ردپای تغییرات اقلیم؛ از «بیماری» تا «ویرانی»

اثراتی که دانشمندان مدت‌ها پیش‌بینی می‌کردند که از تغییرات اقلیم نشأت می‌گیرند، اکنون پیش آمده است. بعضی از این اثرات از جمله خشکسالی، آتش‌سوزی و بارش‌های شدید سریع‌تر از آنچه دانشمندان قبلا ارزیابی کرده بودند، رخ می‌دهد. تغییرات اقلیم نه‌فقط بر اقتصاد و محیط زیست انسان اثر می‌گذارد، بلکه از نشانه‌های مهم آن، تاثیرات مخرب بر میراث فرهنگی و همچنین ابتلای انسان به بیماری‌هایی است که معمولا در حیات‌وحش وجود دارند. عالم‌گیری کووید-۱۹، شیوع آبله‌میمون در مناطق غیربومی، تب نیل غربی در اروپا، آمریکا و خاورمیانه و مشاهده موارد عفونت به ویروس لانیگا در چین طی چهارسال اخیر، فقط نمونه‌هایی از این سرایت‌هاست. علاوه‌بر بیماری‌های عفونی، آسیب‌های دیگری، چون سرطان‌پوست ازجمله بیماری‌هایی است که می‌تواند با گرمایش جهانی و تابش بیشتر پرتو‌های فرابنفش آفتاب ارتباط مستقیم داشته باشد. به بیانی ساده، تغییرات جهانی اقلیم مشکل آینده نیست، زیرا همین امروز هم برای حل این بحران بسیار دیر است.

تابستان امسال، مدار‌های بالاتر نیمکره شمالی گرمای بسیار شدید همراه با خشکسالی و مدار‌های پایین‌تر این نیمکره بارش‌های موسمی سیلابی مهیبی را تجربه کردند. رویدادی که به‌وضوح از تغییرات اقلیم سخن می‌گوید. این تغییرات به‌حدی است که پژوهشگران آزمایشگاه ملی لس‌آلاموس در گزارشی اعلام کردند ذوب یخ‌های شمالگان طی چهار دهه گذشته، چهار برابر سریع‌تر از میانگین جهانی بوده است، نه دو تا سه برابری که معمولا گزارش می‌شد. یکی از نتایج گرم‌شدن سریع قطب شمال، ذوب سریع‌تر ورقه یخ گرینلند است که به افزایش سطح دریا‌ها منجر می‌شود، اما این تاثیرات فراتر از قطب شمال گسترش می‌یابد و بر اقلیم نواحی پایین‌تر اثر می‌گذارد و موجب بارش شدید و موج گرما در این مناطق می‌شود. علاوه‌بر آسیب‌های محیط زیستی و خساراتی که خشکسالی و سیلاب بر کشاورزی و اقتصاد برجای می‌گذارد، تاثیرات منفی تغییرات اقلیم بر سایر جنبه‌های زندگی مردم از سلامت تا فرهنگ سایه می‌افکند.

انگلستان ماه گذشته با ۴۰.۲درجه سانتی‌گراد، بالاترین دما را در تاریخ این سرزمین ثبت کرد. بالاترین دمایی که پیش از این در انگلیس ثبت شده بود ۳۸.۷درجه سانتی‌گراد در تابستان ۱۳۹۸/۲۰۱۹ بود. ازاین‌رو، اقلیم‌شناسان معتقدند این موج گرما فقط همین یک‌بار نبوده و این منطقه اروپایی در آینده احتمالا موج‌های گرمای شدیدتری را تجربه خواهد کرد. اکنون پزشکان هم هشدار می‌دهند باتوجه به مقاومت پایین رنگ پوست ساکنان مدار‌های بالایی نیمکره شمالی دربرابر پرتو‌های شدید نور خورشید، اگر مردم زمان بیشتری را در آفتاب بگذرانند، خطر ابتلا به انواع سرطان‌های پوست به‌ویژه ملانوما در این مناطق ازجمله انگلیس افزایش خواهد یافت.

