گاه حتی از آنها الگو می‌گیرند به‌همین‌دلیل اگر شخصیت‌های خارجی به شکل اسباب‌بازی همبازی کودکان شوند، همین وسایل به‌ظاهر ساده می‌توانند دوستان صمیمی کودکان شوند و رویای بزرگ‌شدن همانند آنها را رقم می‌زنند و زندگی با اسباب‌بازی‌ها، دنیای کودکانه آنها را می‌سازد و گاه کودک به‌دنبال شباهت ظاهر خود به همبازی‌های محبوبش است. حتی ممکن است از مادر بخواهد تا مدل لباس و موهایش را به عروسکش شبیه کند.

نقش اسباب‌بازی در رشد شخصیت

کودکان نه‌تنها با اسباب‌بازی و عروسک‌های خود بازی می‌کنند بلکه با آنها دوست شده و زندگی می‌کنند به‌همین‌دلیل انتخاب اسباب‌بازی‌های مناسب اهمیت بسیاری دارد و حتی می‌تواند به تکامل شخصیت کودکان و رشد خلاقیت آنها کمک کند حتی به اعتقاد روان‌شناسان کم‌توجهی به انتخاب اسباب‌بازی یا انتخاب اسباب‌بازی‌های خشن و نامناسب با سن کودکان می‌تواند روی نحوه رفتار و شخصیت آنها در آینده تأثیر بگذارد. به‌همین‌دلیل روان‌شناسان کودک تاکید دارند با قراردادن اسباب‌بازی‌های مناسب در اختیار کودکان به آنها کمک کنید تا شخصیت‌شان به بهترین حالت ممکن شکل بگیرد.

بررسی‌ها حکایت از آن دارد که شخصیت کودک از طریق اسباب‌بازی‌های دوران کودکی شکل می‌گیرد. به‌عنوان‌مثال تصور کنید دختر خردسالی که همبازی‌های کودکی‌اش، شخصیت‌های غربی در قالب اسباب‌ بازی هستند و او دائم در دنیای کودکانه خود آرزو می‌کند که چهره‌اش، مدل مو و لباسش همانند عروسکش باشد و این ذهنیت در کودک شکل می‌گیرد که نوع لباس پوشیدنش می‌تواند همانند عروسکش باشد درحالی‌که فرهنگ حاکم بر جامعه ایرانی نوع دیگری از سبک‌زندگی را توصیه می‌کند و از همین نقطه تفاوت و تضادها آغاز می‌شود. تربیت مذهبی کودکان یکی از جنبه‌های تربیتی آنها در مراحل رشد است که می‌تواند از طریق بازی‌ها و اسباب‌بازی‌های مناسب سن کودک محقق شود.

از تضاد فرهنگی غافل نباشید

فرشته روح‌افزا، مدیر طرح و برنامه و تدوین و سیاست‌گذاری شورای عالی فرهنگی ــ اجتماعی زنان و خانواده با تأکید بر نقش اسباب‌بازی در تربیت کودک، رشد و شکل‌گیری شخصیت او به جام‌جم می‌گوید: «محیط اطراف کودک و تمام مسائلی که مشاهده می‌کند در یادگیری و فعال‌شدن ذهن او نقش بسزایی دارد و یکی از مسائل بسیار مهم در تربیت، اسباب‌بازی و نوشت‌افزار است که کودکان از سنین یک یا دوسالگی با این ابزار در ارتباط هستند.» بسیاری از روان‌شناسان بر روان‌شناسی بازی‌ها و ابزارهایی که کودکان از آن استفاده می‌کنند تأکید دارند و از این رو معتقدند که نمی‌توان نسبت به انتخاب اسباب‌بازی کودکان بی‌توجه بود.

روح‌افزا دراین‌باره عنوان می‌کند: «روان‌شناسی اسباب‌بازی مورد استفاده کودکان بسیار مهم است چراکه کودک ارتباط روحی و عاطفی با اسباب‌بازی خود برقرار می‌کند و انتخاب نوع بازی و اسباب‌بازی در روح و روان کودکان تأثیرگذار است. به‌عنوان‌مثال در قالب بازی می‌توان نظم و خلاقیت را به کودک آموزش داد.»

