رفع بحران دریاچه نمک چشم به راه مصوبات ملّی

سید احمد شفیعی، معاون محیط زیست انسانی اداره کل حفاظت محیط زیست استان قم با بیان اینکه منابع و کانون های ریزگرد ساز شامل منابع خارج از کشور و منابع داخلی هستند، عنوان کرد: مطالعات نشان می دهد غالب ریزگردها از منابع داخلی وارد استان می شوند و ریزگرد هایی هم که از منابع خارج از کشور نشئت می گیرد نیازمند دیپلماسی های زیست محیطی است امّا عامل اصلی در شکل گیری و توسعه منابع داخلی گرد و غبار به خصوص منابعی که در حاشیه دریاچه نمک یا در جنوب سمنان قرار گرفته بحث آب و مدیریت جامع حوزه آبریزی است.

وی ادامه داد: اگر ما بخواهیم رودخانه ها و سفره های مختلف در یک مجموعه را مورد بهره برداری قرار دهیم طبیعتا باید نگاهی به پایین دست آن داشته باشیم به عنوان مثال در حوزه سد سازی بر روی رودخانه ها در دیگر استان ها سد های زیادی ساخته می شود و آب در حوزه های مختلف شرب و کشاورزی و صنعت، مهار و مدیریت شده و مورد استفاده قرار می گیرد.

شفیعی با بیان اینکه طبیعتا  آب این روخانه ها در طول هزاران سال در گذشته قبل از احداث سد در مناطق پایین دست یک نتیجه ای را داشته است، افزود: قطع کردن کامل این آب و مدیریت و بهره برداری آن در صدها کیلومتر در پایین دست می تواند نتایجی داشته باشد که معمولا باید مورد توجه قرار بگیرد امّا متاسفانه به دلیل اینکه سد ها در یک استان است و مناطق پایین دستی در استان های دیگر قرار می گیرند این موضوع مغفول باقی می ماند و یکی از اثراتی که این عدم هماهنگی در سد سازی ایجاد می کند نابودی اکو سیستم بیابانی و دشتی است که در نهایت این نابودی منجر به ایجاد چشمه و کانون های وسیع تولید گرد و غبار می شود که می توانند هزاران کیلومتر حرکت کنند و باعث آلودگی هوا شهرها و کلان شهرها شوند.

معاون محیط زیست انسانی اداره کل حفاظت محیط زیست استان با اشاره به اینکه گرد و غبار بخشی از اکو سیستم طبیی محسوب می شود، اضافه کرد: البته گرد و غبار بخشی از اکو سیستم طبیعی محسوب می شود اما شدت، توسعه، افزایش و تواتر این ها است که ایجاد معضل کرده و طبیعتا ریزگرد ها در شهر ها و کلان شهرها می تواند برای افراد دارای بیماری های زمینه ای همچون آلرژی و مشکلات تنفسی و قلبی مشکلات اساسی ایجاد کند همچنین این ریزگردها می توانند به صورت ثانویه هم با آلودگی هوا و برخی از باکتری ها و فلزات و آلاینده های دیگر همراه باشند و آن آلودگی ها را هم علاوه بر اثر خودشان به بدن انسان نفوذ بدهند که وارد جریان خون می شود.

شفیعی با تأکید بر این که اولین عامل مدیریت کانون های ریزگرد ساز بحث مدیریت آب به صورت جامع است یادآرو شد: در یک حوزه آبریز که شامل چند استان است هر اقدام و هر مجوزی در حوزه بهره برداری و برداشت آب باید با در نظر قرار دادن استان های پایین دست انجام شود و متأسفانه استان قم به لحاظ جغرافیایی در پایین دست حوزه آبریز دریاچه نمک قرار گرفته است و همه ی رودخانه هایی که در استان های بالادست مثل تهران، مرکزی، البرز، حتی بخشی از استان های همدان و قزوین و بخشی از استان اصفهان جریان دارند وارد دشت های قم و در نهایت دریاچه نمک می شوند که در آن استان ها  سد های زیادی بر روی رودخانه ها احداث شده و در سال های اخیر هم همچنان در احداث است و حتی در شش ماه اخیر شاهد احداث و بهره برداری سدهایی بر رودخانه ها بودیم لذا منابع آبی که در استان های دیگر قرار گرفتند در مطالعات و تقسیم بندی جغرافیایی خودشان استان قم را که در پایین دست است مورد توجه قرار ندادند و یکی از اثرات این امر تشکیل کانون های گرد و غبار است بنابراین در بحث کنترل کانون های ریزگرد ساز عامل اصلی را می توان حوزه آب و تأمین حق آبه های زیست محیطی دانست.

