پیشرفت‌ درفناوری با الگوی جهادی

15 مرداد، سی و هفتمین سالروز تأسیس جهاد دانشگاهی بود و به همین مناسبت در هفته‌ای که گذشت نشست‌های خبری و مراسم متنوعی با حضور مدیران و تقدیر از فعالان عرصه جهاد دانشگاهی برگزار شد. آنچه در ادامه می‌خوانید، گزارشی از عملکرد جهاد دانشگاهی در یک سال اخیر از زبان مدیران این نهاد است.

رئیس جهاد دانشگاهی 15 مرداد در محل دفتر مرکزی جهاد دانشگاهی، در نشست خبری سی‌و‌هفتمین سالگرد تاسیس جهاد دانشگاهی گزارشی از دستاوردهای فناورانه این نهاد ارائه کرد و به پرسش‌های خبرنگاران پاسخ داد. دکتر سیدحمیدرضا طیبی، رئیس جهاد دانشگاهی با اشاره به نقش این نهاد در اجرای نقشه جامع علمی کشور گفت: در راستای اجرایی‌شدن سند هفت مأموریت برای جهاد دانشگاهی در زمینه‌های انتقال فناوری، تولید فناوری، مشارکت در آموزش‌های تخصصی و مهارت محور در سطح ملی و بین الملی با تأکید بر نیازهای جهان اسلام، سازماندهی نظام هدایت شغلی و توانمندسازی دانش‌آموختگان، ارتقای فرهنگ کارآفرینی و روحیه خودباوری، مشارکت در تعمیق و گسترش فرهنگ اسلامی و... در نظر گرفته شده است.

وی افزود: برای اجرایی‌شدن بند سوم مأموریت این سند و استفاده از ظرفیت فناورانه جمهوری اسلامی برای کمک به توسعه جوامع دوست و هدف جمهوری اسلامی از طریق ارائه آموزش‌های تخصصی و مهارت افزا، مطالعات جامعی از سوی جهاددانشگاهی برای ایجاد سازمان همکاری‌های بین‌المللی جمهوری اسلامی ایران (ایریکا) با استفاده از نظرات کارشناسی بیش از 40 سازمان مرتبط در
12 جلد صورت پذیرفت.

برنامه‌ریزی برای افغانستان با وجود کمبود اعتبارات

دکتر طیبی با اشاره به اجرای اولین طرح توسعه‌ای جهاددانشگاهی برای کشور افغانستان تصریح کرد: موافقت کلی با وزارت امور خارجه درخصوص طرح پایلوت راه‌اندازی این سازمان با ایجاد ستاد همکاری‌های توسعه ایران با مشارکت جهاددانشگاهی به عمل آمده است و باتوافق وزارت خارجه مقرر شد اولین طرح توسعه‌ای جهاددانشگاهی برای افغانستان انجام شود.

رئیس جهاددانشگاهی با اشاره به این که در یک سال گذشته تولید شش فناوری با موفقیت به پایان رسیده است، تصریح کرد: باوجود امیدهای زیاد به حساب مشترک ایجاد شده با معاونت علمی رئیس‌جمهور و تصویب و شروع 96 پروژه ارزشمند فناورانه، به علت عدم تحقق جدول14 و توقف تزریق اعتبارات لازم بویژه از طرف معاونت علمی یا پرداخت‌های دیر هنگام، برخی از این پروژه‌ها متوقف شده یا به کندی پیش می‌روند. براساس زمانبندی باید همه این طرح‌ها در سال 95 به پایان می‌رسید و عملیات طرح‌های جدید دیگری شروع می‌شد.

