جولان هویت‌های جعلی در شبکه‌های اجتماعی

در این فضا مجرمانی نامرئی صبح و شب در حال پرسه‌زنی هستند تا بتوانند سوژه‌ای برای شکار پیدا کنند. بررسی پرونده‌های جرایم رایانه‌ای در کشور نشان بی‌اطلاعی کاربران از مخاطرات این فضا و رعایت نکردن نکات امنیتی، آنها را در دام مجرمان سایبری گرفتار کرده است. بر اساس آمار پلیس فتا، کلاهبرداری مهم‌ترین جرم در فضای سایبر است و بعد از آنها هتک حیثیت، اخاذی و فریب از جمله جرایم معمول این فضاست.

در این گزارش مجرمان اینترنتی از شگردهای خود برای اغفال دختران می‌گویند و کارشناسان برای جلوگیری از گرفتار شدن در دام این مجرمان نامرئی به کاربران اینترنت هشدار می دهند.

کنجکاو شدم

زن جوانی که به اتهام ارتباط با فردی غریبه از طریق فضای مجازی با شکایت همسرش دستگیر شده است، درباره این رابطه در برنامه بی‌راهه می‌گوید: 27 ساله هستم و سه سال قبل ازدواج کردم. حاصل این ازدواج یک کودک یک و نیم ساله است. به دلیل این‌که خانه‌دار هستم، بیشتر وقتم را با ماهواره و تلویزیون می‌گذرانم. وقتی فیلم‌های ماهواره‌ای را دیدم و متوجه شدم زنان شوهر‌دار می‌توانند در کنار همسر خود یک دوست نیز داشته باشند، کنجکاو شدم و در اینستاگرام می‌گشتم تا این‌که با یک مرد آشنا شدم. زن جوان ادامه داد: ابتدا فقط با یکدیگر چت می‌کردیم تا این‌که رابطه ما عمیق‌تر شد. بعد از مدتی او با به دست آوردن عکس‌هایم، من را تهدید می‌کرد و من از ترس آبرو و شوهرم مجبور شدم به خواسته‌های او تن دهم تا ساکت شود.

خواستگار اینترنتی زندگی را نابود کرد

مرد میانسال با کشیدن آهی، از زمانی می‌گوید که تکنولوژی و شبکه‌های اجتماعی وارد خانه اش شده است. «همه چیز در زندگی ما خوب بود تا این‌که دخترم عضو گروه‌های اجتماعی در فضای مجازی شد. بعد از یک ماه همه چیز به یکباره تغییر کرد و کار به جایی رسید که همسرم در روی من ایستاد و گفت دوست دارد که دخترمان دوست پسر داشته باشد و هیچ مشکلی با این موضوع ندارد. خشکم زد و نمی‌دانستم چه باید بگویم.»

پدر خانواده ادامه داد: «همسر و دخترم ابتدا نگذاشتند من متوجه کار آنها شوم، اما بعد از چند روز متوجه شدم دخترم با پسر جوانی آشنا شده و همسرم نیز در جریان این دوستی است. کار به جایی رسیده بود که مدعی بودند پسر جوان می‌خواهد به خواستگاری دختر من بیاید، اما از نظر من این موضوع منطقی نبود.»

مرد میانسال در حالی که اشک از چشمانش جاری شده بود، هق‌هق‌کنان گفت: اگر چنین فردی وارد یک زندگی شود بدون شک تاثیرش را گذاشته و به هدفش می‌رسد. متاسفانه در خانواده من همسر و دخترم دو نفری تسلیم این شیاد شیطان صفت شده بودند.

پسر جوان به نام رامین که با دختر مرد میانسال دوست شده و این‌بار به اتهام کلاهبرداری از چند زن و دختر دستگیر شده است، می‌گوید: دختر جوان در یکی از شبکه‌های مجازی برایم پیغام فرستاد و من نیز جوابش را دادم. بعد از بیشتر شدن ارتباط و چت به مادر و دختر قول ازدواج دادم و مادرش که فکر می‌کرد من داماد خوبی هستم و می‌توانم دخترش را خوشبخت کنم، از من حمایت می‌کرد. آنها به طرف من آمدند و من هیچ علاقه‌ای به دختر جوان نداشتم، اما وقتی آنها به سمت من آمدند به فکرم رسید از این افراد ساده‌لوح کلاهبرداری و اخاذی کنم.
این متهم در مورد نحوه آشنایی و کلاهبرداری از دختر دیگری می‌گوید: بعد از این‌که با سحر در اینستاگرام آشنا شدم، متوجه شدم او تنهاست. بعد از چند روز چت کردن با سحر تلفنی صحبت کردم که او مدعی شد از شهرستان به تهران آمده و به تنهایی زندگی می‌کند، وقتی این حرف‌ها را شنیدم متوجه شدم چه طعمه‌ای را به دست آورده‌ام.

