ضربه کاری تغییرات اقلیم بر پیکر زمین

به گزارش جام جم آنلاین، این گرما حتی باعث از کار افتادن مرکز داده گوگل لندن در روز ۲۹تیر ۱۴۰۱ شد، چون دستگاه‎‌های خنک‎ کننده در دمای بالای ۴۰درجه قادر به کار نبودند. بسیاری از جنگل ‎ها در اسپانیا و فرانسه به‌دلیل حرارت زیاد دچار آتش ‎سوزی شدند و در برخی نقاط اروپا، ریل‎‌های راه ‎آهن از حالت عادی خود خارج شدند. به نظر می‌رسد سال ۲۰۲۲ در حال تبدیل‌شدن به یکی از گرم‌ترین سال‌های اروپاست و متخصصان حوزه تغییر اقلیم معتقدند نتایج این موج بی‎ سابقه گرما برای تمام بخش‌های سیاره ما خطرساز خواهد بود. در ایران هم دما در استان‎‌های مختلف به‌طور محسوسی افزایش پیدا‎ کرده ‎است و سیل اخیر استهبان استان فارس که متاسفانه در اثر آن تا لحظه نگارش این مطلب ۲۲نفر از هموطنان‌مان جان‌شان را از دست دادند، نشان می‎ دهد ایران هم از ضربه‏‌های تغییر اقلیم بی‎‌نصیب نمانده است. در این‌باره با دکتر غلامرضا براتی، دانشیار آب و هوا شناسی دانشگاه شهید بهشتی گفتگو کرده‌ایم.

طبق داده‌های سایت برنامه فضایی کوپرنیک، اروپا سریع‌تر از سایر نقاط جهان در حال گرم شدن است و میانگین دمای آن در حال حاضر ۲.۲درجه سانتی‌گراد بالاتر از دمای پیش از صنعتی شدن رفته است. این سطح از گرم شدن در حال حاضر بالاتر از حد جهانی گرمایش زمین یعنی ۱.۵درجه سانتی‌گراد است.

«شرایطی را در نظر بگیرید در آن، ما در حال هل دادن یک خودرو روی زمین کفی هستیم تا زمانی که هل می‌‎دهیم این خودرو حرکت می‌کند و زمانی که نیرویی به آن وارد نکنیم، از حرکت می‌ایستد، اما وقتی آن‎قدر آن هل دادن را ادامه دهیم که خودرو به ابتدای سرازیری برسد دیگر قاعده عوض می‌شود. اینجا سرعت خودرو مطرح نیست بلکه شتاب است که حرف اول را می‌‎زند. این مشابه وضعیت سیاره زمین و از جمله آب‌وهوای آن در زمان فعلی است. وقتی می‎ گوییم دنیای امروزی شبیه دهکده جهانی است در واقع از نظر اقلیمی نیز همین‌طور است؛ چرا که وقتی صدمه‎‌ای به بخشی از زمین وارد شود، سامانه طبیعت آن را به صورت یکپارچه و جهانی بروز خواهدداد.» این جملات، توصیف دکتر غلامرضا براتی، دانشیار آب‎ و‎هواشناسی و عضو هیات علمی دانشگاه شهیدبهشتی از موقعیت زمانی و مکانی ما انسان‌ها در عصر حاضر است.

او درباره این که چه عواملی باعث شده هر سال شاهد گرم‎تر شدن هوا و یا برهم‌خوردن نظم وآهنگ دمایی در فصول مختلف باشیم، می‎ گوید: «سامانه زمین برای عوامل طبیعی فرازمینی مثل فوران‌های خورشیدی یا زمینی، مانند آتشفشان‎‌ها در سطح کره زمین اجزای تعادل ‎بخشی دارد که در حالت عادی می‎ تواند با این تغییرات و تنش‌های دمایی مقابله کند مثلا کلاهک‎‌های قطبی، یخچال ‎های طبیعی، اقیانوس‎‌ها و در مراتب بعدی دریاچه‌ها، جنگل‌ها و رودخانه ‎ها کمک می‎ کنند تغییرات دمایی از حد تعادل خارج نشوند. آن‌ها در برابرصدمات گرمای زیاد، شبیه ضربه گیر عمل می‌کنند. این درحالی است که وقتی خود دریاچه‌ها، جنگل ‎ها و رود‌ها صدمه ببینند، دیگر نمی ‎توانند به اندازه قبل در تعدیل تغییرات دمایی موثر باشند.» دکتر براتی اضافه می‎ کند: «ممکن است این سؤال برای برخی پیش بیاید که سازوکار‌های طبیعی چطور می ‎توانند گرمای اضافه و تغییرات دما را تعدیل کنند؟ در واقع این گرما صرف رشد بیشتر گیاهان می‌شود و از جمله سبب می‌شود، کربن موجود در ترکیبات جو که کربن گازی است، تبدیل به کربن معدنی شود و به این ترتیب، سهم گاز‌های گلخانه‌ای جو مهار شود، ولی در وضعیت فعلی قضیه متفاوت است. نابودی اجزای تعادل‌بخش، ساده شدن روزافزون سامانه پیچیده و فراپیشرفته کره زمین با گسترش فناوری و از سوزاندن سوخت‎‌های فسیلی و ... به‌گونه ‎ای بوده که سازوکار‌های طبیعی دیگر توان برقراری تعادل را ندارند و گرمایی که باید در هر بازه‎زمانی به تعادل برسد به صورت مازاد در می ‎آید و به فصل‌ها و سال‌های بعدی اضافه می‌شود و زمین به شکل تصاعدی گرم‎ و گرم‎تر می‌‎شود.»

