توصیه‌های کلیدی درباره ضد بارداری‌ها

به‌طور کلی، داروهای ضد‌بارداری خوراکی موجود در بازار به دو دسته کلاسیک (شامل ال‌دی، اچ‌‌‌دی،‌تری‌فازیک و لاینسترنول) و داروهای ضدبارداری جدید تقسیم می‌شوند. ضدبارداری‌های جدید، داروهایی هستند که بتازگی وارد بازار دارویی ایران شده‌اند، هر چند برخی از آنها سال‌هاست، در سایر کشورها مصرف می‌شوند. این داروها نسبت به گروه قبلی سابقه کمتری در بازار ایران دارند و تفاوت آنها استفاده از ترکیبات پروژسترونی جدیدتر و با عوارض کمتر و همچنین استفاده از آنها در برخی حالت‌ها یا بیماری‌های زمینه‌ای (مانند آکنه) است؛ وگرنه مکانیسم عمل و درصد شکست آنها با گروه کلاسیک یکسان است.

اکثر داروهای ضد‌بارداری اعم از کلاسیک و جدید دارای دو جزو پروژسترون و استروژن هستند که البته استثنای مهم در این مورد قرص‌های موسوم به شیردهی یا لاینسترنول است که تک هورمونی و تنها دارای جزو پروژسترونی است.

اولین نکته مهم درباره داروهای ضد‌بارداری این است که این ترکیبات برای خانم‌های بالای 35 سال و در کسانی که سابقه سرطان پستان، رحم و کبد در خود یا خانواده آنها وجود دارد، مناسب نیست. علاوه بر این در بیماران مبتلا به فشار خون بالا و بیماری‌های قلبی ـ عروقی، سردرد شدید و افسردگی مصرف داروهای ضد‌بارداری توصیه نمی‌شود. شایع‌ترین عوارض قرص‌ها تهوع، حساسیت پستان، ادم و افزایش وزن در حدود 10 درصد و لکه بینی و افزایش ترشحات است که اگر قابل تحمل باشند، اهمیت بالینی خاصی ندارند. این داروها از طریق افزایش اشتها می‌توانند به چاقی و بروز عوارض ناشی از آن در زنان منجر شوند. باید توجه داشت، ضد‌بارداری‌های خوراکی با تعداد زیادی از داروها تداخل دارند. به عنوان مثال داروهایی مانند بعضی آنتی‌بیوتیک‌های خوراکی و داروهای ضدتشنج مانند فنوباربیتال، فنی توئین و کاربامازپین و ابتلا به بیماری‌هایی چون بیماری‌های تیروئیدی، اثربخشی قرص‌ها را کاهش می‌دهند. لذا باید در این موارد از روش‌های جایگزین استفاده شود.

باید توجه داشت، کارآیی این داروها تنها زمانی مناسب خواهد بود که به شکل درست مصرف شوند. اگر مصرف یک قرص فراموش شود، روز بعد باید دو قرص مصرف شود و اگر دو قرص فراموش شود، در دو روز بعدی هر روز دو قرص مصرف شود. چنانچه سه قرص فراموش شود،‌ باید در آن سیکل مصرف قرص قطع و از روش جایگزین استفاده شود و از ابتدای سیکل قاعدگی مجددا مصرف قرص شروع شود. علاوه بر این برای پیشگیری اورژانسی از بارداری چنانچه بیش از 72 ساعت از مقاربت مشکوک نگذشته باشد، مصرف دو قرص HDیا چهار قرص LD و تکرار آن به فاصله 12 ساعت بعد توصیه می‌شود. در حال حاضر، قرص‌های دو عددی لونورژسترول در داروخانه وجود دارند که برای جلوگیری اورژانسی از بارداری ساخته شده‌اند‌. این قرص‌ها را می‌توان یکجا یا با فاصله 12 ساعتی مصرف کرد.

امروزه اشکال تزریقی داروهای ضد‌بارداری نیز در بازار دارویی کشور وجود دارند. آمپول‌های حاوی150 میلی گرم مدروکسی پروژسترون استات از این دسته داروها هستند که تزریق عضلانی آنها تا سه ماه مانع بارداری می‌شود و البته مصرف آنها در کسانی توصیه می‌شود که فرزند کافی داشته باشند. عوارض این دارو شامل اختلال خلقی، لکه بینی، آمنوره و کاهش تراکم استخوان است‌. سایر روش‌های هورمونی و غیر هورمونی براساس شرایط فرد و مشاوره با پزشک توصیه می‌شود.

نکته آخر این که استفاده از این داروها تنها در کسانی توصیه می‌شود که به هر دلیل ممکن در کوتاه‌مدت تمایلی برای بچه‌دار شدن ندارند. به عبارت دیگر مصرف بلند‌مدت (بیش از پنج سال) این دسته از داروها به دلیل افزایش ریسک ابتلا به انواعی از سرطان بویژه سرطان پستان و سرطان گردن رحم در خانم‌ها توصیه نمی‌شود.

دکتر کاوه سالارمند

داروساز