مهم‌ترین دلیل ابتلا به سرطان پوست، قرارگرفتن بیش‌از‌حد درمعرض پرتو فرابنفش است که موجب می‌شود دی‌ان‌ای سلول‌های پوست آسیب ببیند. اگر این آسیب توسط دستگاه داخلی ترمیم‌کننده دی‌ان‌ای در بدن ترمیم نشود به تکثیر معیوب و رشد غیرطبیعی سلول‌های پوست و درنهایت به سرطان منجر می‌شود. افرادی که پوست روشن دارند به‌دلیل فقدان رنگدانه محافظ، دربرابر سرطان پوست آسیب‌پذیرتر هستند و درصورتی‌که بیشتر در‌معرض تابش پرتو فرابنفش آفتاب قرار بگیرند، خطر ابتلا در آن‌ها افزایش می‌یابد. براساس داده‌های مرکز پژوهش‌های سرطان در انگلستان، نرخ مرگ ناشی از سرطان پوست بین مردان در بریتانیا از دهه ۱۳۵۰/۱۹۷۰ بیش‌از سه‌برابر شده و افزایش قابل‌توجهی هم بین زنان ثبت شده است. میشل میچل، مدیر اجرایی این مرکز هشدار می‌دهد آفتاب‌سوختگی در فصل تعطیلات، هر دوسال یک‌بار می‌تواند خطر ابتلا به سرطان پوست را سه‌برابر کند.

دانشمندانی، چون پروفسور دان میچل، متخصص اقلیم‌شناسی دانشگاه بریستول معتقدند که بین هوای گرم‌تر و سلامت می‌تواند رابطه‌ای غیرمستقیم وجود داشته باشد. منظور از این رابطه غیرمستقیم فقط ابتلا به سرطان پوست نیست، بلکه می‌تواند شیوع بیشتر انواع عفونت‌های مشترک میان انسان و جانوران را هم شامل شود.

دانشمندان علوم داده‌های دانشگاه هاوایی در پژوهشی که ۱۷مرداد در نشریه تخصصی نیچر تغییرات اقلیم منتشر شد با بررسی بیش‌از ۷۷هزار مقاله و گزارش تحقیقاتی مربوط به سابقه بیماری‌های عفونی ناشی از انتشار گاز‌های گلخانه‌ای دریافتند تغییرات اقلیمی ۲۱۸مورد یا ۵۸درصد از ۳۷۵بیماری عفونی فهرست‌شده در شبکه جهانی اپیدمیولوژی و بیماری‌های عفونی و سامانه نظارت بر بیماری‌های قابل اطلاع مرکز کنترل و پیشگیری بیماری‌های ایالات‌متحده را تشدید کرده است.

با درنظرگرفتن عفونت‌های غیر‌قابل سرایتی، چون آسم و نیش مار‌سمی یا حشرات، مجموع این بیماری‌ها به ۲۷۷ می‌رسد. این گروه همچنین ۱۰۰۶ روش را شناسایی کرد که در آن‌ها مخاطرات اقلیمی به افزایش موارد بیماری منجر شده است. برای مثال، افزایش دما و بارندگی، دامنه پشه‌ها را گسترش داده و به شیوع تب دنگی، چیکونگونیا و مالاریا کمک کرده است. از سوی دیگر، موج‌های گرما، مردم بیشتری را جذب فعالیت‌های آبی کرده و این مسأله به افزایش موارد بیماری‌های ناشی‌از آلودگی‌های آب ازجمله عفونت‌های دستگاه گوارش منجر شده است. توفان، بالا آمدن سطح دریا و سیل مردم را به جابه‌جایی وادار کرده و این مورد در شیوع تب لاسا، وبا و تب حصبه نقش داشته است. تهدیدات اقلیمی بعضی از عوامل بیماری‌زا را خطرناک‌تر کرده یا انتقال آن‌ها را افزایش داده است. برای مثال، دمای بالا باعث افزایش بقای پشه‌های ناقل ویروس نیل غربی و درنتیجه افزایش موارد گزیدگی و انتقال بیماری شده است. همچنین نتایج پژوهش محققان دانشگاه جورج‌تاون آمریکا که اردیبهشت امسال در نشریه نیچر منتشر شد، نشان می‌دهد تغییرات اقلیم، پیوند مکانیکی میان تغییرات محیطی و ظهور بیماری‌های مشترک میان انسان و جانوران را تسهیل کرده است. این پژوهشگران تغییرات محدوده جغرافیایی ۳۱۳۹ گونه پستاندار را تا سال ۱۴۴۹/۲۰۷۰ به دلیل تغییرات اقلیم و استفاده نامناسب از زمین شبیه‌سازی کردند و دریافتند در مناطقی از آفریقا و آسیا که تراکم جمعیت در آن‌ها بالاست، احتمال انتقال بیماری‌های ویروسی از جانوران به انسان ۴۰۰۰برابر بیشتر خواهد شد. به گفته این دانشمندان، درحال‌حاضر دست‌کم ۱۰هزار گونه ویروس قابلیت دارند که انسان را آلوده کنند، اما بسیاری از این ویروس‌ها هنوز در محدوده جغرافیایی حیات‌وحش محصور مانده‌اند که طی نیم‌قرن آینده بسیاری از آن‌ها به عفونت‌های مشترک میان انسان و جانوران منجر خواهند شد. در این میان، خفاش‌ها به‌دلیل پراکندگی منحصر‌به‌فردی که دارند مسئول بیشترین اشتراک‌گذاری‌های جدید ویروسی خواهند بود.

