داروی بیماری قارچ سیاه نایاب شده است؛ خطر این بیماری چقدر جدی است؟

بازار سیاه برای داروی قارچ سیاه

فراگیری کرونا باعث شده این روزها هر بیماری دیگری هراس گسترده‌ای به دل شهروندان بیندازد. «قارچ سیاه» نام تازه این هراس است، هر چند این بیماری پیش از دوره کرونا هم وجود داشته اما گره خوردن آن با وضعیت کنونی باعث تشدید هراس شهروندان از آن شده است. نگران‌کننده‌تر افزایش موارد ابتلا به این بیماری طی چند روز گذشته است و البته هشدارهایی که برخی از متخصصان نسبت به کمبود داروی این بیماری مطرح می‌کنند.

کد خبر: ۱۳۳۴۱۰۷

به گزارش جام جم آنلاین به نقل از روزنامه جام جم، این درحالی است که پس از گذر از موج گسترده کرونا در کشور هند، شیوع قارچ سیاه در این کشور رو به فزونی گذاشته بود و همین تشابهات با وضعیت کنونی ما، بسیاری را نگران کرده است.

ابتدا اعلام شد مواردی از ابتلا به قارچ سیاه در بیمارستان امام خمینی (ره) مشاهده شده و پس از آن بود که سرپرست معاونت بهداشتی و درمانی دانشگاه علوم پزشکی مازندران هم از شناسایی ۲۰ مورد ابتلا به قارچ سیاه در این استان خبر داد و حالا هم خبر آمده مواردی از ابتلا به این بیماری در بیمارستان مسیح دانشوری گزارش شده است، اما نگرانی عمده پیرامون این بیماری محدود به گستره شیوع آن نیست و خبر نگران‌کننده، پیرامون کمبود داروی این بیماری یعنی «آمفوتریسین‌بی» است.

آن‌طور که گفته شده این دارو در کشور کمیاب است و سامانه ۱۹۰ وزارت بهداشت هم می‌گوید این دارو وجود ندارد. برخی از رسانه‌ها هم گزارش داده‌اند در همین فاصله چند روزه، قیمت داروی قارچ سیاه در ناصرخسرو از ۳۰۰هزار تومان به بیش از چهار میلیون تومان افزایش پیدا کرده است.

اما سؤالات بسیاری هنوز در رابطه با این بیماری وجود دارد، این‌که چه بیمارانی مبتلا به این بیماری می‌شوند؟ یا ارتباط این بیماری با کرونا چیست. مهم‌تر از آن این‌که چه سرنوشتی در انتظار مبتلایان به این بیماری است و وضعیت کمبود داروی این بیماری در کشور چقدر جدی است؟

قارچ سیاه چیست؟

بیماری قارچ سیاه همان‌طور که از نامش مشخص است، یک بیماری قارچی است و در افرادی که ضعف سیستم ایمنی دارند، ایجاد می‌شود؛ به عنوان مثال این بیماری، افرادی را که به دیابت یا سرطان مبتلا هستند و دارو‌های تضعیف‌کننده سیستم ایمنی استفاده می‌کنند، بیشتر تهدید می‌کند. علی جواد موسوی، متخصص ریوی می‌گوید: «بیماری قارچ سیاه بیماری جدیدی نیست و علت بروز آن قارچی بنام موکورمیستس بوده و این بیماری از قبل نیز وجود داشته است.»

موکورمیستس نوعی عفونت قارچی مزمن است که منجر به ایجاد رنگ سیاه در مخاط بینی می‌شود و می‌تواند سینوس‌ها، مغز، ریه‌ها و چشم‌ها را آلوده کند.

آبریزش بینی، تورم و درد یک‌طرفه صورت، سردرد، تب و بافت‌مردگی برخی از علائم ابتلا به این عفونت قارچی است که البته سبب مرگ برخی از بیماران نیز می‌شود. این قارچ که معمولا درون خاک، گیاهان پوسیده و بافت‌های مرده برخی حیوانات وجود دارد از طریق تنفس یا زخم‌های پوستی وارد بدن انسان شده و به مخاط بینی آسیب می‌رساند.

