بفرمائید پایتخت شوید

به گزارش جام‌جم، بیست و نهمین نمایشگاه کتاب تهران این روزها میزبان سه غرفه است که به معرفی فعالیت‌ها و دستاوردهای سه برنامه مهم فرهنگی کشور می‌پردازد؛ پایتخت کتاب ایران، روستای دوستدار کتاب، و نیز افراد و گروه‌های ترویج‌کننده کتاب و کتابخوانی عناوین این برنامه‌های فرهنگی است که برای معرفی دستاوردهای آن، این سه غرفه برپا شده است.

برنامه پایتخت کتاب ایران، برنامه‌ای متاثر از برنامه جهانی یونسکو برای معرفی پایتخت کتاب جهان است که از سال 2001 به راه افتاده است. در این برنامه، عنوان پایتخت جهانی کتاب هرساله از سوی سازمان یونسکو به شهری داده می‌شود که در جهت تقویت جایگاه کتاب و کتابخوانی کوشش شایانی کرده‌باشد. هدف یونسکو این است تا از این طریق در آن سال به اجرای برنامه‌های فرهنگی مرتبط با کتاب بپردازد و از این راه شوق مطالعه را در مردم ایجاد کند. این انتخاب هیچ جایزه مالی را برای برگزیده آن ندارد، بلکه تصدیق بهترین برنامه اختصاص داده ‌شده به کتاب و کتابخوانی است.

پایتخت شدن چه آسان!

ابراهیم حیدری، دبیر برنامه پایتخت کتاب ایران به جام‌جم گفت: در دو سال اخیر به این فکر افتادیم که بحث ترویج کتاب و کتابخوانی را پیگیری کنیم، چون این طرحی بود که دولت‌ها از آن غفلت کرده بودند و ما می‌خواستیم یک جنبش فرهنگی راه بیندازیم و مراکز دولتی همه شهرها را متوجه کتاب و کتابخوانی کنیم تا در یک رقابت سالم فرهنگی، بحث توسعه فرهنگ مطالعه را در کشور به جریان بیندازیم.

به گفته او، برنامه پایتخت کتاب ایران برگرفته از برنامه پایتخت جهانی کتاب است که از سوی یونسکو همه‌ساله برگزار می‌شود و حتی برخی شاخص‌ها نیز همان شاخص‌های جهانی است که تلاش شده در کشور با توجه به ساختار سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی بومی‌سازی شود.

«بودجه فعالیت‌ها از محل دولتی نباشد و توسط بخش خصوصی با مشارکت بخش دولتی تامین شود، اقتصاد و صنایع درگیر حوزه فرهنگ شده باشد، تشکل‌ها و نویسندگان و اهل قلم در برنامه‌ریزی‌های فرهنگی آن شهر فرهنگی مشارکت داشته باشند، زنان و خانواده‌ها نیز درگیر برنامه‌های فرهنگی شوند» اینها مهم‌ترین شاخص‌هایی است که حیدری برای انتخاب پایتخت کتاب ایران ذکر کرد.

تاکنون دو شهر به عنوان پایتخت کتاب ایران معرفی شده‌اند. در سال نخست اجرای این برنامه در سال 1393، از میان 63 شهر داوطلب، در نهایت اهواز موفق شد عنوان پایتخت کتاب ایران را از آن خود کند. در دوره دوم که اسفندماه سال 94 برگزار شد، از میان صد شهر، در نهایت این نیشابور بود که پایتخت کتاب ایران شد.

دبیر این برنامه، شکوفا شدن اقتصاد صنعت نشر، فروش بیشتر کتابفروشی‌های شهرهای انتخاب شده و درگیر شدن تشکل‌های فرهنگی و دستگاه‌های دولتی را از جمله مهم‌ترین خروجی‌های شهرهایی دانست که تاکنون پایتخت کتاب در کشور شده‌اند.

با توجه به چنین پشتوانه‌ای، حیدری از برگزاری جلسات آسیب‌شناسی با حضور کارشناسان خبر داد و گفت: به تبع این بررسی دوره‌های قبلی برنامه، فراخوان سومین دوره پایتخت کتاب ایران، تا پایان خرداد ماه منتشر می‌شود تا شهرهای داوطلب دریافت این عنوان، طرح‌های خود را ارائه دهند و پیش‌بینی ما این است که امسال تعداد شهرهای متقاضی بیشتر هم خواهد شد.

