چالش روزهای گرم و کم آب

احد وظیفه، مدیرکل پیش‌بینی و هشدار سریع سازمان هواشناسی کشور به جام‌جم می گوید: با شروع تابستان در کل کشور شاهد افزایش دما هستیم و انتظار داریم هوا از این هم گرم تر شود. در واقع از 15تیر تا 15 مرداد گرم‌ترین روزهای سال را داریم و در بخش‌های جنوبی کشور این افزایش دما چشمگیرتر است. به گفته احد وظیفه، در برخی مناطق خوزستان دمای هوا تا 51 درجه هم خواهد رسید. اما این وضعیت بدتر از سال قبل نیست چرا که ما در سال قبل دمای 54درجه را هم در خوزستان ثبت کردیم.

او پیش‌بینی می‌کند که امسال دمای هوای تابستان در شرایط نرمال قرار خواهد داشت اما در مناطق شرق و جنوب شرق کشور احتمال یک درجه گرم تر شدن نسبت به دمای نرمال منطقه وجود دارد.

زمین تشنه جنوب

تابستان امسال در شرایطی آغاز شد که با کمبود بارش‌های سال 96، در بیشتر مناطق کشور دچار بحران آب هستیم و در برخی استان‌های جنوبی و شرقی، نسبت به سال قبل کاهش بارندگی چشمگیری داشته‌ایم.

داده های مرکز ملی خشکسالی و مدیریت بحران کشور نشان می‌دهد که میزان بارش‌ها در سال آبی جاری در کل کشور 163.7میلی‌متر بوده که نسبت به سال آبی قبل، 57درصد کمتر است. این وضعیت در استان های جنوبی تفاوت چشمگیری با میانگین کل کشوری دارد و در استانی مثل سیستان و بلوچستان کمبود بارش به نسبت سال قبل به 73درصد می رسد. در خوزستان امسال 107درصد بارش کمتری نسبت به سال آبی قبل داشته‌ایم و در بوشهر این اختلاف بارش به 123درصد می‌رسد. این صرف‌نظر از مشکلات آب برخی استان‌هاست که در وضعیت تنش آبی قرار گرفته‌اند.

وزارت نیرو مدتی قبل اعلام کرد که در سال جاری استان‌های اصفهان، هرمزگان، بوشهر، فارس، کرمان و خراسان رضوی در وضعیت تنش آبی قرار دارند. وضعیتی که در آن، میزان منابع آبی کمتر از میزان مصرف مردم یک منطقه است و در حال حاضر 56درصد مردم کشور به آن دچارند. به‌طور کلی اگر میزان آب قابل تأمین با میزان مصرف یکی باشد گفته می‌شود تنشی وجود ندارد، اما اگر میزان آب موجود در یک منطقه ۱۰ درصد کمتر از آب مورد نیاز باشد، اصطلاحاً گفته می‌شود که آن منطقه در مرحله تنش زرد قرار گرفته. و اگر این اختلاف ۲۰ درصد باشد، تنش نارنجی و اگر بیش از ۲۰درصد باشد، تنش قرمز نامیده می‌شود. اکنون در کشور ما ۴۴ درصد جمعیت بدون تنش آبی زندگی می‌کنند. اما 1/17درصد در محدوده تنش آبی زرد قرار دارند، ۱۱ درصد در محدوده تنش نارنجی و9/27درصد هم در وضعیت تنش آبی قرمز به سر می‌برند.

زندگی کردن در شرایط تنش آبی به معنی کمتر شدن سرانه آب هر فرد است. یعنی به فردی که در منطقه دچار تنش آبی زندگی می‌کند، آب کمتری به نسبت دیگران می‌رسد. طبق تعاریف رسمی، اگر سرانه آب هر فرد کمتر از ۱۷٠٠ مترمکعب باشد، می‌توان گفت که برای آن فرد تنش آبی ایجاد شده است. در حالی که در برخی استان‌ها این سرانه حتی به ۵۰۰ مترمکعب رسیده است!

تغییرات اقلیمی شاید مهم‌ترین دلیل تنش آبی در کشور باشد. با خشکسالی 50 سال اخیر و کم شدن میزان بارندگی‌ها، آب‌های زیر زمینی جایگزین آب سدها و رودخانه‌ها شده‌اند و همین ذخیره آبی را دچار بحران کرده است. این در حالی است که الگوی مصرف آب با شرایط جدید سازگار نشده و میزان مصرف در بخش‌های کشاورزی، صنعت و خانگی همچنان بالا است. بحران
کم آبی در استان‌های جنوبی باعث شده که در برخی مناطق مثل میناب در هرمزگان کشاورزی و باغداری تعطیل و یا نابود شود و در برخی مناطق مثل کازرون استان فارس هم از کشاورزان خواسته شده تا امسال با دریافت مبلغی، از کشاورزی چشم پوشی کنند تا آب شرب مناطق پایین دست مثل برخی شهرهای استان بوشهر تامین شود. اما همین اقدامات هم نتوانسته خیال مسئولان را بابت تامین آب شرب راحت کند.

