در انتـظار یک تـحول پرداخـتی

وقتی از بانکداری صحبت می‌کنیم خیلی ساده از جایی حرف می‌زنیم که پول‌های مردم را جمع می‌کند و با کنار هم گذاشتن حجم زیادی پول، این توان را پیدا می‌کند که به دیگرانی که به پول احتیاج دارند، پول بدهد. به کسانی که پولشان را در بانک می‌گذارند سود می‌دهد و از کسانی که پول از بانک می‌گیرند سود می‌گیرد. بجز این ممکن است افراد با پول‌هایشان کارهای دیگری انجام دهند؛ مثلا آن را منتقل کنند که بانک‌ها بابت ارائه خدمات کارمزد می‌گیرند. اما پرداخت زمانی اتفاق می‌افتد که فرد در یک نقطه فروش، به هر طریق ممکن پول خدمت یا کالایی را پرداخت می‌کند. در این یادداشت به آینده بانکداری کاری نداریم و سراغ آینده پرداخت رفته‌ایم.

همان‌طور که گفته شد پرداخت در یک نقطه فروش اتفاق می‌افتد. نقطه فروش تا چند دهه پیش یک مکان فیزیکی بود و ابزار پرداخت هم پول نقد. به‌مرور فناوری رنگ نقاط فروش را تغییر داد. اینترنت به‌مرور به یک نقطه فروش مهم تبدیل شد؛ تلفن همراه هم همین‌طور. به‌طورکلی فناوری‌هایی که آینده پرداخت را تغییر می‌دهند دو دسته هستند: آنهایی که نقطه فروش را متحول می‌کنند و آنهایی که ابزار پرداخت را تغییر می‌دهند. ساده‌تر یعنی فناوری‌هایی که به‌ کار خریدار می‌آیند و فناوری‌هایی که به‌کار فروشنده می‌آیند. نکته مهم این است که چون پرداخت یک «تراکنش» است، اگر فناوری‌های فروشنده و خریدار با هم هماهنگ نباشد در عمل هیچ اتفاقی نمی‌افتد. مثلا اگر یک فرد بتواند از طریق تلفن همراه پرداخت خود را انجام دهد، اما فروشنده یا پذیرنده ابزار مناسب را نداشته باشد، در عمل هیچ تغییری رخ نمی‌دهد. در ده سال گذشته در ایران تقریبا همه مردم صاحب کارت‌های بانکی متصل به شتاب و شاپرک شدند و پذیرنده‌ها هم دارای ابزارهای پذیرش یعنی کارتخوان‌های متصل به شتاب و شاپرک شدند. اما چند سالی است که در این نقطه مانده‌ایم و انگار کسی انتظار بیشتری ندارد!

دیجیتال به‌جای الکترونیک

همه فناوری‌هایی که نامشان «برهم زننده» است، در یک ویژگی مشترک هستند و آن دیجیتال بودنشان است. فناوری‌هایی که پرداخت را تغییر می‌دهند یک مرحله بالاتر از «الکترونیک» بودن هستند. اگر تا امروز فناوری‌های پرداخت الکترونیک داشتیم، حالا باید به فکر فناوری‌های دیجیتال باشیم. بگذارید به یک نمونه اشاره‌ کنیم: در حال حاضر در زمان پرداخت در نقطه‌های فروش فیزیکی برای پرداخت الکترونیک لازم است فرد یک کارت‌بانکی داشته باشد و رمز چهار رقمی آن را بداند. همین برای پرداخت در ایران کافی است؛ در دنیا به علت استفاده از کارت‌های اعتباری فرآیند کمی فرق می‌کند، اما در کل همین است. حالا در فضای دیجیتال، رمز چهار رقمی به کنار می‌رود و شما از ویژگی‌های فیزیولوژیک خود مثلا اثرانگشت استفاده می‌کنید. همان‌طور که امروزه برخی از تلفن‌های هوشمند به شناسایی از طریق اثرانگشت مجهز شده‌اند، شاهد رشد فناوری‌هایی هستیم که قرار است در نقطه فروش از ویژگی‌های فیزیولوژیک فرد استفاده کنند. این‌ یکی از جنبه‌های تغییر الکترونیک به دیجیتال است.

