قاب جدید نظم نوین جهانی در تهران

به گزارش جام جم آنلاین، قطعا اجلاس آستانه با نقش‌آفرینی ایران، روسیه و ترکیه در ثبات‌بخشی به دولت سوریه و کاهش نفوذ بازیگران غربی و عربی در جنگ سوریه تاثیر بسزایی دارد و جایگاه منطقه‌ای و جهانی ایران را تقویت می‌کند. اما قاب مهم‌تری که در کنار مساله سوریه وجود دارد، نشست سه جانبه رئیسی، پوتین و اردوغان در نظم جدید بین‌المللی است که فرامتن آن را مهم‌تر از متن آن می‌کند. در این گزارش ابتدا به بررسی روند آستانه و برنامه ایران، روسیه و ترکیه در این زمینه می‌پردازیم و در بخش دوم فرامتن این قاب سه‌گانه را تحلیل خواهیم کرد.

روند آستانه چگونه شکل گرفت؟

اول باید بدانیم مذاکرات صلح آستانه اشاره به گفتگو‌هایی دارد که از ژانویه ۲۰۱۷ با حضور ایران، روسیه و ترکیه در شهرآستانه قزاقستان آغاز شد تا به جنگ در سوریه پایان دهد. بعد از آغاز بحران سوریه در سال ۲۰۱۱ جنگ در این کشور به یک بحران منطقه‌ای و بین‌المللی تبدیل شد و همه کشور‌های مختلف با رویکرد‌های ویژه خودشان به نوعی درگیر این بحران شدند. همین دخالت‌های خارجی به قدرت گرفتن گروه‌های تکفیری و حاد شدن بحران سوریه منجر شد و آتش این جنگ کل منطقه غرب آسیا را درگیر و به کشور‌های همسایه هم تسری پیدا کرد، در این دوره سخت با مقاومت ارتش سوریه و حمایت‌های محور مقاومت به‌ویژه نقش کلیدی جمهوری اسلامی ایران، به‌تدریج نظام سوریه توانست خود را بازیابی کند و بحرانی که نظام سیاسی این کشور را تا مرز سقوط کشاند، با ناکامی تکفیری‌ها و پیروزی جبهه مقاومت به پایان رسید. در بهمن ۱۳۹۵ (ژانویه ۲۰۱۷) برای اولین‌بار دو طرف اصلی جنگ یعنی نمایندگان دولت قانونی سوریه و نمایندگان گروه‌های اصلی معارضین مسلح در آستانه پایتخت جمهوری قزاقستان برسر یک میز نشستند تا به یک راهکار سیاسی برای حل این بحران برسند. در نهایت دستاورد ارزشمند «آستانه یک» هم پذیرش این واقعیت از سوی همه طرفین بود که تلاش‌ها برای نشاندن هیات نمایندگی دولت سوریه و مخالفان آن بر سر یک میز، مثبت و نتیجه‌بخش بوده است و حالا در جولای ۲۰۲۲ رؤسای سه کشور اثرگذار آسیایی در تهران گرد هم آمدند تا روند تثبیت صلح در سوریه را تسریع کنند.

