جاه‌طلبی زورگویانه رویای ولیعهد جدید عربستان

کشوری که به داشتن پادشاهان سالمند عادت کرده بود، یکشبه صاحب ولیعهدی شده بود که پنجاه و چند سال داشت و جانشین‌اش هم 30 ساله بود. در آن زمان کمتر کسی تصور می‌کرد پادشاه عربستان بخواهد روند تحولات را به جایی برساند که به ولیعهدی و در نهایت پادشاهی فرزند جوانش ختم شود؛ اما ظاهرا دیگر هیچ کاری از این پادشاهی مطلقه بعید نیست.

در روزهای اخیر در عربستان فردی به ولیعهدی برگزیده شده که 31 سال بیشتر ندارد؛ اما در دو سال اخیر، به عنوان وزیر دفاع و رئیس شورای اقتصاد و توسعه بخش عمده‌ای از سیاست‌های داخلی و خارجی کشورش را رهبری کرده است.

محمد بن سلمان جوانی غربگرا، ماجراجو، تندرو و فاقد تدبیر و مصلحت‌اندیشی‌های لازم برای یک رهبر سیاسی است و این امر در منطقه پر آشوب خاورمیانه به معنای بی‌ثباتی و جنگ‌افروزی خواهد بود. ولیعهد جدید عربستان سودای تبدیل قهری عربستان به قدرت اول منطقه را در سر دارد و می‌کوشد این امر را از طریق به انقیاد کشاندن کشورهای عرب و تهدید و ارعاب سایر قدرت‌های منطقه انجام دهد.

این در حالی است که کشورهایی همچون ایران و ترکیه ثابت کرده‌اند حاضر به پذیرش قدرت‌طلبی‌های عربستان نخواهند بود. نمونه بحران قطر و البته همراهی تنها سه کشور با عربستان در تحریم قطر نشان می‌دهد که کشورهای عربی نیز از رویه پیشین خود فاصله گرفته‌اند و دیگر حاضر به پذیرش بی‌چون و چرای سیاست‌های عربستان سعودی نیستند.

او هیچ درکی از قدرت نرم و لزوم کسب مشروعیت و مقبولیت برای عملکرد کشورش ندارد و صرفا به برتری با کمک قدرت سخت‌افزاری و خریدهای تسلیحاتی بیشتر می‌اندیشد. چنین رویه‌ای برای کشوری که از تأمین امنیت بومی برای کشورش عاجز است، به معنای ادامه خریدهای تسلیحاتی هنگفت در سال‌های آتی، رونق رقابت‌های تسلیحاتی در منطقه و جست‌وجوی مناطقی جدید برای کاربرد این تسلیحات خواهد بود. از سوی دیگر می‌توان پیش‌بینی کرد کشورهای صادرکننده تسلیحات بویژه آمریکا و انگلیس نیز به واسطه منافعی که در فروش تسلیحات و مداخله در سیستم امنیتی خلیج‌فارس دارند، به سیاست دوگانه محکومیت ظاهری تروریسم و حمایت عملی از کشورهای حامی تروریسم ادامه خواهند داد.

البته چند عامل بازدارنده وجود دارد که ممکن است در بلندمدت سیاست‌های ولیعهد فعلی و پادشاه آتی عربستان را تا حدی تعدیل کند؛ در عرصه داخلی ممکن است انتخاب خارج از عرف محمد بن سلمان به ولیعهدی، تلاش وی برای اصلاحات اقتصادی و اجتماعی در فضای سنتی عربستان و پیامدهای وخیم جنگ‌افروزی‌های منطقه‌ای کنونی وی، سبب اعتراضات داخلی شود و افسار این شاهزاده بی‌ترمز را بکشد. اعتراضات پراکنده‌ای که در حال حاضر به ولیعهدی محمد بن سلمان صورت گرفت که البته همه آنها هم به دلیل فضای بسته رسانه‌ای این کشور منتشر نشد، حکایت از آن دارد که در صورت پادشاهی محمد بن سلمان، او با چالش‌هایی از طرف رقبای مدعی قدرت مواجه خواهد شد. ولیعهد جوان با پشت پا زدن به سنت‌های نظام قدرت که ولایتعهدی فرزند بزرگ‌تر بود، تعداد زیادی از عموزادگان بزرگ‌تر را کنار زده در حالی که او حتی بزرگ‌ترین فرزند پادشاه کنونی نیز نیست.

چنین رویه‌ای در نظام سیاسی سنتی عربستان زمینه ساز تنش بوده و بنابراین چنان‌که تغییری در وضعیت ولایتعهدی محمد بن سلمان صورت نگیرد و او به پادشاهی برسد، به احتمال زیاد در سال‌های آینده شاهد عدم مشروعیت فراگیر پادشاه، اعتراضات داخلی و بی‌ثباتی در این کشور عربی خواهیم بود. روندی که مقامات عربستان را به مسائل داخلی مشغول کرده و از مداخلات منطقه‌ای بیشتر باز خواهد داشت.

در عرصه خارجی نیز ادامه روند کاهش قیمت نفت و بالا رفتن هزینه جنگ‌طلبی‌های این کشور توسط کشورهای مستقل، می‌تواند ضربه‌ای اساسی به سیاست‌های خصمانه عربستان وارد کرده و جلوی جاه‌طلبی‌های منطقه‌ای این کشور را بگیرد.

بنابراین هرچند در آینده بلندمدت احتمالا شاهد تعدیل سیاست‌های منطقه‌ای عربستان خواهیم بود، اما در آینده کوتاه‌مدت و میان‌مدت رویه تجاوزکارانه و خصمانه فعلی این کشور ادامه خواهد یافت.

دکتر محمدمهدی مظاهری - استاد دانشگاه