پسر جوان ادامه داد: من پول لازم بودم و به علت مشکلات مالی وقتی سحر گفت حاضر نیست با من ادامه دهد، موقعیت را برای تهدید و اخاذی مناسب دیدم، به همین دلیل به او گفتم اگر من را نپذیرد، عکس‌هایش را منتشر می‌کنم و برای انجام ندادن این کار باید به من پول دهد.

سحر هم در شکایتش گفت: بعد از یک نامزدی ناموفق تصمیم به زندگی مجردی و دور از خانواده گرفتم. بعد از یک‌سال موفق شدم مادرم را راضی کنم که تنها زندگی کنم. به دلیل این‌که هیچ دوست نزدیکی نداشتم، در تنهایی، افسردگی من تشدید شده بود.

این بزه دیده فضای مجازی اضافه کرد: از روی تنهایی واتس آپ و اینستاگرام را روی تلفن همراهم نصب کردم. بعد از چند روز با پسر جوانی آشنا شدم. رامین که خود را عاشق من نشان می‌داد از من خواست تا عکس‌هایم را برایش بفرستم. ابتدا چند عکس فرستادم و بعد او از من عکس‌های خصوصی‌تر درخواست کرد که برایش ارسال کردم. بعد از دیدن عکس‌هایم برای آخر هفته با من قرار گذاشت تا همدیگر را ببینیم، اما او قرار را به هم زد. چند روز بعد مدعی شد پدر و مادرش فوت کرده‌اند و عکس واقعی‌اش را برایم فرستاد. باور نمی‌کردم مرد رویاهایم این شکلی باشد و تاکنون به من عکس‌های دروغین داده است.

سحر تاکید کرد: نمی‌توانستم خودم را ببخشم و از سویی به من بر خورده بود که این پسر با قلب من بازی کرده است. به او گفتم دیگر علاقه‌ای برای ارتباط ندارم که او تهدید کرد اگر پیش او نروم عکس‌هایم را در اینستاگرام پخش می‌کند.

جولان هویت‌های جعلی

سرهنگ علی نیک‌نفس، مشاور رئیس پلیس فتا می‌گوید: هر ابزار و تکنولوژی که وارد زندگی ما می‌شود، شرایط استفاده خودش را دارد. فضای مجازی نیز همان‌گونه که از اسمش مشخص است هویتی مجازی دارد. این موضوع در شبکه‌های اجتماعی شدت بیشتری دارد و فرد می‌تواند خود را با اسامی و پوششی دیگر به گونه‌ای معرفی کند که برای ما جذابیت بیشتری داشته باشد.

مشاور رئیس پلیس فتا با بیان این‌که فضای مجازی به افراد هویت کاذب می‌دهد، گفت: مجرم به قصد کلاهبرداری، فریب و سرقت اطلاعات اقدام به ایجاد هویت جعلی می‌کند. این افراد براحتی یک عکس شیک و جذاب را پیدا کرده و در پروفایل خود قرار می‌دهند و اطلاعاتی دروغ از جمله مدرک تحصیلی بالا، شرایط مالی خوب و خانه‌ای در بالای شهر را در این فضا منتشر می‌کنند.

وی با بیان این‌که به جرات می‌گویم 80 درصد اطلاعاتی که افراد روی پروفایل خود قرار می‌دهند، دروغ است، گفت: آنها با هویت جعلی و اطلاعات فریبنده قصد دارند افراد را به سمت خودشان بکشانند.

نیک‌نفس با اشاره به یکی از پرونده‌های کلاهبرداری می‌گوید: متهمی را دستگیر کردیم که با انتشار عکس‌های خودش مدعی بود در خارج از کشور این عکس‌ها را گرفته، در حالی که بررسی‌های ما نشان می‌داد این موضوع دروغ است و عکس‌ها، نه تنها در خارج کشور گرفته نشده، بلکه دستکاری شده است.

