زنگ تحول، ضرورت آموزش و پرورش

به گزارش جام‌جم، تحقق بخشیدن به سامان‌دهی نیروی انسانی، بهبود معیشت فرهنگیان، امنیت فرهنگی، سند تحول بنیادین در آموزش و پرورش و برقراری عدالت آموزشی؛ اینها وعده‌های وزیر پیشنهادی دولت یازدهم در آغاز به کار دولت بود که بعد از گذشت چند سال به چالش‌های این وزارتخانه تبدیل شد. وزارتخانه‌ای که وزیرش را در سال پایانی دولت از دست داد تا حمیدرضا دانش‌آشتیانی روی صندلی وزارت بنشیند بلکه بتواند این بار چالش‌های پیش روی این حوزه را به وعده‌های محقق شده تبدیل کند.

در این رابطه پای حرف‌های مسئولان و کارشناسان این حوزه نشستیم تا چالش‌های پیش روی وزارت آموزش و پرورش و اولویت‌های آن در دولت جدید را بشنویم.

توجه به پرورش

انگار که چالش همزاد وزارت آموزش و پرورش است؛ چرا که سیدمحمدباقر محمودی، عضو کمیسیون آموزش مجلس، سوال را نپرسیده، شروع به پاسخ دادن می‌کند.

او هر‌چند معتقد است پیشرفت‌هایی در این حوزه داشته‌ایم اما نه در حوزه پرورش. به باور او، این وزارتخانه از «تحول»‌ همیشه واهمه داشته است؛ «هیچ گاه تحول در وزارت آموزش و پرورش جزو اولویت دولت‌ها نبوده است. در حالی که این حوزه بسیار حوزه زیربنایی است. آموزش و پرورش مهم‌ترین وزارتخانه دولت از این لحاظ است.»

عدم جذب نخبگان به باور محمودی یکی از مهم‌ترین چالش‌های آموزش و پرورش بوده و همچنان هم هست؛ «در این میان کارهای بسیاری بوده که نادیده گرفته شده است یکی از آنها عدم جذب نخبگان آن هم به صورت گسترده در آموزش و پرورش است که باید سال‌های گذشته صورت می‌گرفت. ما باید برای این وزارتخانه جاذبه ایجاد می‌کردیم تا نخبه‌ترین آدم‌های علاقه‌مند جذب این وزارتخانه بشوند و حتی در مقطع اول مدرسه تدریس کنند اما ما نتوانستیم چنین جاذبه‌ای را ایجاد کنیم.»‌ دلیل فقدان جذابیت و بی‌انگیزگی معلمان اما مشخص است؛ وضعیت معیشت فرهنگیان.

محمودی می‌گوید: «در حالی که ما برای پزشکان حقوق خوبی در نظر گرفتیم برای معلمان چنین کاری انجام ندادیم. اگر چنین می‌کردیم، معلمان، دانش‌آموزان را طوری تربیت می‌کردند که در آینده نیاز کمتری به پزشک داشته باشیم.»‌

عضو کمیسیون آموزش مجلس شورای اسلامی، اما مهم‌ترین مشکل آموزش و پرورش را نبود توجه به پرورش می‌داند. به باور او، این وزارتخانه بیشتر آموزش است تا پرورش: «حتی در دوره اصلاحات معاونت پرورشی از این وزارتخانه حذف شد. اتفاقی که به فاجعه‌ای در این حوزه منجر شد و نتایجش را سال‌ها بعد در جامعه دیدیم.»

این نماینده مجلس که مهم‌ترین دغدغه‌اش در این حوزه مسائل فرهنگی است، به جام‌جم می‌گوید: ما در چالش‌های پیش روی وزارت آموزش و پرورش، بحث فرهنگ و سبک زندگی اسلامی- ایرانی را نادیده گرفتیم. جالب این‌که خانواده‌ها و معلمان همچنان به رتبه‌های علمی دانش‌آموزان تفاخر می‌کنند و کسی توجهی به مباحث فرهنگی نمی‌کند.

برنامه‌ها در بی‌ثباتی مدیریتی گم می‌شوند

عباس فرجی، کارشناس آموزش و پرورش نگاه تازه‌ای به مشکلات و چالش‌های این وزارتخانه دارد. او معتقد است، نگاه سیاسی به این حوزه می‌تواند به بی‌ثباتی مدیریت در آن بینجامد. اتفاقی که بسیاری از برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته در آن را نقش بر آب می‌کند. او با بیان این‌که یکی از موضوعاتی که اغلب دولت‌ها با آن دست به گریبان بوده‌اند، عزل و نصب مدیریتی در آموزش و پرورش است، به جام‌جم می‌گوید: اگر دقت کنید، می‌بینید که آموزش و پرورش عنوان بیشترین وزیر استیضاحی را با خود یدک می‌کشد.‌

به باور فرجی این تغییرات تنها در سطح وزیران نیست: عمدتا تغییر در سطح وزارت به سایر مدیران نیز تسری پیدا می‌کند. به عنوان مثال در یک دوره چهار ساله دولت، گاهی شاهدیم سه یا چهار بار مدیر کل یک استان جابه‌جا می‌شود. تغییرات وزرا در یک دوره چهارساله باعث می‌شود ما در نظام مدیریتی در آموزش و پرورش، بی‌ثباتی را شاهد باشیم.»

