کلید شناسایی عسل طبیعی

پزشکان به مبتلایان به دیابت توصیه می‌کنند از عسل طبیعی به جای قند و شکر استفاده کنند، اما ورود عسل‌های تغذیه‌ای (عسل‌های آغشته به شربت شکر) موجب شده پزشکان و حتی افرادی که مبتلا به دیابت نیستند هم بر خلاف گذشته، عسل را با احتیاط بیشتری مصرف و میزان مصرفشان را محدود کنند.

اواخر اردیبهشت 95 یادداشتی به نقل از یک فوق‌تخصص بیماری‌های غدد و متابولیسم با عنوان «باورهای اشتباه در مورد دیابت» در صفحه سلامت جام‌جم منتشر شد که در آن به نبود عسل طبیعی در بازار اشاره شده بود و همین مسأله باعث اعتراض و گلایه زنبورداران و ازجمله حسین پورقرایی، کارشناس ارشد ژنتیک و اصلاح‌نژاد زنبور عسل شد.

180 دلار به ازای هر دور گرده‌افشانی

مدرنیزه شدن صنعت کشاورزی، استفاده از سموم شیمیایی و گسترش روش تک‌زراعی باعث کاهش جمعیت حشرات گرده‌افشان شده است. تعداد زیادی از گیاهان گلدار برای تولید بذر و میوه (ابقای نسل) به این حشرات نیاز دارند. زنبورهای عسل، مهم‌ترین حشرات گرده افشان برای تولید غذاهای اصلی، میوه‌جات، سبزیجات و علوفه دام‌ها هستند. به همین دلیل باغداران هنگام شکوفایی گل‌های درختان از این حشرات برای گرده‌افشانی استفاده می‌کنند.

پورقرایی با بیان این که بیشتر مردم زنبور عسل را فقط به واسطه عسلی که تولید می‌کند، می‌شناسند، در صورتی که این حشره فواید بی‌شماری دارد، به جام‌جم می‌گوید: نتایج یک تحقیق در آمریکا، ارزش گرده‌افشانی زنبور عسل به عنوان یکی از فرآورده‌های غیرمستقیم این حشره را 143برابر نسبت ارزش حاصل از فرآورده‌های مستقیم آن اعلام کرده است که این عدد در ایران 90 برابر است. در کشوری مثل آمریکا به‌ازای هر دوره گرده‌افشانی درخت بادام، برای یک کلونی 180 دلار پرداخت می‌شود و در واقع درآمد حاصل از گرده‌افشانی برای یک زنبوردار خیلی بیشتر از فروش عسل است.

درمان 22 بیماری با نیش زنبور

بررسی‌ها نشان می‌دهد، نیش زنبور به واسطه برخورداری از آنزیم، پروتئین و اسیدهای آمینه خواص بسیاری دارد و می‌تواند در درمان بیماری‌هایی همچون ام‌اس، پینه و سختی پوست، آماس و ورم پستان، زونا، نقرس، آسیب به آرنج، بیماری‌های خود ایمنی، بیماری‌های عصبی، آسیب به زردپی، کمردرد، اختلال اعصاب، دردهای مزمن، کاهش کلسترول خون، رُماتیسم و درد مفاصل، افسردگی، بیماری‌های پوستی، دردهای قاعدگی، واریس، سندرم خستگی مزمن و ناتوانی‌های جنسی موثر واقع شود.

به گفته پورقرایی، برخی پزشکان در ایران نیز با کمک زهر زنبور نسبت به درمان بیمارانی که از شرایط لازم برخوردار باشند اقدام می‌کنند.

انواع عسل موجود در بازار

ایرانی‌ها ازجمله مردمانی هستند که به مصرف عسل بویژه در وعده صبحانه اهمیت می‌دهند. به گونه‌ای که مصرف عسل ما در ایران دو برابر میانگین جهانی است، اما وجود عسل‌های مختلف در بازار باعث شده مردم علاوه بر سردرگمی در انتخاب عسلی با کیفیت طبیعی، در اعتمادشان به اصالت محصول مردد باشند. به همین علت بخشی از جامعه نیز همچون برخی پزشکان به این نتیجه رسیده‌اند که عسل طبیعی در بازار وجود ندارد. پورقرایی در پاسخ به صحت این نگرش می‌گوید: ما منکر وجود عسل تقلبی در بازار نیستیم، اما این موضوع به معنای نبودن اصل طبیعی هم نیست. در حال حاضر سه نوع عسل در بازار وجود دارد. یکی همان عسل تقلبی است که عده‌ای سودجو با استفاده از سیب‌زمینی ماده‌ای تولید می‌کنند که به اسم عسل به بازار ارائه می‌کنند. دو نوع دیگر نیز شامل عسل طبیعی و تغذیه‌ای (مخلوط شهدهای جمع‌آوری شده از گل‌ها و شربت شکر) است. البته گاهی مایع غلیظ وشیرینی به شکل عسل در بازار عرضه می‌شود که زنبور به جای شهد گل از شهد درختان استفاده کرده است که به آن عسلک گفته می‌شود.