اجلاس سران کشور‌های ضامن روند آستانه برای حل‌وفصل بحران سوریه در تهران برگزار شد و حضور رؤسای‌جمهور روسیه و ترکیه در این اجلاس اقدامی استراتژیک است که در عین کمک به حل بحران سوریه به افزایش نفوذ ایران در سیاست‌های منطقه‌ای هم کمک می‌کند. در حال حاضر دور جدید مذاکرات صلح از این‌جهت دارای اهمیت است که روسیه به‌عنوان یکی از بازیگران اصلی در میدان سوریه اکنون درگیر بحران اوکراین است و قاعدتا این بحران از تمرکز کرملین به سوریه کم می‌کند، نکته مهم دیگر در معادله جدید سوریه این است که حمایت رژیم‌صهیونیستی از اوکراین، روابط روسیه و رژیم صهیونیستی را تحت تاثیر قرار داده و به نظر می‌رسد برآیند این دو موضوع، مسئولیت ایران را به‌عنوان بازیگر مؤثر در اجرای ثبات منطقه بیشتر می‌کند. از سوی دیگر، توافق سه‌جانبه ایران، روسیه و ترکیه در قالب اجلاس آستانه قطعا سطح تنش‌های امنیتی در شمال سوریه که تحت تاثیر مداخله غیردوستانه ترکیه بود را کاهش دهد کمااین‌که رهبر انقلاب هم در این زمینه به اردوغان هشدار دادند و یادآوری کردند که حمله به شمال سوریه به نفع گروه‌های تروریستی خواهد بود. مزیت بعدی این اجلاس تجارت خارجی ایران است؛ دولت سیزدهم با توسعه روابط منطقه‌ای و توجه ویژه به پتانسیل کشور‌های همسایه برای گسترش تجارت خارجی نشان داده در کنار خنثی‌سازی سیاست فشار حداکثری غرب، نقش خود را در مدیریت بحران‌های منطقه‌ای و جهانی ارتقا داده است، به طوری که اکنون سفر پوتین به کشورمان به‌دلیل نیاز روسیه به پتانسیل اقتصادی و ژئواکونومیک ایران برای کاهش فشار تحریمی غرب از اهمیت بالایی برخوردار است. به هرحال برگزاری اجلاس آستانه با چنین مختصاتی مبدا مهمی در سیاست‌ورزی خارجی دولت سیزدهم است و نیاز روسیه، ترکیه و چین به گسترش روابط با ایران در جهان جدید، مناسبات «نظم جدید بین‌الملل» را تغییر داده است و این مساله با رصد تحولات اخیر در حوزه دیپلماتیک کشور‌ها به وضوح قابل دیدن است، ضمن این‌که با توجه به دیپلماسی فعال دولت سیزدهم، ایفای نقش ایران در کنترل بحران‌های منطقه‌ای به‌ویژه سوریه رویکردی بی‌بدیل است، هرچند در این گستره نمی‌توان از تحقق وعده‌های انتخاباتی رئیس‌جمهور در تعامل با همسایگان و بهره‌مندی از ظرفیت‌های منطقه‌ای برای بهبود تجارت خارجی و خنثی‌سازی تحریم‌ها غافل بود و آن را نادیده گرفت.

در حال حاضر چشم‌انداز مثبت رشد تجارت خارجی ایران با در پیش گرفتن راهبرد توسعه همکاری‌های اقتصادی با همسایگان در دولت سیزدهم اتفاق مهمی است که به کمک اقتصاد تحریم زده کشورمان آمده و رشد تجارت خارجی ایران و روسیه در یک‌سال گذشته کاملا موید این رویکرد است درحالی که چنین ظرفیتی می‌توانست در دولت روحانی فعال شود و ظرفیت‌های اقتصادی همسایگان را به سبد ایران بیاورد. به هرحال اکنون با گشوده شدن باب جدید در روابط تهران ــ مسکو، مختصات کریدور شمال ــ جنوب هم به‌دلیل نیاز روسیه به تقویت این مسیر ترانزیتی به‌عنوان جایگزین مطمئنی برای تجارت خارجی این کشور فعال خواهد شد و این اتفاق می‌تواند مولفه مهم دیگری از حضور پوتین در ایران و همکاری‌های صورت گرفته باشد؛ بنابراین سیاست دولت برای امضای اسناد دوجانبه و توافقنامه‌های تجاری، سکوی پرش گسترش تجارت خارجی در دوره فعلی مناسبات جدید بین‌المللی است. در همین زمینه هم ایران و ترکیه هشت سند همکاری در زمینه‌های توسعه تامین اجتماعی و ورزش، حمایت از بنگاه‌های کوچک اقتصادی، همکاری‌های رادیو و تلویزیونی و همکاری میان سازمان سرمایه‌گذاری و کمک‌های اقتصادی و فنی ایران و دفتر سرمایه‌گذاری ریاست‌جمهوری ترکیه امضا کردند. سیدابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور هم دیروز در نشست خبری با رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه گفت: در مذاکراتی که صورت گرفته تاکیداتی بر ارتقای سطح روابط در حوزه‌های مختلف شد چرا که روابط تجاری کنونی بین دو کشور کافی نیست و باید از ظرفیت‌های موجود دو کشور استفاده کرد. این سطح تجاری باید به ۳۰میلیارد دلار برسد که این عدد سه‌برابر سطح فعلی خواهد شد.

منبع: روزنامه جام جم