این فرد خود را پزشک حاذق معرفی و موفق ‌شد دختری را فریب دهد. پزشک قلابی پس از مدتی تصاویر خصوصی دختر جوان را از طریق تلگرام دریافت و از این تصاویر برای اخاذی سوءاستفاده می‌کرد.

به گفته وی، پرونده‌هایی که در حوزه اخلاقی تشکیل می‌شود، بشدت در مجموعه پلیس محرمانه است و نیروهای پلیس به دقت آنها را بررسی می‌کنند. این پرونده‌ها تا رسیدن به نتیجه محرمانه می‌ماند و هویت شاکیان به‌هیچ‌وجه افشا نخواهد شد. عقل هم حکم می‌کند در صورت مواجه شدن با افرادی که قصد سوءاستفاده از اطلاعات شخصی ما را دارند با محرم اسرار شامل خانواده، پلیس و دستگاه قضایی صحبت کرده و از آنها کمک گرفته تا آسیب بیشتری نبینیم.

وی در پایان سخنانش گفت: درست است که فضای مجازی فضایی ناشناخته و مجازی است که افراد هویت خود را پنهان می‌کنند،اما واقعیت این است که برای پلیس شناسایی هویت‌ها در فضای مجازی کار سخت و پیچیده‌ای نیست و بسیار راحت است. هر کاری که فرد در فضای مجازی انجام دهد، رد پایی از او برجا‌ی می‌ماند و پلیس از همان طریق آنها را دستگیر می‌کند. برابر ماده 32 و 33 جرایم رایانه‌ای ارائه دهندگان خدمات دسترسی به اینترنت موظف به نگهداری اطلاعات در هر لایه ترافیک کاربران هستند. این موضوع فقط مختص کشور ما نیست و همه کشورها این موضوع را انجام می‌دهند.

پلیس براساس حکم قضایی برای کشف جرم دسترسی به این اطلاعات دارد.حجم قابل توجهی از پرونده‌های رسیدگی شده در فضای مجازی با دسترسی پلیس به اطلاعات کشف شده است.بنابراین ناشناسی مجرمان برای قربانیان مصداق دارد نه پلیس، چرا که جرم از جنبه خصوصی و عمومی مورد رسیدگی قرار گرفته و مجرمان به‌راحتی دستگیر می‌شوند.

زوج، قربانی گروه تلگرامی مستهجن

مرد جوان دیگری که در یک گروه مستهجن در تلگرام عضو شده است، می‌گوید: به قصد کنجکاوی وارد این گروه شدم، اما چندی بعد وسوسه شدم و دیدم که وارد این موضوع شده‌ام. متاسفانه من با همسرم وارد این گروه شده بودم و در آنجا با یکسری افراد جدید آشنا شدم. اول آشنایی سطحی پیدا می‌کردیم و بعد از مدتی قرار ملاقات حضوری می‌گذاشتیم. خاصیت دنیای مجازی این است که خودت را گول می‌زنی که کسی به هویت تو پی نمی‌برد. خیلی از حرف‌ها و کارهایی که در فضای مجازی انجام می‌شود، به دلیل این‌که شهامت افراد برای انجامش بیشتر است و کسی متوجه نمی‌شود، صورت می‌گیرد در حالی که این‌گونه نیست.

وی ادامه داد: بعد از این‌که من و همسرم وارد این مسائل شدیم چند نفر متوجه شدند و هنوز واهمه این را دارم که بقیه متوجه نشوند، گرچه دیر یا زود همه می‌فهمند.

این متهم در مورد سرنوشت بچه‌هایش می‌گوید: دو فرزندم را مادرم نگهداری می‌کند و آنها خبر ندارند من و مادرشان چه کاری را مرتکب شده‌ایم، ولی بیشترین ترسم از این است که آنها متوجه شوند؛ چرا که برای یک پدر سخت است آبرویش پیش فرزندانش برود. من سرم در زندگی بود و تنها برای سرک کشیدن گاهی به فضای مجازی می‌رفتم که وارد این ماجرا شدم. همه کسانی که وارد این حوزه می‌شوند، این‌کاره نیستند و وسوسه سراغشان می‌آید. همسر این مرد نیز که عضو گروه مسائل جنسی شده بود، گفت: بیشتر کسانی که در این گروه بودند، مثل ما زن و شوهر بودند. متاسفانه ما محو این موضوع شده بودیم. در این مدت شوهرم بیشتر با خانوم‌های گروه آشنا می‌شد و من هم با آقایان چت می‌کردم.