فناوری‌های جایگزین کارت

2- اپل‌پی، اندرویدپی و سامسونگ‌پی را این روزها دیگر خیلی‌ها شنیده‌اند. اینها ابزارهایی است که شرکت‌های بزرگ فناوری طراحی و ارائه کرده‌اند و قرار است جایگزین کارت‌های بانکی شود. اهمیت این ابزارها فقط به این نیست که افراد دیگر مجبور نیستند کارت‌های بانکی با خود همراه داشته باشند. جایگزین شدن کارت‌های فیزیکی با تلفن‌های هوشمند، قدرت پردازش فوق‌العاده‌ای برای تراکنش‌های پرداخت را به افراد می‌دهد. وقتی تلفن همراه جایگزین دوربین‌های عکاسی دیجیتال شد، فقط شاهد یک جایگزینی ساده نبودیم. تلفن همراه شیوه عکاسی و تعامل افراد با عکس را تغییر داد. همین‌طور وقتی تلفن همراه جایگزین کارت‌های بانکی می‌شود، این یک جایگزینی ساده نیست. به‌مرور افراد به کمک ده‌ها و صدها اپلیکیشن موجود می‌توانند برنامه مالی زندگی خود را به دست بگیرند. ابزارهای متعددی در این زمینه طراحی‌شده که به PFM یا برنامه‌های مدیریت مالی شخصی معروف هستند. وقتی صحبت از جایگزینی تلفن همراه به‌جای کارت می‌شود، فناوری‌هایی مثل NFC و BLE که برای ارتباط بین تلفن همراه و ابزار پذیرش مورداستفاده قرار می‌گیرند، خودشان را نشان می‌دهند. جایگزینی تلفن همراه با کارت بانکی یک تغییر فکری نسبتا سنگین است که شاید به این زودی‌ها مردم حاضر به پذیرش آن نباشند

ارتباط سیستم‌ پرداخت ایران با جهان

3- این ‌یکی مختص ایران است. در سال‌های گذشته فناوری‌های پرداخت در ایران رشد زیادی داشته، اما در یک زمینه دچار چالش جدی هستیم و آن ارتباط مالی با جهان است. در حال حاضر شبکه گسترده ویزا، مسترکارت، آمریکن اکسپرس و شرکت‌های پرداخت الکترونیکی دیگری جهان پرداخت را یکپارچه کرده است. ما در این سال‌ها از این شبکه جدا مانده‌ایم و اکنون صحبت‌هایی می‌شود که به‌مرور باید به این شبکه جهانی متصل شویم. الان برای پرداخت‌های بین‌المللی نیازمند استفاده از شبکه زیرزمینی فروش ویزاکارت و مسترکارت هستیم. توریست‌ها هم که نمی‌توانند از کارت‌های پرداخت‌شان در ایران استفاده کنند. این موضوع بیشتر از این‌که فنی باشد، در لایه‌های سیاسی باید حل‌وفصل شود.

پیچیده‌تر شدن تأمین امنیت

4- امنیت، خطر، تقلب و استانداردهایی مثل EMV کلیدواژه‌هایی هستند که در فضای پرداخت مدام تکرار می‌شوند. عدد بسیار بزرگی هر سال هزینه می‌شود که پرداخت‌ها امن، کم خطر و به ‌دور از تقلب باشد. استانداردهایی مانند EMV که در جایی مثل آمریکا با تأخیر زیاد نسبت به اروپا، همین یکی دو سال پیش پیاده‌سازی آن شروع شد، برای این است که هنگام استفاده از فناوری‌های پرداخت آب در دل کسی تکان نخورد. هرچه فناوری‌ها پیچیده‌تر می‌شود، تأمین امنیت آن دشوارتر می‌شود. ما در ایران به دلیل بسته بودن سیستم پرداخت و همین‌طور عوامل دیگر دچار مشکلات حاد امنیتی در پرداخت نشده‌ایم؛ اما تضمینی وجود ندارد که بعد از ارتباط با دنیا و همین‌طور پیچیده‌تر‌شدن ابزار و روش‌های پرداخت، اوضاع همین‌طور باقی بماند.

رضا قربانی| روزنامه‌نگار فناوری‌های بانکداری