رونمایی از 5 فناوری در شهریور

دکتر طیبی در ادامه به پنج فناوری مهم تولید شده در جهاد دانشگاهی اشاره کرد که قرار است در شهریور امسال رونمایی ‌شوند. بازوی بارگیری نفت در خاک، مبدل فرکانسی شش کیلوولت دو مگاوات در تلمبه خانه ری، دستیابی به فناوری ساخت سرامیک‌های ویژه نسوز و ساخت یک واحد کوچک، دستیابی به دانش فنی تولید کربن فعال با پایه قیر طبیعی و ساخت واحد پایلوت با ظرفیت صد تن در سال و طراحی، مدل‌سازی و ساخت پایلوت پکیج نمک‌زدایی نفت خام به روش الکترواستاتیک با ظرفیت 25 بشکه در روز و کسب دانش فنی طراحی واحد با مقیاس اصلی، عناوین طرح‌های در دست بهره‌برداری جهاد دانشگاهی است.

تولید داروهای جدید و طرح مدرسه اقتصاد مقاومتی

رئیس جهاد دانشگاهی در خصوص اقدامات این نهاد در حوزه پزشکی و سلامت در سال گذشته، به تولید داروی ملی تروپیک برای کنترل آلزایمر و کاهش علائم تحریک‌پذیری توسط پژوهشکده گیاهان دارویی جهاد دانشگاهی اشاره و تصریح کرد خبرهای خوبی از موفقیت‌های جدید کسب شده در چند ماه آینده به اطلاع خواهد رسید. وی در ادامه از ثبت 16 اختراع و شش ژن در یک سال اخیر خبر داد. دکتر طیبی، اخذ مجوز تاسیس دانشکده علوم پایه و فناوری‌های نوین علوم پزشکی از وزارت بهداشت را اقدام مهم معاونت آموزشی جهاد دانشگاهی اعلام کرد و مأموریت این دانشکده را تکمیل حلقه آموزشی در چرخه علم، فناوری و نوآوری در جهاد دانشگاهی دانست.

دکتر طیبی در ادامه از راه‌اندازی مدرسه اقتصاد مقاومتی برای مدیران کشور خبر داد و خاطرنشان کرد: راه‌اندازی این مدرسه با هدف فهم درست از مفاهیم اقتصاد مقاومتی بویژه برای مدیران از دیگر اقدامات در دست انجام حوزه آموزشی جهاددانشگاهی است.

مهم‌ترین جهتگیری پیش‌رو

معاون پژوهشی جهاد دانشگاهی در پاسخ به این سوال که تا یک سال آتی چه طرح‌های مهمی در جهاد دانشگاهی به بهره‌برداری خواهد رسید به جام‌جم گفت: ما در جهاد دانشگاهی حدود 60 واحد داریم که در زمینه پژوهش و فناوری در تهران و استان‌های دیگر فعالیت می‌کنند. ما در سال‌های اخیر تمام تمرکزمان این بوده که واحدهایمان روی یک یا دو موضوع ملی یا منطقه‌ای یا بین‌المللی متمرکز شوند. زمینه‌های کاری برای اینها احصا شده و کمک‌ کرده‌ایم توانمندی لازم به دست آید تا سال آینده در این واحدها متمرکز و توانمند شوند و دستاوردهای جهاد در این حوزه را اطلاع‌رسانی کنیم. قرار است در برنامه ششم توسعه ما 20 قطب علم و فناوری در کشور داشته باشیم که حداقل دو مورد قطب بین‌المللی، پنج قطب منطقه‌ای و مابقی به عنوان قطب‌های ملی، حرفی برای گفتن در حوزه دانش و فناوری در منطقه داشته باشند.