تخریب میراث جهانی

دانشمندان دانشگاه کیل در آلمان در پژوهشی که سال ۱۳۹۷/۲۰۱۸ در نشریه نیچر منتشر شد اعلام کردند میراث جهانی یونسکو که در سواحل مدیترانه قرار دارند تا سال ۱۴۷۹/۲۱۰۰ به‌دلیل گرمایش جهانی و ذوب یخ‌های شمالگان درمعرض سیل و نابودی ناشی‌از افزایش سطح دریای مدیترانه قرار خواهند گرفت. به طوری که، تا پایان قرن ۲۱، سطح متوسط آب دریای مدیترانه ۱۴۶سانتی‌متر بیشتر خواهد شد؛ این افزایش آب می‌تواند به محو کامل بسیاری از میراث فرهنگی یونسکو منجر شود.

براساس این مطالعه، از ۴۹محوطه میراث فرهنگی یونسکو که در نواحی ساحلی کم‌ارتفاع مدیترانه قرار دارند ۳۷مورد با خطر یک سیل ۱۰۰ساله و ۴۲مورد با خطر فرسایش ساحلی مواجهند و تا سال ۱۴۷۹/۲۱۰۰ در سراسر این منطقه خطر سیل ۵۰درصد و خطر فرسایش ۱۳درصد افزایش خواهد یافت. محوطه‌های تاریخی راونا، ویچنزا، ونیز، ناپل، جنوا و محوطه باستانی پمپی در ایتالیا، مجسمه زئوس در محوطه باستانی المپیا و شهر قرون‌وسطایی رودس در یونان، فانوس دریایی اسکندریه در مصر و پترا در اردن ازجمله میراث جهانی سواحل مدیترانه هستند که می‌توانند به‌دلیل گرمایش جهانی نابود شوند.

این پژوهش اولین مطالعه درباره تاثیر مخرب تغییرات اقلیم بر محوطه‌های باستانی و فرهنگی نیست. به طوری که، سال ۱۳۸۶/۲۰۰۷ مقاله‌ای باعنوان «مطالعات موردی تغییرات اقلیم و میراث‌جهانی» که در نشریه یونسکو منتشر شد با بررسی ۲۶نمونه موردی از میراث جهانی یونسکو ازجمله برج لندن، پارک ملی کلیمانجارو و سد بزرگ مرجانی استرالیا نشان داد این میراث به‌دلیل افزایش سطح دریا، گرمای بیش از حد آب و افزایش سطح رطوبت درمعرض نابودی قرار دارند. برای‌مثال، این گزارش با بررسی وضعیت محوطه باستان‌شناختی چان‌چان در پرو نشان داد چگونه بارش‌های مربوط به ال‌نینو، بافت خاکی شکننده چان‌چان- بقایای پایتخت پادشاهی باستانی چیمو، یکی از مهم‌ترین شهر‌های معماری خاکی پیش‌از حضور اسپانیایی‌ها در قاره آمریکا- را سست کرده است.

منبع: روزنامه جام جم