از نگاه دکتر براتی سیاست‎‌های غلطی مانند بی‌مهری با قنات‎‌ها در ایران که قبل از انقلاب آغاز شده و تا به امروز هم ادامه داشته است، ناسازگاری محصولات کشاورزی کشت‌شده با اقلیم منطقه و استفاده بیش از حد از سموم و آفت‎ کش‎ها در افزایش دما موثر است.

او در پاسخ به سوال جام ‎جم درباره وابستگی کشاورزی غیراصولی و تغییرات اقلیمی و این‎که آیا کشاورزی اشتباه باعث دامن زدن به تغییرات اقلیمی می‎ شود یا خود تغییرات اقلیم است که بر کشاورزی و تولید محصول اثر می‎گذارد، این‎ طور پاسخ می‎ دهد: «در واقع هم گرما بر مشکلات کشاورزی ما تاثیر می‎ گذارد و هم شیوه کشاورزی و نوع محصولات در تغییرات اقلیم نقش دارند. ما در پازل جهانی تامین غذا نقش زیادی نداریم فارغ از این که این پازلی استعماری و بهره‎‌کشانه است، اما در بومی‌‎سازی و شیوه ‎های نوین کشاورزی هم فعالیتی نداشتیم و به همین دلیل امنیت غذایی ما در خطر است. با همه این‌ها کشور ما یک امتیاز ویژه دارد و آن هم تنوع اقلیمی است، عموم سرزمین‎‌های اروپا آن قدری که ایران تنوع دارد، دارای تنوع نیستند.

 

ما در ایران هم به لحاظ اقلیمی، سرزمینی و هم قومیتی متنوع هستیم از مناطق بسیار خشک تا مناطق بسیار سردی که در تمام سال برف دارد. اقوام زیادی در کشور ما زندگی می‎ کنند و مناطق سرسبز و مناطق بیابانی در کنار هم قرار دارند. اگر الگوی کشاورزی ایران الگوی درست و دقیقی می‎ بود بسیاری از سرزمین‌هایی که در اثر گرمای شدید صدمه دیده‎ اند می‌توانستند از مناطق مجاور خود که اقلیم متفاوتی دارند، کمک بگیرند. تصور اشتباهی که به وجود آمده این است که مثلا وزارت کشاورزی باید حتما توسط فردی اداره شود که در حوزه کشاورزی مدرک گرفته باشد در حالی که وقتی به تنوع اقلیمی و قومیتی و محیطی کشورمان دقت داشته باشیم متوجه می ‎شویم که داشتن اشراف بر تمام این حیطه‎‌ها بسیار مهم است.

 

اطلاعات کشاورزی درباره حشرات و سموم وگیاهان نمی‎ تواند برای اداره نهاد‌هایی که با امنیت غذایی مردم یک کشور ارتباط دارد کافی باشد. به ‎روز بودن در حوزه فناوری ‎های مدرن کشاورزی، برخورد صحیح با اقوام مختلف در حوزه ترویج کشاورزی مستلزم شناخت دقیق تنوع آب‌وهوایی، سرزمینی و قومی مناطق مختلف برای مدیریت کشاورزی در سطوح کلان است.»

دکتر براتی درباره مدیریت نادرست درباره آب و کشاورزی می‎ گوید: «متاسفانه شاهد این هستیم که وقتی تصمیمی برای تغییر در الگوی کشت یا تغییر شیوه آبیاری گرفته می ‎شود، به صورت بخشنامه به سراسر کشور ابلاغ می‎شود در حالی که این اصلا درست نیست، چون هر منطقه ویژگی‎‌های محیطی و اقلیمی خود را دارد و نمی ‎شود برای تمام کشور حکم کلی داد.»

حتی یک بوته در بیابان هم مهم است

دکتر براتی معتقد است وقتی صحبت از جنگل‎‌ها در حفظ تعادل حرارتی زمین می ‏شود برخی افراد تصور می‎ کنند منظور ما از جنگل ‎ها، مناطقی با انبوهی از درخت و جنگل ‎ها متراکم است او می‎ گوید: «در حالی‌که اتفاقا جنگل‎‌های پراکنده مثل جنگل‎‌های بلوط زاگرس هم می ‎توانند در برقراری این تعادل موثر باشد. به‎ طور کلی حتی بوته‎‌های کوچک در دل بیابان که با فاصله ۳۰۰-۲۰۰ متر از هم قرار گرفته‎ اند هم پوشش گیاهی موثری در سطح منطقه خود هستند. اما زمانی که با نیت توسعه که گاه اجتناب ‎ناپذیر است و گاه قابل مدیریت، به‌راحتی اراضی جنگلی را به زمین‌های مرتعی و مرتع‌ها را به زمین کشاورزی و آن را هم به زمین مسکونی تبدیل می ‎کنیم، کم‎کم داریم آستانه شکیبایی کره زمین را پایین می‌آوریم. در چنین وضعیتی زمین متناسب با شرایطی که برایش ایجاد شده به حوادث پاسخ خواهد داد و دیگر سازوکار‌های طبیعی متعادل‌کننده دما هم اثرگذار نخواهند بود. این تاثیرات در قاره اروپا ناشی از اقدامات نادرست کشور‌های مختلف در دهه‎‌های متمادی است و عزم یک کشور برای حل آن، دیگر راهگشا نیست.»

منبع: روزنامه جام جم