نیاز به راه‌اندازی آزمایشگاه‌های مرجع ملی

رئیس جهاد دانشگاهی در پاسخ این سوال که چه موانعی بر سر راه تأسیس آزمایشگاه‌های مرجع ملی در کشور وجود دارد تا بتوان کیفیت تولید محصولات دانش‌بنیان داخلی را تضمین کرد، گفت: ساخت آزمایشگاه‌های مرجع ملی پر هزینه است و به لحاظ اقتصادی هم سودآور نیست که بخش خصوصی در آن سرمایه‌گذاری کند. از این رو ساخت این گونه آزمایشگاه‌ها جزو وظایف حاکمیتی تلقی می‌شود. از طرفی چون اولویت‌های توسعه صنعتی را مشخص نکرده‌ایم، به طور طبیعی فعلا در این زمینه اقدامات جدی انجام نشده است. برای مثال در حوزه برق به آزمایشگاه‌های مرجع ملی نیاز جدی داریم، اما چون با مشکل مالی مواجه هستیم انجام این کار به تعویق افتاده است. ما در حوزه مترو، پیشرفت‌های خوبی داریم و می‌توانیم تجهیزات مورد نیاز خود را بسازیم تا کیفیت ساخت محصولات داخلی در آنها سنجیده و اثبات شود تا مدیران داخلی هم بتوانند به گواهی‌های ایمنی - که آزمایشگاه مرجع ملی صادر خواهد کرد - اطمینان کنند و محصول داخلی را بخرند. تمام شرکت‌های بزرگ دنیا چنین آزمایشگاه‌هایی دارند و اهمیت برای گواهی‌هایشان قائلند.

مهم‌ترین دستاوردهای پژوهشی در یک سال اخیر

دکتر محمدرضا پورعابدی، معاون پژوهشی جهاد دانشگاهی در پاسخ به این سوال که مهم‌ترین دستاورد پژوهشی جهاد دانشگاهی در یک سال اخیر چه بوده است به جام‌جم گفت: جهاد دانشگاهی چون در حوزه‌های مختلف علوم فعالیت دارد، شاید اشاره به یک طرح خاص امکانپذیر نباشد. مثلا در حوزه علوم انسانی، طراحی سامانه ملی پالایش سرمایه انسانی و توسعه انسانی و گزارش‌دهی سالانه بر اساس برنامه ششم توسعه از مهم‌ترین اقدامات ما بوده است. وی در توضیح بیشتر درباره کارکرد این طرح گفت: در بحث شاخص‌های سرمایه انسانی در کشورهای توسعه یافته مواردی مثل زندگی طولانی و سالم، دسترسی به دانش و معرفت، سطح زندگی مناسب و ... از جمله شاخص‌هایی هستند که پیوسته رصد و اندازه‌گیری می‌شوند و موفقیت برنامه‌‌های توسعه بر اساس همین شاخص‌ها مورد مطالعه و سنجش قرار می‌گیرد. اگر این شاخص‌ها را نداشته باشیم نمی‌توانیم بگوییم به شرایط توسعه پایدار دست یافته‌ایم. جهاد دانشگاهی طرحی ارائه کرده است که بر اساس آن این شاخص‌ها شناسایی و سالانه اندازه‌گیری شود و نتایج آن در اختیار برنامه‌ریزان کشور قرار گیرد.

پورعابدی ادامه داد: در حوزه فنی مهندسی در سال گذشته بیشترین تأکید ما روی مباحث حوزه نفت بوده است. یکی از بهترین پروژه‌ها طراحی و ساخت مته‌های حفاری سه دندانه‌ای بوده است. این پروژه‌ای بود که از بحث پژوهشی و تدوین طرح گرفته تا تولید دانش و فناوری ساخت نمونه آن با موفقیت انجام شده و اکنون با شرکت نفت قرارداد تجاری آن بسته شده است. در بحث پزشکی در حوزه سلول‌درمانی کارهای خوبی انجام شده است. بررسی عوارض پیوند سلول‌های مشتق از مغزاستخوان در بیماران مبتلا به فلج مغزی است. این بیماری با شیوع دو بیمار در هر هزار تولد زنده مشکلی است که وجود دارد. در پژوهشگاه رویان کارهای خوبی انجام شده است.

وی در پاسخ به این که وضعیت احداث بیمارستان سلول درمانی در چه مرحله‌ای است، تصریح کرد: بیمارستان سلول درمانی در دو فاز کوتاه‌مدت و بلندمدت کارهایش در حال پیگیری است. در فاز کوتاه‌مدت پژوهشگاه رویان بیمارستان 40 تختخوابی را در محل پردیس خود بنا می‌کند، اما پروژه عظیم‌تر با تعداد تخت‌ها و بخش‌های بیشتر در تفاهم با شهرداری قرار بود کارش انجام شود که فعلا به نتیجه نرسیده است. پزشکی جدید از دارودرمانی به سوی سلول‌درمانی می‌رود.

