راه های مقابله با خیریه های متخلف

ما در اوایل انقلاب هم مشابه همین مشکل را داشتیم. در آن دوران به خاطر داریم که بسیاری از صندوق ها تحت عنوان صندوق های قرض الحسنه شکل گرفتند، اما در مقام عمل برخی از آنها به نفع مردم کار نمی کردند و صرفا منافع خود را پی می گرفتند. یعنی به اسم قرض الحسنه، کیسه می دوختند و مردم را متضرر می کردند.

حال امروزه با مشکل مشابهی روبه‌رو هستیم، طوری که بسیاری از نهادهای خیریه، به‌جای آن‌که در جهت حمایت از محرومان کار کنند، در جهت زراندوزی فعالیت می‌کنند و خیرشان فقط به خودشان می رسد.

خیلی از این خیریه ها، از سوی نهادهای رسمی مجوز رسمی ندارند و با ترفندهای مختلف از مردم پول دریافت می کنند. برای نظارت بر فعالیت این خیریه ها، باید فکر اساسی شود تا هر کسی به بهانه کار خیر، مردم را تلکه نکند.

البته بسیار مهم است که در این مسیر نظارت، از ظرفیت خیریه های قانونی و خوشنام استفاده شود، نه این‌که نظارت بر خیریه ها را به گردن دولت بیندازیم، زیرا اگر قرار باشد دولت بر کار خیریه ها نظارت کند، نیاز به نیروی انسانی متعدد دارد و در نتیجه دولت بزرگ تر می شود. درواقع نباید نظارت بر خیریه ها از سوی دولت انجام شود، زیرا هم دولت حجیم می شود و هم تجربه نشان داده که این کار، اصلا کارایی ندارد. مثلا زمانی که تلاش شد بحث وقف را دولتی و رسمی کنند، مردم از وقف به سمت نذر رفتند. جالب آن‌که وقتی تلاش کردند نذر را هم ساماندهی کنند، مردم به سمت نذرهایی حرکت کردند که خودشان آن نذرها را مدیریت کنند.

در بحث نظارت بر خیریه ها هم باید این کار به خیریه های خوشنام و معتمد واگذار شود؛ مثلا می توان تعدادی از آنها را گرد هم آورد و کار اعطای مجوز و نظارت بر خیریه‌ها را به آنها سپرد.

بدیهی است که این مساله مستلزم تعریف بسترهای قانونی است تا این خیریه های خوشنام بتوانند با خیریه های کاسبکارانه برخورد کنند. حتی می شود خیریه های خوشنام به عنوان بازوی نظارتی کمیته امداد فعالیت کنند و بی آنکه زیرمجموعه کمیته امداد شوند، با خیریه های متخلف برخورد کنند. در این صورت است که استقبال مردم به سمت کارهای خیر بیشتر می شود و مردم با اعتماد بیشتری در این مسیر حرکت خواهند کرد.

حجت الاسلام حسن آقانظری - رئیس پژوهشگاه حوزه و دانشگاه