معاون محیط زیست انسانی اداره کل حفاظت محیط زیست استان دومین عامل مدیریت کانون های ریزگرد ساز را منابع طبیعی و پوشش گیاهی عنوان کرد و تصریح کرد: طبیعتا استقرار پوشش گیاهی هم می تواند کمک بسیار زیادی به مهار کانون های ریزگرد ساز کند.

وی تأکید کرد: کانون های گرد و غبار وسعت زیادی دارند و منابع اعتباری سازمان منابع طبیعی استان در این خصوص  نسبت به وسعت کار و سرعت رشد این کانون ها اندک است لذا همیشه رشد و فعالیت این کانون ها بیشتر و جلوتر از اقدامات است و اگر بتوانیم در سطح ملی هم از اعتبارات بخش خصوصی، بین المللی و انجمن های زیست محیطی استفاده کنیم و در یک عزم کلی بتوانیم استقرار پوشش گیاهی در این کانون ها داشته باشیم  می توان موفقیتی در کنترل این کانون ها داشته باشیم.

شفیعی با بیان اینکه در خصوص دریاچه نمک دو نکته مطرح است، ابراز کرد: اولین مسئله توجه به حوزه آبریز دریاچه که شامل هفت استان است به این مفهوم که تمام رودخانه های هفت استان به دریاچه نمک می رسند که با توجه به احداث سد آب زیادی وارد دریاچه نمی شود و اراضی اطراف دریاچه را تبدیل به کانون گرد و غبار کرده است.

وی با اشاره به اینکه دومین مسئله خود دریاچه نمک است، ادامه داد: دریاچه نمک تقریبا به لحاظ وسعت چیزی نزدیک به ۱۵ برابر شهر قم مساحت دارد و چیزی حدود ۷۰ کیلومتر فاصله هوایی از شهر قم دارد که فاصله زیادی نیست و می تواند تا ثیر گذار باشد اگر این ابعاد و فاصله را در نظر بگیریم و با توجه به جهت غالب بادهای تابستانی که شش ماه در تابستان و بهار باد از سمت دریاچه به سمت شهر قم می وزد می تواند به صورت دائمی بر شهر قم تأثیر گذار باشد.

شفیعی اظهار کرد: در شرایط فعلی هر چند که اطراف دریاچه کانون های گرد و غبار وسیعی شکل گرفته ولی خود دریاچه نمک هنوز گرد و غباری ایجاد نکرده و علت هم این است که به اصطلاح زیست محیطی دریاچه هنوز حیاط دارد و هنوز منابع آبی در آن وجود دارد و خودش را حفظ کرده است.

معاون محیط زیست انسانی اداره کل حفاظت محیط زیست استان با بیان اینکه اگر بخواهیم با بهره برداری از دریاچه نمک با هدف تأمین منافع اقتصادی مقدار زیادی از آب دریاچه را تبخیر و به اتلاف برسانیم مشکلات جدی ایجاد خواهد شد، گفت: ممکن است بهره برداری از دریاچه نمک به روش دیگری انجام شود که باعث تبخیر آب نمی شود که روشی دانش بنیان است، اما اگر بخواهیم با روش کم هزینه آب دریاچه را با حجم های بالا تبخیر کنیم می تواند با این ابعاد ۱۵ برابری تبدیل به یک فاجعه برای سال های آینده شود و باید به این مسئله توجه کرد که با ایجاد تغییرات در طبیعت بازگشت آن بسیار مشکل است.

وی با بیان اینکه بحران های محیط زیستی را به راحتی نمی توان حل کرد، افزود: ورود به بحران های زیست محیطی همچون کانون های گرد و غبار را به سادگی نمی توان حل کرد و اگر ریزگرد دریاچه هم به این مشکل اضافه شود باز هم بازگشت به شرایط عادی به سادگی نخواهد بود و هزینه های خیلی بیشتری نسبت به آن بهره برداری اقتصادی به ما تحمیل خواهد کرد.