وی در پاسخ به این پرسش که چند درصد تولیدات عسل طبیعی و چند درصد تغذیه‌ای هستند، می‌گوید: آمار دقیقی در این‌ باره در دست نداریم. در ایران بیش از 73 هزار زنبوردار داریم که با کمک شش میلیون و 674 هزار کلونی مدرن (کندوهای مستطیل شکل) و 321 هزار کلونی بومی (کندوهایی که در کنده درخت تشکیل شده است) عسل تولید می‌کنند. توان تولید هر کندوی مدرن 38/11 کیلوگرم و هر کندوی بومی 6/5 کیلوگرم عسل است.

شناخت عسل فقط در آزمایشگاه

معمولا ریختن عسل در آب سرد، آب شدن در دهان و حل شدن سریع آن در آب ازجمله کلیدهایی است که برای شناخت عسل طبیعی به مردم توصیه می‌شود. در صورتی که کارشناسان معتقدند حرفه‌ای‌ها با توجه به طعم، بو و مزه عسل می‌توانند عسل طبیعی را از تقلبی تشخیص بدهند.

دبیر انجمن علمی زنبور عسل درباره سردرگمی مردم در تشخیص اصل طبیعی می‌گوید: هیچ کدام از راهکارهایی که برای شناخت عسل در عرف و فضای مجازی گفته می‌شود، صحت ندارد. در واقع عسل طبیعی در حالت عادی قابل تشخیص نیست. تنها راه اصولی شناخت عسل طبیعی، بررسی‌های آزمایشگاهی و انطباق مواد موجود در آن با استانداردهای سازمان استاندارد است.

پورقرایی در پاسخ به این پرسش که آیا نوع کلونی‌ها در کیفیت عسل موثر است و عسل‌های تغذیه‌ای مربوط به کدام نوع کندوست، می‌گوید: استفاده از کلونی مدرن یا بومی ملاکی برای تولید عسل طبیعی نیست. برای زنبور عسل فرقی نمی‌کند کلونی مدرن باشد یا سنتی. او شهدی را که جمع‌آوری کرده در کندو قرار می‌دهد و همان فرآیند تولید عسل را طی می‌کند.

وی با بیان این که قیمت بالای عسل نشانه مرغوبیت آن نیز نیست، ادامه می‌دهد: برخی مردم گمان می‌کنند عسل‌های با قاب، عسل طبیعی هستند به همین علت بعضی فروشندگان آنها را به قیمت‌های کذایی می‌فروشند. در صورتی که این موضوع هم ضمانتی برای کیفیت عسل نیست. از سوی دیگر برخی وجود حباب‌های اصطلاحا شکری داخل عسل را ناشی از وجود مواد مصنوعی در عسل می‌دانند. در صورتی که این حباب‌ها نشانه رس کردن عسل و اتفاقا کیفیت آن است. وی می‌افزاید: برخلاف ایرانی‌ها که مایل به استفاده از عسل رقیق هستند، خارجی‌ها عسل رس شده (رسوب کرده) که قهوه‌ای رنگ و مانند کره است را بیشتر مصرف می‌کنند. رس کردن عسل با شکرک متفاوت است. شکرک دانه هایش مانند دانه شکر است و موقع مصرف روی زبان احساس می‌شود.

دلایل استفاده از شربت در تولید عسل

برخی زنبورداران برای افزایش میزان تولیداتشان به تغذیه زنبور با شربت اقدام می‌کنند و همین باعث شده همه عسل‌ها با شهد گل‌ها تولید نشوند و کیفیت عسل‌ها با تغییراتی همراه باشد.

پورقرایی درباره علل استفاده از شربت در تولید عسل می‌گوید: شربت شکر به دو دلیل استفاده می‌شود. در مواقعی که تولید شهد گل در طبیعت کم یا متوقف می‌شود که بیشتر اوایل پاییز و بهار بوده و هدف اصلی از آن افزایش تعداد زنبورهای کارگر است. در مواقع دیگر، توسط زنبوردارانی که می‌خواهند فرآیند تولید عسل را کوتاه کنند و درآمد بیشتری داشته باشند از شربت شکر استفاده می‌کنند.

استفاده از پارافین در تولید موم

موم، ماده‌ای زردرنگ، نرم و چسبناک است که معمولا آن را زنبور عسل تولید می‌کند. دستگاه گوارش انسان و سایر جانداران قادر به تجزیه مولکول‌های موم نیست. به همین علت، موم پس از تغذیه جذب نمی‌شود و به همان صورت که تغذیه شده است از بدن دفع می‌شود. از گذشته‌ها تا امروز اعتقاد بر این بود که عسل همراه با موم در درمان سینوزیت، زکام اسپاسمی، ناراحتی‌های تنفسی، ورم معده و ورم لثه موثر است و در ارتباط با برفک دهان آن را باید جوید.