همچنین متخصصان به برخی دلایل محیطی از‌جمله وجود آب آلوده در کپسول‌های اکسیژن یا دستگاه‌های مرطوب‌کننده هوا به‌عنوان دیگر عوامل دخیل در تکثیر قارچ سیاه و پیشرفت آلودگی ناشی از این عفونت قارچی اشاره کرده‌اند. پزشکان هندی هم که با این بیماری مواجهه گسترده‌تری داشته‌اند، می‌گویند این عفونت ۱۲ تا ۱۸ روز پس از بهبودی بیماری کووید-۱۹ ظاهر می‌شود و درصورتی که بیماران به‌موقع و به‌درستی تحت درمان قرار نگیرند، احتمال فوت آن‌ها تا ۹۴ درصد افزایش پیدا می‌کند.

قارچ سیاه چه ربطی به کرونا دارد؟

شناسایی ۹۰ هزار بیمار مبتلا به قارچ سیاه در کشور هند آن هم پس از فروکش کردن نسبی موج کرونای دلتا در این کشور باعث شده تا هر شهروندی به‌طور طبیعی فراگیری آن را مرتبط با کرونا بداند، اما آن‌طور که متخصصان بیماری عفونی می‌گویند، قارچ سیاه ارتباط مستقیمی با کرونا ندارد.

هدف اولیه این بیماری، سیستم ایمنی بدن است. به این مفهوم که وقتی سیستم ایمنی بدن ضعیف می‌شود زمینه مناسبی برای بروز بیماری قارچ سیاه شکل‌گرفته است. مسعود یونسیان، اپیدمیولوژیست می‌گوید با توجه به این‌که در مراحل پیشرفته بیماری کرونا، دارویی به نام کورتیکو استروئید یا همان کورتون برای بیمار تجویز می‌کنیم سیستم ایمنی بیماران علیه بدن شروع به فعالیت کرده و نقش مخربی پیدا می‌کند.

او می‌افزاید: «علت بیماری قارچ سیاه، کرونا نیست، بلکه علت بروز آن ضعف سیستم ایمنی است و همیشه هم به‌صورت تک‌گیر وجود داشته است. باید توجه کرد قارچ سیاه، بیماری واگیردار نیست، عامل آن در محیط وجود دارد و وارد بدن ما هم می‌شود، منتها کسانی که سیستم ایمنی‌شان مشکلی نداشته باشد، این عامل برایشان بیماری‌زا نیست؛ بنابراین ربط این بیماری به کرونا به مصرف داروی کورتیکو استروئید برمی‌گردد.»

این نکته را می‌توان در گفته‌های دیگر متخصصان هم دید. مسعود مردانی، متخصص بیماری‌های عفونی به جام‌جم می‌گوید: «برای این‌که درگیری ریه بیماران مبتلابه کرونا را کاهش دهیم در فاز ریوی بیماری، اقدام به تجویز کورتون و دگزامتازون می‌کنیم و گاهی حتی دوزش را بالا می‌بریم. این دارو‌ها باعث بهبود میزان مرگ‌ومیر و افزایش کارایی اکسیژن‌رسانی به ریه می‌شود، اما مصرف بیش‌ازحد این دارو‌ها در بیماران دیابتی و مبتلایان به بیماری‌های بدخیم که نقص ایمنی دارند، می‌تواند احتمال ابتلا به قارچ سیاه را افزایش دهد.»

آن‌طور که مصطفی قانعی، عضو کمیته علمی ستاد مقابله با کرونا هم می‌گوید: «پیش‌از این در کمیته علمی گفته‌شده بود ایمنی فردی را که مبتلابه کروناست، سرکوب نکنید.» رئیس کمیته زیست‌فناوری معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری عنوان می‌کند: «قارچ در بدن افراد وجود دارد، ولی فرصت برای رشد پیدا نمی‌کند و این‌ها عفونت‌های فرصت‌طلب هستند به این مفهوم زمانی که سیستم ایمنی سرکوب شد، شروع به رشد و نمو می‌کند.»

مسعود یونسیان، اپیدمیولوژیست هم تصریح می‌کند نمی‌توان گفت ابتلا به کووید-۱۹ منجر به این بیماری می‌شود، بلکه دارو‌هایی که برای درمان کووید پیشرفته تجویز می‌کنیم و سیستم ایمنی را تضعیف می‌کنند، منجر به این بیماری می‌شوند.

