بازار سیگار، فرهنگ‌سازی مهمتر از تولید و واردات

در اقتصاد مقاومتی، تولید ملی یکی از ارکان اقتصاد مقاومتی به حساب می‌آید و مورد تاکید رهبر معظم انقلاب در سخنرانی اول فروردین سال 1395 قرار گرفته است. آنچه مسلم است این که اقتصاد مقاومتی تنها راه‌حل رونق تولید، رفع بیکاری، رکود و تورم است. تولید در نفس بسیار خوب است و اهمیت و ضرورت تولید در دین اسلام توصیه شده است. اما آیا تولید محصولاتی که برای انسان جز ضرر چیزی ندارد، صحیح است؟ سیگار نیز جزو همین محصولات است که علاوه بر تولید، مصرف و فروش آن صحیح نیست. در این مطلب، وضعیت تولید و مصرف سیگار و چرایی تولید بررسی می‌شود.

بررسی مصرف سیگار در ایران

مصرف سیگار برای انسان ضررهای زیادی دارد و متاسفانه در سبد مصرف خانواده‌های ایرانی قرار گرفته است. با اولین سیگاری که فرد می‌کشد ظرف تنها چند دقیقه پس از استنشاق دود سیگار به درون ریه‌ها، روند آسیب‌های ژنتیک به بدن آغاز می‌شود. بیش از 4000 نوع ماده شیمیایی، ازجمله 200 سم مانند DDT، آمونیاک، آرسنیک، فرمالدئید و مونواکسید‌کربن در تنباکو و دود ناشی از سیگار یافت می‌شود. طبق گفته کارشناسان، مصرف سیگار 20 تا 30 در صد از عمر انسان می‌کاهد و باعث بروز سرطان ریه و... و در نهایت موجب مرگ انسان‌ها می‌شود. مصرف سیگار در ایران به‌طور متوسط روزانه ده میلیارد تومان است و متاسفانه تا امروز نزدیک به هشت میلیون نفر سیگار می‌کشند. نزدیک به 4 درصد از هزینه‌های خانوار نیز به مصرف سیگار اختصاص دارد. طبق آمار در سال 1394، 65 میلیارد نخ سیگار در کشور مصرف شده است که به نسبت سال 1393، سه میلیارد نخ افزایش یافته است. برای جلوگیری از مصرف سیگار باید اقدامات زیر صورت بگیرد:

1ـ افزایش قیمت سیگار: اگر قیمت تمام شده یک پاکت سیگار را بررسی کنیم در می‌یابیم این هزینه بسیار پایین است. در اردیبهشت 1395، قیمت تمام شده یک پاکت سیگار ایرانی از یک مارک معروف نزدیک به 400 تومان بوده و در بازار بین 1900 تا 2200 به فروش می‌رسد؛ یعنی نزدیک به 5 برابر قیمت تمام شده در تولید. همچنین قیمت تمام شده یک پاکت سیگار خارجی معروف 700 تومان است که نزدیک 4000 تومان به فروش می‌رسد. پس مصرف سیگار برای مردم به صرفه و تقریبا هم قیمت یک ساندویچ است. باید هر بسته سیگار گران باشد تا توان خرید کم شود و در نهایت مصرف آن کمتر شود.

افزایش مالیات بر سیگار یکی از ابزارهای افزایش قیمت است. طبق مصوبه جدید مجلس، قیمت تمام شده سیگارهای وارداتی 19 درصد، سیگارهای مشارکتی 12 درصد و سیگارهای داخلی 40 درصد افزایش یافته است. این یعنی، مجلس با این کار می‌خواهد سطح قیمت‌ها را به هم نزدیک کند اما با این کار، تولید‌کننده ایرانی فلج می‌شود و محصولات مشارکتی و وارداتی و قاچاق بیشترین سود را می‌برند.

2ـ فرهنگسازی: البته افزایش قیمت به‌تنهایی باعث کاهش مصرف نمی‌شود، بلکه عوامل فرهنگی و فرهنگسازی در این مساله باید جدی گرفته شود.

بیشتر مصرف‌کنندگان‌، مضرات سیگار را دقیق نمی‌دانند یا جدی نمی‌گیرند. باید با استفاده از ابزارهای رسانه و تبلیغات روی این مساله به صورت جدی کار شود.

3ـ منع وارداتی و جلوگیری از قاچاق: برای جلوگیری از افزایش مصرف باید قوانین بازدارنده گذاشت تا از واردات بی‌رویه و قاچاق جلوگیری شود. به طور مثال تعرفه وارداتی سیگار سالانه و به صورت پلکانی افزایش یابد و طبق یک برنامه زمانی، واردات آن قطع شود. مساله قاچاق سازمان یافته نیز بسیار با اهمیت است. قیمت فروش یک برند خاص از طریق قاچاق، هر پاکت 3000 تومان است و توسط قاچاقچیان به مبلغ 12 هزار تومان به فروش می‌رسد؛ بنابراین برای قاچاقچیان سود 400 درصدی به همراه دارد و به همین دلیل تولید به صرفه نیست. گفتنی است تمامی عوامل باید همزمان و با برنامه صورت بگیرد تا باعث سود عامل دیگر نشود. به طور مثال اگر قیمت سیگار داخلی افزایش یابد، همزمان با قوانین بازدارنده باید از قاچاق و واردات بی رویه جلوگیری شود.

