بورس؛ پایان لاتاری خودرو

خودروسازان ایران به‌دلیل دارا بودن یک بازار انحصاری مسیری را طی می‌کنند که رضایت مشتری، در پایان لیست اولویت‌‌بندی آنهاست. از نظر اقتصادی در بازاری که رقابت نباشد هم تولید‌کننده ناراضی خواهد بود و هم مشتری که این موضوع در بازار خودروی ایران قابل مشاهده است. از سوی دیگر باید توجه داشت تا همین چند سال پیش خودروها به مناسبت‌های مختلف قرعه‌کشی می‌شدند اما اکنون این قرعه‌کشی منتج به خرید خودرو شده است. موضوعی که نارضایتی‌های زیادی را به‌دنبال داشته و چارچوب اصلی این گزارش را تشکیل می‌‌دهد.

اردیبهشت سال ۹۹ بود که وزارت صمت اعلام کرد به‌دلیل کاهش تولید، سیستم قرعه‌کشی برای تحویل خودرو اجرا خواهد شد. در اولین قرعه‌کشی ۲۵ هزار خودرو در ایران‌خودرو عرضه شد که هفت میلیون تقاضا داشت. ابتدا بحث بر سر این بود که باید بخشی از مبلغ خودرو به حساب شرکت تولید‌کننده واریز شود اما حسین مدرس خیابانی که در آن زمان تازه سرپرست وزارت صمت شده بود و قصد وزیر شدن داشت اعلام کرد، دولت چنین تصمیمی ندارد و هر کسی که متقاضی است می‌تواند برای قرعه‌کشی خودرو ثبت‌نام کند اما شرایط کلی، مانند این‌که خودرو نداشته باشد و سن ۱۸ سال و همچنین دارای گواهینامه باشد در نظر گرفته شد. اولین مرحله قرعه‌کشی به پایان رسید و دولت بر این باور بود که تب‌و‌تاب تقاضا کاهش یابد اما قیمت بازار هر روز فاصله خود را از کارخانه بیشتر کرد.

بحران خودرو از کی شروع شد؟

سال ۹۶ زمانی که دولت دوازدهم کار خود را آغاز کرد محمد شریعتمداری سکاندار وزارت صمت شد. در آن زمان شورای رقابت مسئول قیمت‌گذاری خودرو بود اما با تصمیم وزیر صمت و رئیس‌جمهور وقت شورای رقابت از سیستم قیمت‌گذاری خودرو کنار گذاشته شد و سازمان حمایت از مصرف‌کنندگان و تولید‌کنندگان مسئولیت این بخش را عهده‌‎دار شد. پس از آن کمیته‌ای به‌نام کمیته خودرو در این وزارتخانه تشکیل شد تا نظرات خود را به سازمان حمایت از مصرف‌کنندگان و تولید‌کنندگان ارائه دهد. تا این‌که نظر این سازمان بر این بود که خودرو باید بر‌اساس میزان تورم افزایش یابد و کمیته خودرو و همچنین وزارت صمت این موضوع را تایید کردند. کار به ابلاغ وزیر کشید که این اتفاق نیفتاد. شریعتمداری تازه وزیر صمت شده بود و نخواست گرانی خودرو به او نسبت داده شود. دلیل دیگر ابلاغ نشدن این موضوع سودای شریعتمداری برای وزارت تعاون،‌ کار و رفاه اجتماعی بود که در نهایت در مهر ماه سال ۹۷ از وزارت صمت استعفا کرد و وزیر تعاون شد. پس از او رضا رحمانی که جانشین وزارت صمت بود وزیر شد اما او هم حاضر نشد مسئولیت گرانی خودرو را بپذیرد. تا این‌که حسین مدرس خیابانی در اردیبهشت سال ۹۹ سرپرست وزارت صمت شد و سیستم قرعه‌کشی پیشنهاد شد. از آن زمان تاکنون تنها کشوری که در جهان خودروی تولیدی خود را با سیستم قرعه‌کشی عرضه می‌کند ایران است.