چشم انتظار آب

بیش از یک هفته است که مردم آبادان آب خوشی از گلویشان پایین نرفته است؛ یعنی یا آبی ندارند و کم فشار و جیره‌بندی است و یا آن‌قدر شور و بی‌کیفیت است که حتی نمی‌توان به آن لب زد. شرایط در سایر شهرهای خوزستان هم اگر بدتر نباشد، بهتر نیست، بویژه آنها که آب شربشان از آب شور کارون تامین می‌شود. پیگیری‌های ما نشان می‌دهد که بی‌آبی و کم آبی، سیستان و بلوچستانی‌ها را هم بیش از هر زمان دیگری در تنگنا قرار داده و مردم سایر استان‌های جنوبی مثل هرمزگان و بوشهر هم حال و روزشان دست کمی از بقیه ندارد. خبرنگار جام‌جم در بوشهر می گوید از یک هفته قبل آب شرب شهر وحدتیه شهرستان دشتستان قطع شده و همین اتفاق باعث شد طی روزهای گذشته جاده بوشهر - شیراز را ببندند. در شهر برازجان هم آب جیره‌بندی شده و هر محله یک روز و تنها برای چند ساعت آب دارد. جیره‌بندی آب حتی گاهی شامل مردم شهر بوشهر، مرکز استان هم می شود.

مشکل آب در استان بوشهر از نیمه اردیبهشت آغاز شد، وقتی که هوا هنوز چندان گرم نبود. دمای هوا اما در خردادماه در برخی مناطق این استان مثل برازجان به 52 درجه هم رسید که در 50 سال اخیر بی‌سابقه بود. حالا اما شرایط سخت‌تر هم شده و همان‌طور که سازمان هواشناسی پیش‌بینی کرده بود خورشید داغ‌تر و پرحرارت‌تر از همیشه استان‌های جنوبی کشورمان را زیرنظر دارد.

آب خوزستان برای شست‌و‌شوی لباس و ظرف هم مناسب نیست

نمایندگان مردم استان‌های جنوبی در مجلس اما نظرشان با نظر مسئولان این استان‌ها متفاوت است و دغدغه‌شان برای مشکل بی‌آبی بیشتر. آنها معتقدند آنقدرها هم که مسئولان استانی می‌گویند اوضاع گل و بلبل نیست و بی‌آبی امسال مهم‌ترین مشکل و دغدغه مردمشان است، حتی مهم‌تر از مشکل فقر و بیکاری... به طور مثال هدایت‌الله خادمی، نماینده مردم ایذه و باغملک در استان خوزستان معتقد است که شرایط آب شرب این شهرستان حتی بدتر از شرایط آب آبادان و خرمشهر است.

خادمی گلایه می‌کند که کارون درحالی مسیر صد کیلومتری در شهرستان ایذه و باغملک را می‌پیماید، که قطره‌ای از آن به این شهرستان نمی‌رسد، این در حالی است که نه آب کافی برای کشاورزی وجود دارد و نه آب مطلوب و مناسبی برای شرب مردم.

او می‌گوید که شرایط بی‌آبی هم دامن شهرهای شهرستان را گرفته و هم روستاهای آن را و اوضاع به حدی وخیم است که صبح تا شب باید جوابگوی اعتراض و گلایه مردم و تلاش برای رساندن آب به نقاط مختلف شهرستان باشد. این شرایط به عقیده خادمی باعث کوچ مردم خواهد شد، گرچه کوچ جمعیت 400 هزار نفری ایذه و باغملک هم امر ممکنی نیست و آنچه برجای مانده بحرانی است بی‌راه چاره.

سید راضی نوری، نماینده شوش هم گلایه‌اش کم از نماینده ایذه و باغملک نیست، و البته بیش از آن‌که نگران بود و نبود آب باشد، نگران کیفیت آن است. نوری می‌گوید کیفیت آب منطقه شاوور شهرستان شوش حتی قابل مطرح کردن نیست؛ لجنی بدبو و بدرنگ و بدطعم و آلوده که صدای همه را در آورده است. شهرستان شوش 220 هزار نفر جمعیت دارد و منطقه شاوور حدود 70 هزار نفر و این یعنی 70 هزار نفر رسما آب ندارند و آب بی‌کیفیت حتی استحمام را برای آنها غیرممکن کرده و مردم را دچار بیماری‌های پوستی خطرناک. نوری تاکید می‌کند که به وزیر نیرو شرایط کیفیت آب این شهرستان را توضیح داده، گرچه به عقیده وی تا مسئولان ساعتی در این استان و این شرایط زندگی نکنند و رنج مردم را از نزدیک مشاهده نکنند، درک آن و چاره‌اندیشی برایش آسان نخواهد بود.

علی گلمرادی، نماینده مردم ماهشهر، بندر امام خمینی، امیدیه و هندیجان هم معتقد است که رود کارون وضعیت اسفناکی دارد و در برخی نقاط فاضلاب وارد آن می‌شود.