شفیعی تصریح کرد: موضوع دریاچه نمک موضوع جامعی است اعم از تامین حق آبه ها، معادن و بهره برداری از خود دریاچه و تمام دستگاه هایی که در این موضوع دخیل هستند و چون فراتر از اقدامات یک  استان است در باید سطح ملی مطرح شود.

وی عنوان کرد: خوشبختانه در سال های اخیر اعتبارات بخش منابع طبیعی در حوزه استقرار پوشش گیاهی در راستای همین موضوع کمی افزایش پیدا کرده و همچنین بخش کمی از حق آبه های زیست محیطی را در  سال های پر آبی روان سازی کردند اما ابعاد کار در حدی است که این اقدامات کفایت نمی کند.

شفیعی با اشاره به اینکه اخیرا موضوع دریاچه نمک در سفر ریاست جمهوری به استان مطرح شده و ایشان هم دستوراتی در این خصوص داشتند، خاطرنشان کرد: سازمان محیط زیست در همین هفته های اخیر یک کارگروه ملی را در خصوص بحث دریاچه نمک در سازمان با حضور نمایندگان دستگاه های مختلف برگزار کرده و براساس قانون تالاب ها درخواست ما این بوده که این کارگروه بعد از این که در سازمان برگزار شده بتواند در جلسه معاون اول ریاست جمهور با حضور وزرا برگزار شود تا بتوانیم در سطح کلان کشور یک تصمیم خردمندانه، فنی و اجرایی برای مدیریت پایدار حوزه دریاچه نمک که علاوه بر ریزگردها ممکن است عوارض دیگری هم برای ما ایجاد کند اتخاذ شود لذا پیگیر برگزاری کارگروه ملی با حضور معاون اول رئیس جمهور در خصوص موضوع دریاچه نمک که فقط مختص به استان قم هم نیست هستیم.

وی با بیان اینکه آلودگی هوا به دو بخش آلودگی های تابستانه و زمستانه تقسیم بندی می شود، متذکر شد: آلودگی های تابستانه یعنی گرد و غبار و ریزگردها و آلودگی های که اصطلاحا زمستانه هستند به این معنا آلودگی هایی که از وارونگی دما و انباشت گازهای آلاینده و سوخت خودرو حاصل می شود.

شفیعی در ادامه توضیح داد: گرد و غبار را طبیعتا باید در فصل های گرم یعنی تابستان و روزهای پایانی بهار داشته باشیم در حالی که امسال شاهد ریزگردها در بسیاری از استان های کشور در روزهای ابتدایی بهار بودیم و این پدیده عجیب نشان می دهد کانون های گرد و غبار در حال فعالیت بیشتری هستند در حالی که در سال های گذشته تجربه گرد و غبار در اوایل فصل بهار را نداشتیم چون هنوز طبیعت رطوبت و دمای خوبی دارد و مستعد گرد و غبار نیست لذا این امر نشان دهنده توسعه کانون های زیرگرد ساز است لذا شرایط روز های اخیر نسبت به مدت مشابه سال گذشته در حوزه گرد و غبار شرایط نامساعد تر بوده است.

معاون محیط زیست انسانی اداره کل حفاظت محیط زیست استان تأکید کرد: مسئله ای که ما باید در سطح استانی، رسانه‌ای و دستگاه های مختلف پیگیری و مطالبه کنیم مطالبه ملی در حوزه دریاچه نمک است بر اساس قانون مدیریت تالاب ها  و آیین نامه اجرایی آن باید کارگروه ملی دریاچه نمک با حضور معاون اول رئیس جمهور و وزرا مربوطه برگزار شود و در این خصوص مصوبات ملی داشته باشیم.

وی در ادامه بیان کرد: با توجه به اینکه استان های بالادست با جزیره ای و سیاسی فکر کردن در محدوده استانی خودشان به ایجاد این بحران دامن زدند و همچنین اقدامات و مدیریت در این حوزه به هیچ عنوان در توان یک استان نیست لذا باید این مطالبه را داشته باشیم که این مشکل ملی در سطح ملی مورد مدیریت قرار بگیرد و قبل از تشدید بحران و تهدید دیگر استان ها باید این معضل را به صورت کارشناسی شده حل و فصل کرد.