وی ادامه داد: من نمی‌دانم فرزندانم کجا هستند و دلم برایشان تنگ شده. نمی‌توانم چیزی بگویم.
به گفته زن جوان، آخر این جرم‌ها دستگیری است، چرا که اگر بارها مرتکب شوی شاید اتفاقی رخ ندهد و لذت ببرید، اما انتهایش بدون شک دستگیری است.

هویت‌های جعلی در فضای مجازی

حسینی کارشناس ارشد روان‌شناسی و کارشناس برنامه بیراهه درباره تاثیرات روانی جرایم اینترنتی می‌گوید: انسان ذاتا موجودی اجتماعی است و دوست دارد که همیشه دیده شود و مورد توجه قرار گیرد. دنیای مجازی برای ما شرایطی را فراهم کرده که افکار و نظریات خود را با دیگران به اشتراک بگذاریم. دنیای مجازی در سال‌های اخیر به دلیل در دسترس بودن و پیدا کردن مطالب مورد علاقه در آن جزئی‌ از زندگی حقیقی انسان‌ها شده است.

او ادامه داد: از زمان ورود فضای مجازی به خانواده‌ها دلنگرانی‌هایی به خانواده‌ها تحمیل شده است. این دل‌نگرانی‌ها فقط مختص یک قشر خاص جامعه نیست. وقتی ورود اطلاعات یا ابزارهای جدید چارچوب‌های تعریف شده اخلاقی کشوری را جابه‌جا می‌کند، گویی امنیت آن را به خطر می‌اندازد.

این روان‌شناس، در مورد چرایی شکل گرفتن هویت جعلی در این فضا گفت: فضای مجازی شرایطی را فراهم می‌کند که فرد براحتی برای خودش هویت جعلی دست و پا کند و نقش اجتماعی جعلی را در فضای مجازی به عهده بگیرد. بسیار دیده ایم که در تالارهای چت چه اتفاقاتی رخ می‌دهد، افراد وارد یک ارتباط شده و به طرف مقابل اعتماد کنند و پس از کسب اطلاعات شخصی و عکس‌های بسیار خصوصی، چهره واقعی خود را نشان می‌دهند و این رابطه به تهدید، اخاذی یا رابطه شوم منجر می‌شود.

حسینی تاکید کرد: فضاهای چت روم دو کارکرد مثبت و منفی دارند، همان‌طور که می‌توان در این فضا به تبادل اطلاعات پرداخت، گاهی دیده شده این فضا به محیطی مبتذل، جرم خیز و آسیب‌پذیر تبدیل شده است.

پزشک قلابی

پسر جوانی که خود را پزشک معرفی کرده بود، در مورد علت دستگیری اش توسط پلیس فتا می‌گوید: چهار ماه قبل وارد شبکه‌های مجازی شده و برای معرفی خودم چند عکس نیز قرار دادم. در این مدت من مطالب دیگران را لایک کرده و برخی نیز مطالب من را می‌پسندیدند. در این حین متوجه فعالیت یک دختر ورزشکار در فضای مجازی شده و به او علاقه‌مند شدم. در این مدت توانستم با او ارتباط برقرار کنم. برای این‌که بتوانم او را قانع به ارتباط کنم، مدعی شدم پزشک سرشناسی هستم که چند ماه در داخل کشور و چند ماه خارج کشور هستم.

دکتر قلابی با بیان این‌که هیچ عکسی را در گوشی خود ذخیره نمی‌کرد، ادعا کرد: در این مدت فقط عکس‌های دختران را می‌دیدم و پاک می‌کردم. آنها با رضایت خودشان برای من عکس می‌فرستادند. من برای از بین بردن عقده‌های درونی و کمبودهایی که به آنها نرسیدم، خودم را به عنوان دکتر معرفی کردم تا برای خودم احترام و شخصیت کاذب کسب کنم.

دختر ورزشکار که در دام دکتر قلابی افتاده است، می‌گوید: پس از این‌که مرد کلاهبردار به بهانه سوال‌های ورزشی سراغ من در اینستاگرام آمد، کم کم ارتباط ما بیشتر شد. در این مدت او درخواست دیدار حضوری داشت که من طفره می‌رفتم، همین موضوع باعث شد از من دلخور شود.