این کارشناس آموزش و پرورش معتقد است، این بی‌ثباتی به جزئی‌ترین سطوح آن هم راه پیدا می‌کند: «بدیهی است وقتی ثبات در مدیریت نباشد، برنامه‌ریزی یکی از بحث‌برانگیزترین امور یک سیستم می‌شود از این جهت عمدتا این مهم یعنی بی‌ثباتی در مدیریت مثل دومینو عمل می‌کند و کل نظام آموزش و پرورش را بی‌ثبات می‌کند.» ‌به‌عنوان مثال، دو وزیر از یک کابینه در یک دوره دولت، دو رویکرد متفاوت را پیش روی خودشان در نظر می‌گیرند. یک وزیر وضعیت معیشت را اولویت خود قرار می‌دهد و دیگری می‌آید آن را کنار می‌گذارد و چه بسا وزیر بعدی در همان دولت، کار هر دو وزیر قبلی را کنار بگذارد و سراغ موضوع دیگری برود.

همه راه‌ها اما به سند تحول برمی‌گردد. به باور فرجی، تثبیت مدیریتی در آموزش و پرورش برای دولت بعدی باید از همه موضوعات پررنگ‌تر باشد تا وزیر مربوط بتواند به سند تحول بپردازد.

هر تغییری خوب نیست

به باور برخی کارشناسان، بی‌ثباتی مدیریتی بسیاری از تصمیم‌گیری‌ها را در این وزارتخانه با شتابزدگی همراه می‌کند.

تغییر ساختار نظام آموزشی، یکی از این شتابزدگی‌هاست. دکتر رضوان حکیم‌زاده، معاون ابتدایی آموزش و پرورش در این باره به جام‌جم می‌گوید: «اضافه کردن پایه ششم به دوره دبستان یک اقدام شتاب‌زده بود که این وزارتخانه را با مشکلات بیشتری روبه‌رو ساخت. زمانی که این طرح اجرا شد، آموزش و پرورش بشدت با کمبود معلم روبه‌رو شد.»‌

اثرات نامطلوب اجرای چنین تصمیمی از زبان حکیم‌زاده به این شرح است:‌ «معلمانی که باید در پایه ششم تدریس می‌کردند در دوره ابتدایی وجود نداشت، بنابراین از معلمان مقطع دبیرستان استفاده شده که اثرات مخربی برکیفیت آموزشی داشته است. همچنین باید روی برنامه‌های درسی پایه ششم کار کارشناسی می‌شد که این کار صورت نگرفت. از این رو تداخل دانش‌آموزان پایه اول با ششم در یک مدرسه نیز به دلیل فاصله سنی آنها چندان کار درست تربیتی نبود.»

به گفته معاون ابتدایی آموزش و پرورش، برای اجرای تغییر قطعا به زیرساخت و فراهم کردن بسترهای لازم نیاز است، زیرا صرف تغییر مشکلی را حل نمی‌کند: «فعلا راهکاری را که در نظر گرفته‌ایم این است که مقطع اول، دوم و سوم را از سه پایه بعدی جدا کنیم، البته این اقدام در مدارسی که امکانات لازم را دارد، امکانپذیر است، اما هنوز بسیاری از مناطق و استان‌ها شرایط و امکانات برای این جداسازی را ندارند.»

حکیم‌زاده اشاره‌ای به وضعیت ساماندهی نیروی انسانی هم دارد. او به جام‌جم می‌گوید: در تلاشیم سختی‌های کار معلمان ابتدایی را مورد بازیابی قرار دهیم. از این رو فرم‌های ارتقا و ارزیابی در حال تهیه است که در آن اقتضائات و شرایط کار معلمان دیده خواهد شد. بحث تملک، تعمیر و تجهیز مدارس نیز یکی دیگر از برنامه‌های ماست که به آن نیز ورود پیدا کرده ایم و بزودی اثرات مطلوب آن مشاهده خواهد شد.

اولویت کاری وزیر بعدی

در حالی رضوان حکیم‌زاده از تجهیز مدارس به عنوان یکی از چالش‌های وزارت آموزش و پرورش سخن می‌گوید که فریده اولادقبا، عضو کمیسیون آموزش مجلس معتقد است چالش‌های وزارت آموزش و پرورش آنقدر هست که دولت بعدی باید این وزارتخانه را در اولویت کاری خود قرار بدهد. او فهرست‌وار بسیاری از چالش‌های پیش روی این وزارتخانه را برمی‌شمرد: « ضعف نظام رفاهی و مشوق‌های لازم برای ایجاد انگیزه در معلمان و کارکنان وزارت، نبود تعادل و توازن منطقه‌ای در دسترسی به سرانه استاندارد فضاهای آموزش و پرورش و بالا بودن سن ساختمان مدارس و میزان استهلاک فضاهای موجود نیازمند نوسازی و مقاوم‌سازی».

اینها فقط مشکلات این وزارتخانه نیست. پایین بودن سهم آموزش مهارت‌های زندگی و انتقال نیافتن مهارت‌های مورد نیاز برای حضور موثر دانش‌آموزان در جامعه، وجود مدارس فاقد دسترسی به سامانه‌های سرمایشی و گرمایشی استاندارد و آب آشامیدنی سالم و ساماندهی نیروهای حق‌التدریس و آموزشیاران نهضت سوادآموزی و معلمان خرید خدمت، دیگر چالش‌های مهم آموزش و پرورش از زبان این نماینده مجلس است که وزیر جدید را با همان بودجه ناچیزی که برای این وزارتخانه می‌ماند با کوهی از مشکلات و وعده‌های محقق ‌نشده مواجه می‌کند.

میثم اسماعیلی - گروه جامعه