نقاط قوت بالقوه و ضعف‌های روشن برجام

اگر بخواهیم از ضعف‌های برجام بگوییم مخالفان، تمام اشکالات را بخوبی نوشته‌اند و اگر بخواهیم از مزایای برجام بگوییم مطمئنا موافقان هم این مسائل را به کرات و بارها عنوان کرده‌اند، اما از دیدگاه نگارنده، آنچه امروز از همه موضوعات مهم‌تر است این است که در یک‌ سال گذشته جدای از محتوای متن توافق، مشخص شد دولت آمریکا دولتی غیرقابل اعتماد است و حکومتی است که بسیار راحت عهدشکنی می‌کند.

از روزی که در مورد برجام توافق شد، آمریکا به کرات اصل و روح توافق را نقض کرد. از جمله قانون محدودیت‌سازی صدور ویزا و آیسا، همچنین اضافه شدن اشخاص، موسسات و شرکت‌ها به فهرست تحریم، نقض برجام بود و شاید از همه مهم‌تر فشار آمریکا برای ممانعت از ورود بانک‌های بزرگ جهانی برای همکاری و تبادلات بانکی با ایران را بتوان در این زمینه ذکر کرد.

با این اقدام آمریکا، عملا مهم‌ترین مشکل ایران پس از تحریم‌ها پابرجا ماند، البته این‌که آمریکایی‌ها به شکل رسمی با مبادلات بانکی میان ایران و سایر کشورها مخالفت نمی‌کنند و پشت پرده بانک‌ها را تهدید می‌کنند نشان‌دهنده این است که آمریکا و شخص اوباما به هیچ وجه قابل اعتماد نیستند البته حوادث سال‌های اخیر یعنی کمک آمریکا به عربستان در تجاوز به یمن و رشد افراط‌گرایی در سوریه و دیگر فجایع منطقه باید همه ما را نسبت به واقعیت دولتمردان آمریکا هوشیار کرده باشد.

تجربیات کسب شده برای مردم ایران از اجرا نشدن بخش‌های کلیدی توافق از سوی آمریکا نیز می‌تواند بسیار ارزشمند باشد، چراکه بار دیگر این اصل را به ما گوشزد می‌کند که جز با اتکا به ظرفیت‌های داخلی نمی‌توانیم مشکلات اقتصادی کشور را برطرف کنیم.

تکیه بر توافقاتی که یک طرف آن آمریکا باشد فقط مشکلات ما را بیشتر خواهد کرد، چراکه‌ آمریکایی‌ها اگر حس کنند بر توافقی تکیه کرده‌ایم همان توافق را علیه ما استفاده خواهند کرد.

با این‌که برجام تاکنون دستاوردهای بزرگ اقتصادی برای کشور نداشته است، ولی شاید بتوان گفت یک دستاورد بزرگ سیاسی داشته است.

به دلیل این‌که بعد از توافق، دیگر اخبار هسته‌ای ایران کمی به حاشیه رانده شد و نقش افراط‌گرایی در افکار عمومی جهان پررنگ‌تر شد، حتی کشورهای غربی که حامیان گروه‌های تکفیری بودند نیز شروع به انتقاد از این طرز تفکر کردند، چراکه بتدریج کشورهای خودشان نیز در معرض خطر تروریسم و مشکلات ناشی از پناهجویان (که همه این مشکلات نتیجه سیاست‌های خودشان بود) قرار گرفت و از طرفی شرایط جدید به وجود آمده اجازه داد تا برخی کشورها در مبارزه با جریان‌های تکفیری، همگرایی بیشتری با ایران پیدا کنند.

پیروزی‌های ایران و متحدان عربی در منطقه از جمله سوریه، عراق، یمن و لبنان نشان می‌دهد با وجود مشکلات پیش آمده و فشارهای آمریکا، کشور ما این ظرفیت را دارد تا بر افراط‌گرایان مورد حمایت غرب و حکام مرتجع، غلبه کند.

پیش‌بینی آینده برجام با توجه به روی کار آمدن ترامپ بسیار دشوار است، چراکه رئیس‌جمهور منتخب آمریکا تاکنون موضع شفافی در زمینه برجام اتخاذ نکرده و از طرفی تنش‌های درون حاکمیت بر سر سیاست‌های رئیس‌جهور منتخب بسیار بالاست.

می‌توان گفت از نیمه دوم قرن 19 تا امروز چنین تنشی درون حاکمیت آمریکا و در سطح اجتماعی این کشور وجود نداشته است، اوضاع پرتنش است و مشخص نیست بدنه حاکمیت اجازه تغییرات احتمالی سیاست‌های ترامپ را در مورد منطقه، ایران و حتی روسیه و چین بدهد. بنابراین این نیز دلیل دیگری است بر این‌که سیاستگذاران کشورمان و مسئولان ما نباید به برجام تکیه کنند، زیرا آینده برجام مبهم است و تکیه به این توافق، آسیب‌پذیری به وجود می‌آورد.

سید محمد مرندی - دانشیار دانشگاه تهران