بررسی تولید سیگار و سهم بازار

سیگار در ایران چهار بخش دارد که شامل قاچاق، تولید ایرانی، تولید مشارکتی و واردات می‌شود. طبق آمار در سال 1394 بیش از 24 میلیارد نخ سیگار در کشور تولید شده است که طبق آمار مرکز برنامه‌ریزی و نظارت بر دخانیات کشور، نسبت به سال 1393، چهار میلیارد نخ کاهش یافته است. طبق آمار سال 1393، 14 میلیارد نخ سیگار از طریق پایانه‌های گمرکی و 20 میلیارد نخ سیگار از طریق قاچاق به ایران وارد شده است. البته آمار دقیقی از تولید داخلی و مشارکتی در ایران در دست نیست. اما پیش‌بینی می‌شود بیشترین حجم در سال‌های اخیر به دلیل تحریم‌ها و محدودیت‌های تولید در ایران، توسط شرکت دخانیات تولید شده باشد.

بین محصولات وارداتی و قاچاق ، بیشترین سهم مربوط به شرکت JTI ژاپن و BAT (بریتیش امریکن توباکو) است. شرکت‌های KT&G – QTC- OMEGA- GTI در رتبه‌های بعدی قرار دارند.

سرمایه‌گذاری مشارکتی

از سال 1382 شرکت B.A.T برنامه‌ریزی بلند مدتی برای ورود به بازار ایران از طریق تولید مشارکتی با شرکت دخانیات داشته و به طرق سیاسی قراردادهایی به امضا رسانده است. استدلال تولید مشارکتی در ایران انتقال تکنولوژی، آموزش نفرات توسط کمپانی، کشت توتون در ایران و کسب مزیت صادراتی است و طبق گفته مطلعان، بازار تمامی موارد در قرارداد آورده شده اما مشکل جای دیگری است. صنعت سیگار در ایران سودآور است و هدف شرکت B.A.T تصاحب سهم 45درصد تولید و 32درصد قاچاق است و با تولید در ایران علاوه‌بر کسب سود بیشتر، هزینه واردات و حمل و نقل از نمایندگی ترکیه و... کاهش می‌یابد.

در صنعت سیگار، تکنولوژی تولید تقریبا یکسان است و نوع ماشین‌آلات و مواد اولیه کیفیت را بالا می‌برد. این شرکت ماشین‌آلات را در اختیار ایران قرار داده است؛ البته پس از اتمام قرارداد، تحویل قطعی صورت می‌پذیرد. ماشین‌آلات شرکت‌های داخلی در حال حاضر فرسوده است و انتقال ماشین‌آلات می‌تواند توان داخلی را تقویت کند. بهتر بود انتقال تکنولوژی یعنی تکنولوژی ساخت و تعمیر ماشین‌آلات صورت می‌گرفت، زیرا در بلند‌مدت می‌توانست باعث کاهش هزینه‌ها شود. آموزش نیز در حد تعمیرکار و اپراتور بوده و مسائل مهم و کلیدی توسط خود شرکت صورت می‌گیرد. مواد اولیه (توتون) به روش خود شرکت BAT کاشت می‌شود و متاسفانه این کار در داخل صورت می‌گیرد. کاشت توتون در ایران از گذشته مرسوم بوده که یک عادت اشتباه است. وقتی در کشورهای همسایه مثل افغانستان مواد اولیه کمپانی‌های معروف دنیا کاشته می‌شود، استفاده از خاک و زمین داخلی اشتباه است. مزیت صادراتی این محصول، در ظاهر جزو تعهدات آمده، ولی عملا قابلیت اجرا ندارد زیرا جانمایی شرکت تولیدی در اشتهارد است و فقط نزدیکی به شهرهای پر مصرف در اولویت قرار دارد. اگر صادرات ملاک بود در جایی مثل چابهار باید شرکت تولیدی ساخته می‌شد تا هزینه حمل و نقل کاهش می‌یافت.

حضور شرکت‌های معروف در ایران هیچ سودی ندارد و فقط باعث ورشکستگی تولید‌کننده داخل می‌شود و در واقعیت همان واردات بدون حق گمرک است. بهتر است سیگار در داخل که نیکوتین کمتر و سلامت بیشتری دارد، تولید شود.

حذف تدریجی از سبد خانوار

تولید سیگار نقش تأثیر‌گذاری بر اقتصاد کلان کشور ندارد و فقط به اقتصاد خرد و خانواده ضرر می‌زند. طبق گزارش آماری سال 93 سرمایه‌گذاری در آن باعث افزایش محسوس در اشتغال نمی‌شود و جزو اولویت‌های تولیدی هم نیست. فقط به دلیل ضررهای اساسی می‌توان تولید سیگار با نیکوتین پایین را پیشنهاد کرد تا سیگار غیر استاندارد قاچاق که در آزمایش‌های صورت گرفته حالت طبیعی ندارد و کشنده است، کمتر مصرف و در نهایت قطع شود. مهم‌ترین کار، فرهنگسازی برای اصلاح الگوی مصرف سیگار و در نهایت حذف از سبد مصرفی خانوار است. همچنین قیمت سیگار باید در سطح قیمتی بالایی باشد تا مصرف کاهش یابد. پبش‌بینی می‌شود سرمایه‌گذاری شرکت‌های خارجی در ایران رو به افزایش باشد و اگر کمی تأمل کنیم علت اصلی این سیاست را در جمله سناتور آمریکایی در می‌یابیم که گفته: کنگره آمریکا باید بر لزوم صادرات مرگ به ایران تاکید کند.

جواد خدابین

عضو انجمن مدرسان اقتصاد مقاومتی