روستاهای کتاب‌دوست

اما در کنار برنامه معرفی پایتخت کتاب ایران، دو برنامه دیگر هم برای توسعه کتاب و کتابخوانی در کشور در نظر گرفته شده است. یکی برنامه روستای دوستدار کتاب و دیگری نیز تقدیر افراد و گروه‌های فعال ترویج‌کننده کتاب و کتابخوانی.

در برنامه روستای دوستدار کتاب هم که مانند برنامه پایتخت کتاب، دو دوره برگزار شده است، با هدف عدالت محوری فرهنگی، آن دسته از روستاهایی که در جهت ترویج فرهنگ مطالعه تلاش می‌کنند، معرفی می‌شوند. در سال اول اجرای این برنامه 600 روستا و در سال دوم هزار روستا نامزد دریافت عنوان روستای دوستدار کتاب بودند که در هر دوره، ده روستا موفق شدند این عنوان را تصاحب کنند. نکته جالب این‌که در هردو برنامه پایتخت کتاب و روستای دوستدار کتاب، شهرهای متقاضی از اقصی نقاط کشور هستند.

نکته‌ای که درباره این سه طرح قابل تامل است، این‌که اگرچه دبیرخانه این فعالیت‌ها در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی مستقر است، اما برنامه‌ها با همکاری نهادهایی مانند وزارت کشور، نهاد ریاست جمهوری، نهاد کتابخانه‌های عمومی، کانون مساجد و بنیاد ملت برگزار می‌شود.

زیبایی فرهنگی شهرها

نادر قدیانی از پیشکسوتان صنعت نشر کشور درباره تاثیر این برنامه‌ها و بخصوص معرفی پایتخت کتاب کشور به خبرنگار ما گفت: پرداختن به پایتخت کتاب در طول سال و مناسبت‌هایی مانند نمایشگاه کتاب تهران، رسانه‌ای شدن این موضوع، توجه و جشن مردم و و اهالی شهری که موفق شده این عنوان را از آن خود کند، حرکت‌های مثبتی است که من از آن استقبال می‌کنم.

او افزود: ما سال‌هاست می‌گوییم «هدیه گل زیباست، ولی هدیه کتاب زیباتر». برنامه معرفی پایتخت کتاب کشور و روستای دوستدار کتاب هم یکی از آن طرح‌های زیباست که سبب توجه بیشتر مردم، ارگان‌های دولتی و تشکل‌های خصوصی به کتاب و کتابخوانی می‌شود و در پی آن رونق صنعت نشر و کتابفروشی‌های شهرها و روستاهای مختلف کشور را همراه دارد.

گسترش زیرساخت‌های فرهنگ مکتوب

سیدعباس صالحی، معاون فرهنگی وزیر ارشاد: تمایز طرح پایتخت کتاب ایران با دیگر رویدادهای فرهنگی در این است که این طرح به بهانه برگزاری، به دنبال گسترش زیرساخت‌های نشر و کتاب در کشور است. این جشنواره بهانه‌ای است تا نگاه بخش خصوصی، عمومی و دولتی را به زیرساخت‌های فرهنگ مکتوب معطوف کند. در حال حاضر زیرساخت‌های فرهنگ مکتوب در سراسر کشور محدود هستند و همین موارد محدود هم در معرض تهدید قرار دارند. البته این تهدید منحصر به شهرستان‌ها نیست؛ بلکه شهرهای بزرگ نیز با این تهدید مواجه هستند. در مجموع گرفتار فقر آشکار در بحث حمایت از فرهنگ مکتوب کشور هستیم و همان‌گونه که بارها عنوان کرده‌ام، ایران فقط تهران نیست؛ بلکه باید زیرساخت‌های فرهنگ مکتوب در کل کشور گسترش پیدا کند. از این‌رو طرح پایتخت کتاب ایران به دنبال آن است تا تکاپویی در شهرستان‌های ما به منظور گسترش زیرساخت‌های فرهنگ مکتوب ایجاد شود.