او ادامه می‌دهد: اگر دارویی داشته باشیم که بسیار روی کووید مؤثر باشد و عارضه‌ای هم نداشته باشد، باید آن را تجویز کنیم، اما بیشتر دارو‌هایی که تاکنون بر آن‌ها کارآزمایی بالینی انجام شده یا بی‌اثر بوده یا اثر جزئی داشته‌اند. درعین‌حال اگر قرار باشد دارویی تأثیر داشته باشد، حتما در برخی افراد عارضه هم خواهد داشت.

کمبود داروی قارچ‌سیاه، هیجانی است

برخی ادعا می‌کنند نبود داروی بیماری قارچ سیاه جوی است که دلالان دارو در آن نقش پررنگی بازی می‌کنند. آن‌ها معتقدند از آنجا که این بیماری نادر است داروی آن هم به صورت معمول کمیاب است، اما این‌که قیمت آن یک‌شبه از ۳۰۰هزار تومان به بیش از چهارمیلیون می‌رسد خبر از اتفاق دیگری دارد.

جلیل کوهپایه‌زاده، رئیس دانشگاه علوم پزشکی می‌گوید: «داروی آمفوتریسین B مصرف زیادی ندارد و از دارو‌های ضدقارچی است که چندان نایاب نیست.»

او مطالبه یکباره مردم در رابطه با این دارو را حاصل اطلاع‌رسانی نامناسب و به‌راه‌افتادن جو اشتباه روانی می‌داند و ادامه می‌دهد: «گاهی برخی افراد که دچار بیماری می‌شوند، فکر می‌کنند که گرفتار قارچ سیاه شده‌اند یا احتمال زیادی هست که دچار شوند. به همین دلیل این نوع دارو‌ها را بیشتر از نیازشان درخواست می‌کنند.

ممکن است که در مواردی این مشکلات پیش بیاید که به نظر من بیشتر زاده هیجانات است و مشکل دیگری وجود ندارد. آمفوتریسین B هم داروی کمیابی نیست و به‌طور متعارف در اختیار داروخانه‌ها و پزشکان بوده است.» پیرو این جریان سازمان غذا و داروی وزارت بهداشت و درمان هم در اطلاعیه‌ای اعلام کرد: این دارو طی ۱۵ روز اخیر معادل مصرف دو ماه کشور توزیع و عرضه شده است و «حسب اظهار شرکت تامین‌کننده محموله جدید از فرآورده مذکور هفته آتی ترخیص و بلافاصله توزیع خواهد‌شد.»

در اطلاعیه این سازمان که در سایت این سازمان منتشرشده آمده است: «خواهشمند است دستور فرمایید تمهیدات لازم به منظور تجویز و استفاده از فرآورده‌های جایگزین همانند کسپوفانجین، وریکونازول، فلوکونازول و پوساکونازول در موارد دارای اندیکاسیون به‌عنوان جایگزین فرآورده آمفوتریسین B صورت پذیرد. همچنین پیشنهاد می‌شود تجویز فرآورده آمفوتریسین B پس از رویت کشت مثبت آزمایشگاهی صورت‌پذیرد.»

از تخلیه چشم تا آسیب مغزی!

هرچند آن‌طور که مسعود یونسیان می‌گوید این بیماری واگیردار نیست، اما تصویری که از پیامد‌های احتمالی این بیماری توصیف‌شده آن‌قدر هولناک است که نتوان از افزایش موارد ابتلای آن در جامعه نترسید. محمدرضا صالحی، متخصص بیماری‌های عفونی بیمارستان امام خمینی تهران که برای اولین بار از شیوع بیماری عفونی قارچ سیاه در پایتخت خبر داده بود، می‌گوید: «این بیماری قارچی، نادر، اما خطرناکی است که به بینی، چشم، ریه و گاهی مغز آسیب می‌رساند. میزان مرگ‌ومیر در مبتلایان به قارچ سیاه بالاست و در مواردی پزشکان باید چشم مبتلایان به این بیماری را تخلیه کنند.»

جلیل کوهپایه‌زاده، رئیس دانشگاه علوم پزشکی ایران هم در رابطه با درصد فوتی‌های مبتلایان به این بیماری می‌گوید: «بستگی دارد که بیماری چقدر عمق پیدا کند و گستره داشته باشد. گاهی برخی از بیماران دیر مراجعه می‌کنند و وضعیت بیمار هم بسیار ضعیف است، در این صورت ممکن است به فوت بینجامد.» مصطفی قانعی هم معتقد است بیماری قارچ سیاه اگر زود تشخیص داده شود درمان می‌شود.