نکته مهم اما مغفول دیگری که اغلب خانواده‌ها نسبت به آن توجهی ندارند، مسائل فرهنگی در انتخاب اسباب‌بازی است چراکه عروسک‌های با پوشش نامناسب یا قهرمان‌های داستان‌های غربی کودک را دچار تضاد بین فرهنگ بیگانه با فرهنگ خودی می‌کند.

تأثیر پنهان اسباب‌بازی در نوع پوشش کودک

مدیر طرح و برنامه و تدوین و سیاست‌گذاری شورای عالی فرهنگی ــ اجتماعی زنان و خانواده دراین‌باره می‌گوید: «اگر نوع پوشش و ظاهر اسباب‌بازی یا عروسک، ذهن کودک را به سمت مدل‌هایی ببرد که مناسب با فرهنگ ایران نباشد برای کودک تضاد ایجاد می‌شود بنابراین در چند سال آینده اگر به کودک بگوییم حجاب خود را حفظ کن یا پوشش مناسب داشته‌باش، برایش باورپذیر نخواهد بود.»

مدت‌هاست که به‌دلیل زندگی شهرنشینی بازی‌های انفرادی جایگزین بازی‌های جمعی کودکان شده است و اغلب آنها با اسباب‌‌بازی‌های خود سرگرم هستند. به‌همین‌دلیل انتخاب اسباب‌بازی مناسب برای کودک بیش از گذشته اهمیت دارد و باید توجه داشت ابزار و وسایلی که کودک با آن بازی می‌کند به اندازه دوستان واقعی او اهمیت دارند و در تربیت تأثیرگذار هستند. روح‌افزا در‌این‌باره بیان می‌کند: «مشکل اسباب‌بازی‌ها در کشور این است که وارداتی بوده و خانواده‌ها به نوع، رنگ و علائم آن توجهی ندارند درحالی‌که خرید برخی اسباب‌بازی‌ها می‌تواند سلایق و گرایش کودک را تغییر دهد. از سوی دیگر بسیاری از لوازم و اسباب‌‌بازی‌های تولیدشده در خارج از کشور به ایران وارد می‌شوند اما غافل از این هستیم که نوع اسباب‌بازی می‌تواند در آموزش کودک تأثیر غیرمستقیم داشته باشد و با اسباب‌بازی می‌توان به شکل غیرمستقیم کودک را تربیت کرد و این نوع از تربیت می‌تواند بسیار پایدارتر از صحبت مستقیم باشد.»

روح‌افزا به خانواده‌ها توصیه می‌کند: «الزاما به دنبال اسباب‌بازی‌های گران‌قیمت نباشند بلکه در انتخاب ابزار بازی کودک به ابعاد روان‌شناسی و تربیتی متمرکز شوند و دقت داشته باشند که جامعه ایران بر پایه فرهنگ مذهبی است و اسباب‌بازی‌هایی با فرهنگ غرب نمی‌تواند گزینه مناسبی برای کودکان باشد.»

تبعات بازی‌ های آنلاین در خشونت کودکان

او به بازی‌های فضای مجازی اشاره‌ای می‌کند و می‌گوید: «بازی‌های فضای مجازی هم در تربیت کودک بسیار تأثیر دارد و نباید از این موضوع غافل بود. متأسفانه برخی والدین برای راحت کردن خود، موبایل را به کودک می‌دهند و او ساعت‌ها با این وسیله سرگرم می‌شود یا نوجوانانی که مدت‌زمان طولانی در اتاق خود سرگرم بازی‌های رایانه‌ای می‌شوند اما خانواده از تبعات منفی این بازی‌ها که عمدتا هم همراه با خشونت است، غافل است.» با وجود آن‌که بازی و اسباب‌بازی در پرورش روانی و تقویت روحیه اجتماعی کودکان نقش بسیاری دارد درصورتی‌که با ارزش‌های فرهنگی و اصول روان‌شناسی سازگار نباشد، نتیجه مطلوب به دست نمی‌آید و گاه ممکن است دوگانگی بین فرهنگ خود و بیگانه شکل بگیرد.