دکتر مدعی بود که بزودی مطب را در ساختمان پزشکان معروفی دایر می‌کند. بعد از مدتی رفتار او را دیدم فهمیدم موجه و معقول است. وقتی اسم آقای دکتر را در اینترنت سرچ کردم متوجه شدم او یکی از نخبگان است. آقای دکتر قلابی تمام رفتارهایش حساب شده و با روان‌شناسی بود.

این بزه دیده شبکه اجتماعی ادامه داد: یک روز که حال پدرم بد شده بود و او را به بیمارستان بردم این دکتر آنجا بود و ژست پزشکان را نیز گرفته بود. او ادعا کرد پدرم را برای درمان به خارج می‌برد.

دختر ورزشکار افزود: دکتر قلابی چندبار اشتباهاتی را انجام دادکه می‌توانستم از روی آنها بفهمم او پزشک نیست، اما چون نیاز به یک پشتیبان و احساس امنیت داشتم، از این مسائل چشمپوشی کردم. بعد از مدتی از خواهرم کمک خواستم، او به مطب دکتر قلابی رفت و متوجه شدیم که تمام حرف‌هایش دروغ است. به مجتمع محل سکونتش رفتیم، متوجه شدیم چنین فردی آنجا زندگی نمی‌کند.

این بزه دیده ادامه داد: به بهانه این‌که پدرم حالش بد است دکتر قلابی را ساعت 11 شب سر قرار کشاندم و خواهرم با پلیس آمد که همان لحظه دکتر قلابی در کمال ناباوری دستش را جلو گرفت تا پلیس دستبند بزند.

افراد در معرض خطر

چینی‌فروشان، کارشناس فضای مجازی با اشاره به این‌که فضای مجازی وارد تمامی جنبه‌های زندگی ما شده است، گفت: قابلیت‌های فضای مجازی باعث شده که ما ترغیب به استفاده بیشتر از آن شویم.

وی ادامه داد: زوج‌هایی که فکر نمی‌کردند در زندگی خود به سمت آشنایی با افراد غریبه بروند، براحتی از طریق فضای مجازی به رابطه‌های جدید با افراد ناشناس سوق داده می‌شوند. کم‌کم بسیاری از روابط برای آنها عادی‌سازی می‌شود و احساس می‌کنند، برخی حرف‌های حقیقی را که نمی‌توانند در فضای حقیقی بگویند، در اینجا می‌توانند بگویند و همین موضوع باعث آغاز مشکلات در خانواده‌ها می‌شود.

این کارشناس فضای مجازی تاکید کرد: باید دقت کنیم، درست است خانواده‌هایی که دارای مشکلات اخلاقی هستند یا ازدواج‌هایی که پایه‌های سستی دارند امکان خطر در آنها بیشتر است، اما این بدان معنا نیست که خانواده‌ها و زوج‌های سالمی که همدیگر را دوست دارند، هیچ‌وقت آسیبی نمی‌بینند. فضای مجازی یکی از راه‌های بسیار خطرناکی است که حتی زوج‌های سالم نیز مورد تهدید آن قرار دارند.

به گفته چینی‌فروشان براساس تحقیقات مشخص شده برخی افراد در فضای مجازی آسیب‌پذیر‌تر از دیگر افراد جامعه هستند. این بدان معنا نیست که بقیه افراد در این فضا آسیب نمی‌بینند.

وی در مورد افراد آسیب‌پذیر در فضای مجازی، گفت: نخستین گروه که ممکن است در این فضا آسیب ببینند، افرادی هستند که سن و سال کمی دارند و مهارت خودکنترلی و هیجان را ندارند. این گروه هنوز هویتشان شکل نگرفته و به همین دلیل احتمال آسیب‌شان بیشتر است. دسته دوم افرادی هستند که در زندگی حقیقی مشکلات روحی و روانی پیدا کرده‌اند و احساس تنهایی و افسردگی در آنها وجود دارد. این افراد مهارت‌های اجتماعی کمتری دارند و هنگامی که وارد فضای مجازی می‌شوند، بیشتر از دیگران در معرض آسیب قرار می‌گیرند.

این کارشناس فضای مجازی می‌گوید: بهترین استفاده از فضای مجازی استفاده هدفمند است، که بدانم در فضای مجازی می‌خواهم چه کاری انجام بدهم و دنبال چه هستم. وبگردی گاهی اوقات با کنجکاوی ساده آغاز می‌شود. اگر هیچ محدودیتی برای این کنجکاوی قائل نباشید، سر از مکان‌های نامناسب در می‌آورید.

مجید غمخوار