پورعابدی با اشاره به موفقیت محققان جهاد دانشگاهی در درمان زخم‌های مزمن گفت: فرآیند درمان زخم‌های مزمن مانند زخم‌های دیابتی از مواردی است که جهاد دانشگاهی علوم‌پزشکی در تهران در آن موفق بوده و توانسته با استفاده از تولید لارو مگس لوسیلیا برای بهبود زخم‌های مزمن به کار ببرد. اکنون فرآیند ثبت اختراع و ثبت برند آن انجام شده است. در بحث داروهای نوترکیب و گیاهی و همین‌طور سرطان پستان گام‌های موثری برداشته شده است.

تفکیک وظایف در راهبرد پژوهش

خیلی از مردم می‌پرسند تفاوت ساز و کار برنامه‌ریزی در پژوهش کشور در جهاد دانشگاهی، معاونت علمی و وزارت علوم (و البته وزارت بهداشت) از چه ساختاری پیروی می‌کند و تقسیم وظایف چگونه است؟ جهاد دانشگاهی دقیقا چه نوع پژوهش‌هایی را براساس نقشه جامع علمی کشور راهبری می‌کند؟ دکتر پورعابدی، معاون پژوهشی جهاد دانشگاهی در پاسخ به این سئوال گفت: طبق اساسنامه، جهاددانشگاهی قرار است نهادی واسط بین دانشگاه‌ها باشد و نیازهایی که در جامعه وجود دارد. در واقع وظیفه دانشگاه‌ها تولید علم و جست وجوی فناوری‌های نسل آینده است و جهاد دانشگاهی قرار است فناوری تولید شده را در مسیر تجاری سازی و کاربردی‌کردن آن قرار دهد. معاونت علمی که حالت ستادی دارد، وظیفه‌اش این است در تدوین دانش فنی و ارتقای آنها و تجاری‌سازی این فناوری‌ها کمک کند. بسیاری از مطالعات علمی هزینه بالایی دارد یا ممکن است به دلایل مختلف به نتیجه نرسد و کنار گذاشته شود. از این رو ریسک تولید دانش، فناوری، انتقال و بومی‌سازی آن بالاست و معاونت علمی، بسترسازی و حمایت‌های مالی و قانونی لازم را انجام می‌دهد. جهاد دانشگاهی البته به صورت سالانه بودجه خاص خود را دارد، اما به صورت کلی 20 درصد از اعتبار مورد نیاز خود را از دولت می‌گیرد و 80 درصد آن را از محل قراردادهای پژوهش و فناوری به دست می‌آورد و تمام این قراردادها حتما کارفرمایی دارد. وی تصریح کرد: ما در کل سال 95، حدود 1624 طرح در دست اجرا داشتیم که از این تعداد 905 طرح کارفرما داشته است. این یعنی 60درصد پروژه‌های جهاد دانشگاهی کارفرماهای مشخص دارد. از نظر ریالی چیزی حدود 372 میلیارد تومان مبلغ قراردادهای پژوهشی ما با کارفرماها بوده است و 85 درصد مبلغ قراردادهای ما را تشکیل می‌دهد؛ بنابراین ما در جهاد دانشگاهی عمدتا پژوهش‌های کاربردی انجام می‌دهیم. هرچند در پژوهشگاه‌هایی مثل رویان، پژوهش‌های پایه در مرزهای دانش نیز انجام می‌شود.

بنابراین به طور کلی هدف‌گذاری این است که دانش نظری و تولید علم در دانشگاه‌ها انجام شود، کاربردی کردن علم و استفاده از دانش برای حل مشکلات جامعه در جهاد دانشگاهی صورت گیرد و بسترسازی و کمک به تحقیقات و کاهش ریسک‌های مطالعات علمی برای تجاری‌سازی فناوری‌ها زیر نظر معاونت علمی انجام شود.

کاظم کوکرم