اما این روزها، موم عسل نیز مشکلاتی دارد و علتش استفاده از پارافین در ساخت موم است. پورقرایی در این باره می‌گوید: زنبور عسل برای درست کردن هر گرم موم، شش گرم عسل مصرف می‌کند. در این میان عده‌ای سودجو برای کاهش فرآیند تولید موم و کاهش مصرف عسل توسط زنبور، اقدام به تولید موم‌های تقلبی با استفاده از پارافین می‌کنند. البته مقدار پارافین بسیار کم است و در غیر این صورت زنبور آن را قبول نمی‌کند. موم مصنوعی در کارگاه‌های موم‌سازی با ترکیب پارافین و موم طبیعی تولید می‌شود.

مصرف عسل تغذیه‌ای مشکل‌ساز نیست

نتایج تحقیق دکتر ناصر تاج‌آبادی، عضو هیات علمی و سرپرست بخش تحقیقات زنبور عسل موسسه تحقیقات علوم دامی کشور گویای آن است که در عسل 69 نوع باکتری مفید وجود دارد که برای سلامت دستگاه گوارش بسیار مفید هستند.

دکتر تاج‌آبادی درباره کیفیت عسل‌هایی که با شربت شکر تولید می‌شوند، به جام‌جم می‌گوید: بعضی زنبورداران برای تولید عسل بیشتر در زمانی که شهد گیاهان جریان دارد از شربت شکر برای تغذیه زنبورها استفاده می‌کنند که کیفیت عسل را پایین می‌آورد.

وی تأکید می‌کند: به نظر من مصرف عسل تغذیه‌ای (تولید عسل با مخلوط شهد و شربت شکر)، اگر روی بسته بندی‌های آن برچسب عسل تغذیه‌ای داشته باشد، اشکالی ندارد، زیرا بخشی از عسل ناشی از تغذیه زنبور از شربت شکر تولید می‌شود. ضمن آن که شربت نیز در بدن زنبور دچار فعل و انفعالاتی شده، به آن آنزیم‌ها و مواد دیگری اضافه می‌شود. تنها مسأله قیمت و انتظاری است که درباره خواص درمانی آن وجود دارد. در غیر این صورت عسل تغذیه‌ای مشکلی برای سلامت ندارد والبته از مصرف مربا، قند و شکر به مراتب بهتر است. عسل خالص می‌تواند جایگزین مناسبی برای قندهای دیگر بویژه برای افراد دیابتی باشد. داشتن علامت استاندارد، مطمئن‌ترین راهی است که می‌توان به طبیعی و خالص بودن عسل استناد کرد.

دکتر تاج‌آبادی در پاسخ به این پرسش که آیا استفاده از عسل تغذیه‌ای با توجه به شکر موجود در آن برای سلامت افراد دیابتی مضر نیست، می‌گوید: من وارد مباحث پزشکی نمی‌شوم، اما به طور مسلم، استفاده از عسل برای افراد دیابتی باید تحت نظارت و طبق مقدار تعیین شده توسط پزشک مصرف شود. سرپرست بخش تحقیقات زنبور عسل موسسه تحقیقات علوم دامی کشور معتقد است، در صورتی که شناسنامه عسل روی شیشه آن درج و طبیعی یا تغذیه‌ای بودن روی آنها مشخص شود، مشکل مردم رفع می‌شود. اجباری شدن استاندارد عسل بهترین راه برای جلوگیری از تقلب در تولید عسل است که سازمان استاندارد باید آن را اجرایی کند. عضو هیات علمی موسسه تحقیقات علوم دامی کشور تأکید می‌کند: عسل‌های تولیدی کشور ما حتی اگر کمی هم تغذیه‌ای باشد، نسبت به عسل تک‌گل بسیاری از کشورهای دیگر برتری دارد.

عسل ایران جزو بهترین‌های دنیا

ایران با داشتن حدودا 8000 گونه گیاهی و 2000 گونه گیاهی انحصاری یکی از متنوع‌ترین پوشش‌های گیاهی دنیا را دارد که این تنوع گیاهی به تولید یکی از باکیفیت‌ترین عسل‌های دنیا منجر شده است. تنوع گیاهی و وجود گیاهان دارویی در کشورمان باعث شده است کیفیت عسل ما در جهان بسیار بالا باشد، به گونه‌ای که عسل ایران تا 10 برابر عسل کشورهای دیگر در بازارهای جهانی قیمت دارد.

سهیلا فلاحی