گلمرادی می‌گوید مشکل آب شرب و کشاورزی در استان خوزستان وجود دارد و بی‌شک در تابستان امسال قطعی آب خواهیم داشت، حتی اکنون نیز در برخی نقاط آب جیره‌بندی شده است. به نظر او آب در بسیاری شهرستان‌ها به حدی بی‌کیفیت است که حتی برای شست‌وشوی البسه و ظروف هم قابل استفاده نیست. عمده آب استان خوزستان از کارون تامین می‌شود و گلمرادی می‌گوید طرحی در استان در دستور کار است که آب شرب ماهشهر، بندر امام خمینی، امیدیه و هندیجان از کارون 3 و کوثر تامین شود، اما اجرایی شدن این طرح پنج سال به درازا می‌کشد.

سیستان و بلوچستان حتی تانکر آبرسانی ندارد!

سیستان و بلوچستان 20 سالی می شود که دچار خشکسالی شدید و بی‌آبی است. قطع حقابه هیرمند توسط افغانستان هم که تامین‌کننده اصلی آب شرب و کشاورزی این استان بود، مشکل بحران آبی این استان را کامل کرده است. این شرایط اما هرسال بدتر می‌شود و امسال هم که بارندگی کمتر از سال‌های گذشته بوده، شرایط را پیچیده‌تر کرده، بویژه این‌که هوا هم گرمتر شده است. شدت گرمای هوا در این استان به حدی است که مردم از خرداد ماه کولرهای خود را روشن کرده‌اند و این کولرها باید شبانه روز کار کنند تا بتوانند دمای مطلوبی برای زندگی مردمان این دیار تفتیده فراهم کنند. در استان سیستان و بلوچستان هم‌اکنون 1200 روستا با تانکر آبرسانی می‌شود، برخی از روستاها هم آن‌قدر از منابع آبی موجود فاصله دارند که شاید هفته‌ها تانکر آبی به آنها نرسد. در این استان عملا کشاورزی و باغداری تعطیل شده و تقلایی اگر هست برای زنده ماندن است.

حسینعلی شهریاری، نماینده زاهدان به ما می‌گوید حتی در شهر زاهدان هم 30 درصد مناطق لوله کشی آب شرب ندارد.

بخشی از آب شرب زاهدان از زابل تامین می‌شود و بخشی هم از چاه‌های زاهدان که عمدتا شور است و همین شرایط باعث شده طی روزهای گذشته مردم مرکز استان با مشکل قطعی و جیره‌بندی و شوری آب مواجه باشند. به گفته شهریاری در حالی بیشتر روستاهای سیستان و بلوچستان با تانکر آبرسانی می‌شود که دولت‌ها در سال‌ها و دهه‌های گذشته برای رفع مشکل بی آبی این مناطق سرمایه‌گذاری نکرده‌اند. از سویی سیستان و زابل هم که تامین‌کننده بخشی از آب زاهدان است، به‌دلیل قطع حقابه هیرمند که به سیستان می‌رسد، خود با مشکل بزرگ کم آبی مواجه است و این شرایط در آینده نزدیک کل استان را با بحرانی بزرگ درگیر خواهد کرد.

حبیب دهمرد، نماینده مردم زابل در مجلس هم به جام‌جم می‌گوید که مشکل آب در خطه سیستان جدی است. امسال تنها 2 درصد از حقابه هیرمند وارد سیستان شده و جلوی 98 درصد آن گرفته شده، این درحالی است که تنها منبع آبی سیستان با جمعیت 500هزار نفری و همچنین آب شرب مرکز استان یعنی زاهدان از هیرمند تامین می‌شود. بارش‌ها هم که تنها هفت میلی‌متر و زیر 10درصد بوده و آبی پشت سدهای استان وجود ندارد، درچنین شرایطی می‌توان دریافت که تابستان امسال مردم سیستان و بلوچستان چه شرایطی را سپری خواهند کرد. بی آبی شدید کشاورزی و باغداری در این استان را کلا نابود و بحران ریزگردها را ایجاد کرده است. دهمرد می‌گوید که بسیاری از روستاها آب شرب ندارند، اگر تانکری برود سمت روستایی آبی خواهد بود و گرنه خدا می‌داند مردم روستاهای دوردست با بی‌آبی چگونه روزگار می‌گذرانند.

به گفته وی سیستان و بلوچستان حتی با کمبود تانکر هم مواجه است، یعنی گاهی شاید آبی پیدا شود، اما تانکری نیست که آب را به روستا برساند که این شرایط هم به گوش مسئولان رسانده شده اما هنوز تانکرهای مورد نیاز تامین نشده است. نماینده زابل تاکید می‌کند که بارها شرایط زندگی مردم استان را به رئیس جمهور و وزرای مربوطه توضیح داده و هنوز منتظر پاسخی و راهکاری برای برون رفت از این شرایط سخت و اسفبار است.

آرزو رستم‌زاد
ایران