مرگ مرجان‌های خلیج‌فارس؛ آژیر خطر برای تمام ایران

سنگفرش‌های مرجانی همچنین خدمات قابل توجهی به صورت مستقیم به حدود 800 میلیون نفر از جمعیت جهان (از طریق تامین غذا، اشتغال، داروهای مختلف، حفاظت از سواحل در برابر فرسایش و...) و به صورت غیرمستقیم (با جذب گازهای گلخانه‌ای و کاهش سرعت تغییرات اقلیمی) به تمام مردم دنیا ارائه می‌کنند. بنابراین در صورت از بین رفتن این اکوسیستم‌ها، نه‌تنها تنوع زیستی دریاها کاهش می‌یابد؛ بلکه زندگی میلیون‌ها نفر در سراسر جهان با خطر روبه‌رو خواهد شد.

بزرگ‌ترین تهدید برای اکوسیستم‌های مرجانی، تغییرات اقلیمی بویژه گرم شدن است که حاصل تولید گازهای گلخانه‌ای ناشی از فعالیت‌های بشر هستند. به طور کلی افزایش دمای آب به میزان یک درجه سانتی‌گراد بالاتر از میانگین حداکثر دمای سالانه‌ای که مرجان‌ها تجربه می‌کنند، به مدت یک ماه یا بیشتر می‌تواند باعث استرس شدید (پدیده‌ای که با نام بلیچینگ یا سفیدشدگی شناخته می‌شود) و سرانجام مرگ آنها شود.

خلیج‌فارس که از دیرباز به عنوان دریایی مرجانی شناخته می‌شده است، ماوای مقاوم‌ترین مرجان‌های دنیا در مقابل استرس‌های دمایی است، اما بیش از 85 درصد مرجان‌های خلیج‌فارس، بخصوص در سواحل ایران، با انواع تهدیدهای انسانی (از جمله سرقت و تخریب مستقیم و آلودگی) روبه‌رو هستند، هرچند در سال‌های اخیر، گرم شدن زمین تبدیل به بزرگ‌ترین تهدید برای این مرجان‌ها شده است. اولین باری که پدیده بلیچینگ ـ ناشی از افزایش دما ـ در سواحل ایران گزارش شد، مربوط به سال 1386 بود.

در اولین مطالعه از آب‌های ایران توسط بنده و همکارانم در سال 1391 نشان داده شد که افزایش دمای آب به سفید شدن 84 درصد مرجان‌های جزایر لارک، قشم و هرمز منجر شده است. همچنین گزارش‌هایی از بلیچینگ شدید در جزیره کیش و در سطوح کمتر در جزایر ابوموسی و هنگام منتشر شد. علاوه بر این، مطالعات ما حاکی از افزایش تعداد و شدت بیماری‌های مرجانی در سال‌های اخیر است که می‌توانند همان‌گونه که تحقیقات بین‌المللی نشان می‌دهند تا حد زیادی ناشی از تغییرات اقلیمی باشند. به عنوان مثال 60 درصد پوشش زنده مرجان غالب در اصلی‌ترین بخش مرجانی جزیره هرمز سال 1391 بر اثر یک بیماری که قبلا در خلیج‌فارس گزارش نشده بود، از بین رفت.

تغییرات اقلیمی قادر به حذف کامل اکوسیستم‌های مرجانی خلیج‌فارس هستند. نابودی این اکوسیستم‌ها به کاهش یا حذف کامل درآمد و غذای بسیاری از بومیان منطقه منجر خواهد شد، اما این تنها شروع فاجعه خواهد بود. مرجان‌های دریایی جزو حساس‌ترین و اولین موجوداتی هستند که اثرات تغییرات اقلیمی را احساس می‌کنند، بنابراین می‌توان اکوسیستم‌های مرجانی را آژیر خطر زمین دانست.

بنده درباره در خطر بودن مرجان‌های خلیج‌فارس بشدت هشدار می‌دهم. هشدار می‌دهم که فاجعه از آنچه فکر می‌کنیم، به ما نزدیک‌تر است. باید نگران باشیم که در کمتر از ده سال آینده، تک‌تک مردم ایران، تغییرات اقلیمی را با گوشت و پوست خود لمس کنند. بنابراین انتظار می‌رود دولت و مجلس بدون هیچ تعللی به تصویب طرح‌ها و لوایح ملی، کارشناسی شده و کارآمد برای مقابله عملی و به دور از شعارزدگی با تغییرات اقلیمی موثر بر نابودی مرجان‌های خلیج‌فارس، اقدام کنند.

دکتر جاوید کاوسی

پژوهشگرعلوم دریایی و محیط‌زیست