حجت الاسلام روح الله حسینیان به‌مناسبت شصت و پنجمین سالگرد اقدام مداخله‌جویانه قدرت های بیگانه مبنی بر طراحی کودتای 28 مرداد با هدف براندازی دولت مصدق و بازگرداندن محمدرضا شاه به کشور، به پرسش‌های جام جم آنلاین پاسخ داد که در زیر می خوانیم.
یکی از اهداف کوتادی 28 مرداد سال 32 مصادره کردن دستاوردهای نهضت ملی شدن صنعت نفت بود. ابتدا بگویید روحانیت و ملیون چه نقشی در ملی کردن نفت داشتند؟
اصولا ملی شدن صنعت نفت به شکل آنچه در سال 1329 رخ داد؛ یعنی اکتشاف، استخراج،تصفیه و فروش توسط آیت الله کاشانی مطرح شد و حتی دکتر مصدق از رهبران جبهه ملی مخالف این امر بود.
تحلیل شما از مخالفت مصدق با طرح ملی شدن صنعت نفت چیست؟
مصدق در آذر1332 طی نطقی در مجلس در مخالفت با طرح فسخ قرار داد نفتی دارسی»گفت: قرارداد دو طرفه است و یک طرفه نمی شود آن را فسخ کرد. از آن پس از هیچ جایی بحث ملی شدن صنعت نفت شنیده نشد مگر وقتی آیت الله کاشانی هنگام بازگشت از تبعید نامه ای در خصوص ضرورت ملی شدن نفت نوشته بود که مصدق به نمایندگی از وی قرائت کرد.
از طرفی چنانچه شما به طرح اولیه ملی شدن صنعت نفت نگاهی بیندازید، اثری از امضای مصدق نیست. لذا در آن مقطع این طرح حد نصاب لازم را به‌دست نیاورد و مطرح نشد،ولی مقدمه ای بود برای خیز نهایی.
اما همراه با دکتر مصدق تنی چند از علمای برجسته نظیر آیت‌الله‌العظمی خوانساری (از مراجع ثلاث قم)، آیت‌الله بهاءالدین محلاتی، آیت‌الله عباسعلی شاهرودی، آیت‌الله سیدحسن چهارسوقی، آیت‌الله شیخ باقر رسولی از گیلان ، آیت‌الله سیدمحمود روحانی قمی، آیت‌الله شیخ محمدرضا کلباسی از مشهد، آیت‌الله حاج شیخ مهدی نجفی و گروه کثیری از روحانیون فعال و مبارز مانند حاج سیدحسین خادمی و حاج شیخ مرتضی مدرسی از اصفهان، حاج سیدمصطفی سیدالعراقین و نیز با حمایت ضمنی آیت‌الله بروجردی از نهضت نفت، موجب شد ملی شدن این صنعت به یک خواست مردمی تبدیل شود.
بزرگ‌ترین مانع این نهضت درآن مقطع چه کسی بود؟
رزم آرا نخست وزیر وقت بود که به‌دست گروه فداییان اسلام از سر راه برداشته شد.
از چهره های شاخص ملی گرا در نهضت ملی نفت برای ما بگویید. آنها چه نقشی در این میان ایفا کردند و چرا اساسا نفت ملی شد؟
بعضی از ملیون مانند حائری‌زاده، دکتر حسن مکی، دکتر شایگان، دکتر بقایی و دکتر الهیار صالح در تبدیل این خواسته به قانون تلاش وافری کردند. اگر شما طرح اولیه ملی شدن صنعت نفت را ملاحظه کنید اثری از امضای مصدق در آن نیست.
در اصل ملی شدن صنعت نفت در ایران بازتاب حکومت رضا شاه بود که توسط انگلیس روی کار آمده بود. عامل دیگر، اشغال خاک ایران توسط نظامیان انگلیسی بود که به موجب آن دخالت های قیمومیتی و عزل و نصب های نخست وزیران و وزرا صورت می گرفت. از این رو احساس استقلال خواهی و بازگشت به خویشتن مردم مذهبی ایران برای ملی کردن صنعت نفت راسخ شد.
کودتای 28 مرداد یکی از تبعات ملی شدن صنعت نفت در ایران بود که توسط بیگانگان و عناصر آن در کشور عملیاتی شد. نقش قدرت ها را در این غائله چگونه ارزیابی می کنید؟
طبق اسناد موجود، طرح کودتای نظامی توسط انگلیس ها برنامه ریزی شد و به‌دست عناصر نفوذی آنها و دولت آمریکا اجرا شد که در نهایت دولت مصدق سرنگون شد.
چرا در واقعه 30تیر دولت مصدق با حمایت مردم دوباره سرکار آمد، اما در جریان کودتای 28 مرداد این رخداد تکرار نشد؟
در 31 تیر درست یک‌سال قبل از کودتا نظامی، یک شبهه کودتا توسط شاه علیه دولت انجام شد، اما این طرح شکست خورد. این در حالی بود در جریان اقدام براندازانه شاه در آن سال فرماندهی هیچ یک از نیروهای مسلح در اختیار مصدق قرار نداشت، ولی در کودتای 32 فرماندهی کل نیروهای مسلح با خود او بود.
پس علت سرنگونی دولت چه بود؟
علت در دو چیز بود؛ اول وضعیت نابسامان اقتصادی که رمق مردم را گرفته بود. دوم با حذف روحانیت و مشخصا آیت الله کاشانی از صحنه سیاسی کشور عملا دولت مصدق پایگاه مردمی و اجتماعی خود را از دست داد. این بود که کودتا توسط چند انگلیسی مانند وود هاوس(سرجاسوس انگلیسی)، رابین زینر( پروفسور ادیان شرقی در دانشگاه آکسفورد)، کرمیت روزولت (جاسوس سازمان سیا) و چند نظامی بازنشسته و به قول ملیون چند فاحشه کودتا به پیروزی رسید. البته این نکته هم قابل اهمیت است که در آن مقطع سفارت انگلیس در ایران تعطیل بود.
به عنوان آخرین سوال، مهم‌ترین پیامدهای کودتای 28 مرداد در تاریخ سیاسی ایران را در چه می دانید؟
یکی از پیامدهای مهم کودتا، افتادن ایران به‌طور کامل در دامان آمریکا بود. پس از غائله 28 مرداد رژیم گذشته ایران عملا مجری دکترین سیاسی، نظامی و اقتصادی رؤسای جمهور آمریکا در منطقه شده بود. به شکلی که پیمان نظامی بغداد- سنتو و سرانجام ناتو میان کشورهای منطقه و در راستای منویات آمریکا منعقد شد، سیاست های اقتصادی منفعت طلبانه واشنگتن عقب ماندگی مفرط در عرصه سیاسی را برای کشور به بار آورد.
سید رضا صدرالحسینی در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح کرد
دانشیار حقوق بینالملل دانشگاه تهران در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح کرد
یک پژوهشگر روابط بینالملل در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح کرد
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
در گفتوگو با امین شفیعی، دبیر جشنواره «امضای کری تضمین است» بررسی شد