وعده حذف قرعه کشی

سیستم قرعه‌کشی خودرو در ایران تا امسال هم ادامه داشت. سید رضا فاطمی امین وزیر صنعت، معدن و تجارت در روز رأی اعتماد خود در سال گذشته اعلام کرد سیستم قرعه‌کشی کنار گذاشته می‌شود و بورس کالا به‌عنوان جایگزین در نظر گرفته شد. برخی از متقاضیان خودرو معتقدند این کالا باید با قیمت کارخانه عرضه شود اما باید توجه داشت در شرایطی که نرخ ارز افزایش یافته، خودروسازان مواد‌اولیه مانند فولاد، آلومینیوم و پتروشیمی را به نرخ صادراتی بر اساس قانون مجلس می‌خرند و باید خودروهای خود را با قیمت دستوری بفروشند که این موضوع زیان ۱۲۰هزار میلیارد تومانی مستقیم خودروسازان را به‌دنبال داشته است.

کدام خودروها بیشتر تقاضا دارد؟

بررسی‌ها نشان می‌دهد خودروهایی در سیستم قرعه‌کشی بیشترین متقاضی را دارند که فاصله قیمتی کارخانه آنها با بازار آزاد بیشتر است. ثبت‌نام و حضور ۱۰میلیون نفر از ۱۳میلیون نفر واجدشرایط در آخرین قرعه‌کشی خودروی ایران خودرو، لاتاری و بخت آزمایی به تمام معنا بوده و به‌طور قطع این روش محکوم به شکست است. این گفته مجید عشقی، رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار است. معاون وزیر امور اقتصادی و دارایی گفت: قیمت‌گذاری دستوری، ضعف فناوری، مقیاس تولید، ساختار مالی، سرمایه‌گذاری‌های انجام شده، زیان انباشته بیش از ۱۵۰هزار میلیارد تومانی و مالکیت دولتی با وجود سهم اندک دولت از جمله عارضه‌های این صنعت در سال‌های گذشته بود که سبب شد خروجی آن محصولاتی باشد که نتوانست رضایت مشتریان را جلب کند. عشقی بیان کرد: یکی از موضوعات اساسی در صنعت خودرو، قیمت‌گذاری دستوری است که به‌ویژه در پنج، شش سال گذشته موجب شد زیان دهی در این صنعت آغاز شود و همچنین سبب شد هیچ یک از اصلاحات برای حل عارضه‌های یاد شده به نتیجه نرسد. با این ساختار مالی خودروسازان و چشم‌انداز درآمدی، هیچ‌کس جرأت سرمایه‌گذاری در این صنعت را ندارد. رئیس سازمان بورس خاطرنشان کرد: اگر تا یکی دو ماه آینده فرآیند عرضه خودرو در بورس کالا تداوم یافته و عرضه‌ها به صورت منظم و با برنامه افزایش یابد به بسیاری از مسائل پاسخ داده خواهد شد.

سیستم قرعه‌کشی خودرو را جمع کنید

بورس کالا در شرایط فعلی بهترین گزینه برای حل بحران خودروست اما بعضی از نهادهای فرا دولتی در برخی موارد با عرضه در بورس کالا مخالفت می‌کنند. کارشناسان بر این باورند سیستم قرعه‌کشی توسط خودروسازان باید کنار گذاشته شود و همه میزان تولیدات در بورس کالا به مرحله عرضه برسد. در این صورت هم میزان تولید خودروسازان شفاف خواهد شد و هم تقاضای واقعی در بازار خودرو شکل می‌گیرد. آمارها نشان می‌دهد خودروهایی که عرضه بیشتری در بورس کالا داشتند، قیمت آنها در بازار کاهش یافته است.

قرعه‌کشی خودرو قرار بود حذف شود و اکنون هم تولید کننده از سیستم قرعه‌کشی ناراضی است و هم مصرف کننده. کارشناسان بر این باورند که باید این مسیر طی شود. مخالفان قرعه‌‌کشی خودرو معتقدند که این وضعیت تنها به نفع دلالان خودروست و نتیجه آن چیزی جز افزایش شدید قیمت خودرو نیست. بورس کالا اما به‌جهت شفافیت میزان عرضه، مشخص بودن کف قیمت و قوانین سقف قیمت می‌تواند بهترین راه برای حل بحران خودرو باشد و البته ایده‌ای خوب برای مواجهه با تقاضای کاذب و فیک.

تا زمانی که قوانینی مانند مالیات بر عایدی سرمایه در کشور وجود ندارد، سوداگری و دلالی در بازارهای مختلف مشاهده می‌شود و باید دید این طرح که اکنون در مجلس است به قانون تبدیل خواهد شد یا خیر؟