فناوری تولید محصولات با ارزش ازمواد کم ارزش

در کشور ما کارخانه‌های لبنیاتی فراوانی وجود دارند که محصولات مختلفی از جمله پنیر را تولید می‌کنند. در کنار تولید پنیر، آب پنیر نیز تولید می‌شود. آب پنیر مایع زرد رنگ مایل به سبز است که از قسمت دلمه شده در مرحله تولید پنیر جدا می‌شود. با توجه به نوع پنیر تولیدی ممکن است از هر ده واحد شیرمایع حدود یک واحد پنیر و 9 واحد آب پنیر به دست آید. با توجه به افزایش سرانه مصرف و تولید پنیر در دنیا، سالانه بر میزان تولید آب پنیر افزوده می‌شود. در حال حاضر در کشور، آب پنیر تولیدی، تبدیل به پودر آب پنیر می‌شود و به مصرف صنایع مختلف می‌رسد یا به سایر کارخانه‌ها فروخته یا صادر می‌شود. از آنجا که آب پنیر حاوی میزان قابل توجهی پروتئین‌های ارزشمند است، که اگر بتوان به نحوی این پروتئین‌های غوطه‌ور در آب پنیر را استحصال کرد، می‌توان یک محصول با ارزش و گران قیمت تولید کرد.

آب پنیر به رغم داشتن پروتئین‌های ارزشمند، موجب آلودگی محیط‌زیست می‌شود. از این‌رو تصفیه و جداسازی اجزای آب پنیر، هم از لحاظ حفاظت محیط‌زیست و هم دستیابی به پروتئین‌های با ارزش آن ضروری است.

برخی از این پروتئین‌ها به دلیل تشابه وجود آن در شیر انسان دارای اهمیت بیشتری هستند و خواصی همچون قابلیت هضم زیاد و عدم زمینه‌سازی بروز آلرژی و ارزش غذایی بالاست که استفاده از آنها را در ساخت فرمول‌های غذایی نوزادان و مکمل‌های ورزشی حائز اهمیت می‌کند. این پروتئین‌ها در صنایع گوناگون دیگر مانند صنایع غذایی و پوشش‌های خوراکی مورد استفاده قرار می‌گیرند. کاربرد مهم دیگر این محصولات نانویی در داروسازی و سلامت است. آب پنیر به‌دلیل مقدار کلسیم بالایش، باعث جلوگیری از پوکی استخوان می‌شوند، تحریک سیستم ایمنی و افزایش قدرت ضد سرطانی می‌شود. همچنین می‌توان به حفاظت از جراحت و ترمیم آنها و مدیریت بهبود عفونت‌ها توسط محصولات حاصل از این پروتئین‌های ارزشمند اشاره کرد.

اما فناوری نانو چیست و چگونه می‌توان برای تولید این محصولات با ارزش از آن بهره برد؟

مواد اطراف ما در اندازه‌های بسیار ریز و اندازه‌های نانو، خواص منحصر به فردی از خود نشان می‌دهند که این خواص ویژه را در حالت‌های عادی ندارند، استفاده از این خواص منحصر به‌فرد در کارها و پروژه‌ها و‌... به منظور ساخت محصولات با کارایی بیشتر و بهتر، فناوری نانو نامیده می‌شود.

با استفاده از فناوری نانو در فیلتراسیون می‌توان فیلترهایی با اندازه حفرات قابل کنترل در ابعاد نانومتری ساخت که استفاده از آنها توجه بسیاری را برای جداسازی و تصفیه پروتئین‌های آب‌پنیر به‌دلیل تناسب‌شان با پروتئین، نیاز به انرژی کمتر و عدم تخریب محصول در حین فرآیند می‌شود. این فیلترها می‌توانند در شرایط سخت کار کنند و برای مولکول‌های ویژه‌ای نفوذپذیر و انتخاب‌پذیر باشند و اجازه عبور به سایر مولکول‌ها را ندهند، در نتیجه باعث جداسازی پروتئین‌های مفید آب‌پنیرشوند و پس از جداسازی در محصولات غذایی و دارویی گوناگون مورد استفاده قرار گیرند.

زینب بلباسی

کارشناس حوزه فناوری نانو