مسعود مردانی هم عنوان می‌کند: «همه بیمارانی که به قارچ سیاه مبتلا می‌شوند، بهبود پیدا نمی‌کنند و افرادی که دیر بیماری‌شان تشخیص داده می‌شود و دیر درمان ضد قارچ را دریافت می‌کنند، دچار مرگ‌ومیر ناشی از ابتلا به قارچ سیاه می‌شوند.»

قارچ سیاه دارو دارد، ما نداریم!

همزمان با اعلام خبر مشاهده مبتلایان به قارچ سیاه در ایران، نبود داروی موثر این بیماری در ایران است که به افرایش نگرانی‌ها در رابطه با این بیماری دامن می‌زند. اولین بار محمدرضا صالحی، متخصص بیماری‌های عفونی بیمارستان امام خمینی (ره) تهران از کمبود داروی این بیماری سخن گفت.

او در گفت‌وگویش با بخش خبری رسانه ملی اعلام کرد درمان اصلی عفونت بیماری قارچ سیاه، استفاده از داروی «آمفوتیریسین B» است که متاسفانه در کشور با کمبود جدی آن روبه‌رو هستیم یا در مواردی اصلا موجود نیست تا آنجا که برای ۱۰ بیمار بستری‌شده در بیمارستان نتوانستیم این دارو را تهیه کنیم.

اهمیت وجود این دارو در روند درمان قارچ سیاه سبب شد که به یکباره میزان تقاضای این کالا در بازار دارویی ایران افزایش پیدا کند. سعیدرضا مهرپور، رئیس بیمارستان شریعتی هم کمبود داروی ضد قارچ آمفوتریسین B را نکته‌ای جدی و مهم دانسته و گفته است: «اگر این دارو تامین نشود بیمارستان‌ها دچار مشکل می‌شوند.»

همین دیروز هم پذیرش داروخانه ۱۳ آبان اعلام کرد این دارو را در اختیار ندارد و متقاضیان آن را به سامانه ۱۹۰ وزارت بهداشت ارجاع داد. آن‌طور که مدیران این داروخانه گفته‌اند «قیمت آمفوتریسی B حدود ۳۰۰هزار تومان» است. پاسخ سامانه ۱۹۰ وزارت بهداشت، اما جالب‌توجه‌تر است. آن‌ها هم اعلام کرده‌اند این دارو را نمی‌توان پیدا کرد مگر به صورت قاچاقی!

چرا ابتلا به قارچ سیاه بیشتر شده است؟

این روز‌ها مدام از زبان کارشناسان شنیده می‌شود که قارچ سیاه پیش از دوران فراگیری کرونا به‌عنوان یک بیماری نادر قارچی وجود داشته و برخلاف آنچه گفته‌شده این بیماری ناشی از کرونا نیست، اما آنچه بدیهی به نظر می‌رسد، افزایش معنادار قارچ سیاه در دوران فراگیری کروناست آن‌قدر که در کشور هند ۹۰هزار مبتلابه این بیماری پس از موج سهمگین کرونای دلتا شناسایی‌شده که آنچه آمار‌های سازمان بهداشت جهانی گواه می‌دهد ۵۵درصد آن‌ها به‌واسطه آن جان خود را ازدست‌داده‌اند.

دلیل بروز قارچ سیاه در ادامه بیماری کرونا، اما مربوط به استفاده زیاد دارو‌های ضد ایمنی است. مسعود یونسیان می‌گوید: «علت این‌که این بیماری در حال حاضر بیشتر دیده می‌شود، این است تعداد افرادی که به کرونا مبتلا می‌شوند، ده‌ها هزار نفرند و هزاران نفر ممکن است به فرم‌های شدید بیماری مبتلا شوند و درنتیجه میزان تجویز این دارو‌های تضعیف‌کننده سیستم ایمنی افزایش‌یافته و وقتی تعداد افرادی که این دارو را دریافت می‌کنند افزایش یابد، تعداد افرادی که عوارضش را تجربه می‌کنند هم بیشتر می‌شود.»