9 دوره انتخابات با طعم رقابت

اولین دوره : اولین تجربه مردم‌سالاری دینی

یک سال پس از پیروزی انقلاب اسلامی، جامعه ایرانی شاهد برگزاری انتخابات متعدد بود و برای اولین بار در تاریخ این کشور،‌ مردم پنج انتخابات را در یک سال تجربه کردند. حزب جمهوری اسلامی و گروه‌های همسو، دفتر هماهنگی رئیس‌جمهور با مردم، نهضت آزادی و گروه‌های چپ از نیروهای فعال در عرصه انتخابات بودند. حزب جمهوری اسلامی که به خاطر اختلاف با جامعه روحانیت مبارز نتوانست در انتخابات ریاست جمهوری موفق شود، در این دوره تلاش داشت با رایزنی جامعه روحانیت مبارز تهران، فهرست مشترکی از نامزدها ارائه دهد و این دو طیف بعد از رایزنی بسیار در نهایت به یک فهرست واحد رسیدند. جریان دیگری که رقابت تنگاتنگی را با حزب جمهوری اسلامی آغاز کرده بود، دفتر همکاری‌های مردم با رئیس‌جمهور بود. بنی‌صدر بعد از پیروزی در انتخابات ریاست جمهوری به منظور تجدید این موفقیت، اقداماتی را برای جلب توجه مردم و کسب آرای آنان برای انتخابات و راهیابی نامزدهای مورد حمایت خود به مجلس آغاز کرد. تاسیس دفتر همکاری‌های مردم با رئیس‌جمهور ازجمله این اقدامات بود. اولین دوره انتخابات مجلس شورای اسلامی، 24 اسفند 1358 برگزار شد و حزب جمهوری اسلامی و تشکل‌های هم رای در تهران و دیگر شهرستان‌ها موفق به کسب اکثریت آرا شد.

دومین دوره : قدرت‌نمایی حزب جمهوری اسلامی

روزهای آغازین سال 63، مردم ایران آماده شرکت در دومین دوره انتخابات مجلس شورای اسلامی می‌شدند.

اواخر مجلس اول و در آستانه انتخابات مجلس دوم، رایزنی‌ گروه‌های سیاسی برای انتشار فهرست مشترک آغاز شد. در همین زمان، اختلاف‌نظری میان اعضای جامعه روحانیت بر سر حمایت از کابینه دوران جنگ به وجود آمد. حزب جمهوری اسلامی نیز در انتخابات دومین دوره مجلس شورای اسلامی، فهرستی مستقل ارائه کرد، اما 25 نامزد این فهرست با نامزدهای جامعه روحانیت مبارز مشترک بود. انتخابات دومین دوره مجلس شورای اسلامی، 26فروردین 63 با حضور 1550 نفر داوطلب نمایندگی برگزار شد که از این تعداد 243 نفر داوطلب حوزه نمایندگی تهران بودند. انتخابات در 193 حوزه برگزار شد.27 اردیبهشت 63 مرحله دوم انتخابات دومین دوره مجلس شورای اسلامی با حضور 6 میلیون و 679 هزار و 324 نفر رای‌دهنده برگزار شد. دومین دوره انتخابات مجلس شورای اسلامی در شرایطی برگزار شد که 24 میلیون و 143 هزار و 498 نفر واجد شرایط برای حضور پای صندوق‌های رای داشت و از این تعداد، 15 میلیون و 607 هزار و 306 نفر شرکت کردند که شامل 64/64 درصد از واجدین شرایط بود.

سومین دوره ـ قدرت‌نمایی مجمع روحانیون

در آستانه سومین دوره انتخابات مجلس شورای اسلامی، انحلال حزب جمهوری اسلامی اعلام شد و همکاری و همسویی جمعیت موتلفه اسلامی و اتحادیه انجمن‌های اسلامی اصناف بازار تهران با جامعه روحانیت مبارز صورت گرفت. با این حال، تکدر خاطر برخی اعضای جامعه روحانیت باعث ایجاد شکاف در این طیف و شکل‌گیری جریان جدیدی با نام مجمع روحانیون مبارز شد. محرومیت‌زدایی، یکی از شعارهای اصلی مجمع روحانیون مبارز بود. با وجود این که جناح چپ در تب و تاب انتخاباتی قرار داشت و برای پیروزی در این عرصه، تدارک وسیع می‌دید، جامعه روحانیت با طمأنینه گام برمی داشت. انتخابات سومین دوره مجلس، روز 19 فروردین 1367 برگزار شد و مردم با حضور در محل شعب اخذ رای، آرای خود را به صندوق‌ها ریختند. بررسی‌ها نشان می‌داد،‌ مجمع روحانیون مبارز با وجود حضور نه‌چندان دیر پای خود در عرصه سیاسی توانسته بود با شعار حمایت از دولت و پشتیبانی از محرومان و مستضعفان،‌ اکثر کرسی‌های مجلس را به خود اختصاص دهد.

چهارمین دوره: رقابت پارلمانی در فضای پساجنگ

بعد از جنگ تحمیلی و روی کار آمدن کابینه سازندگی، جامعه ایران درگیر فضایی جدید شد و سیاست‌های اقتصادی تغییر پیدا کرد. در این دوره دیگر شعارهای طیف چپ جذابیتی نداشت و مردم امیدواری‌هایی برای بهبود وضعیت اقتصادی و تامین امنیت اجتماعی و رسیدن به رفاه نسبی داشتند. پیروی از ولایت فقیه و اطاعت از رهبر معظم انقلاب و حمایت از دولت هاشمی رفسنجانی به عنوان محوری‌ترین شعار جریان راست در این دوره از انتخابات مجلس شورا مطرح بود. مسلما منظور اصلی از طرح چنین شعارهایی، نقد جریان مقابل و وارد آوردن این اتهام به طیف چپ بود که در هیچ یک از موارد یاد شده، مجمع روحانیون مبارز و همفکران این تشکل نتوانسته‌اند کارنامه موفقی از خود ارائه دهند. جامعه روحانیت مبارز با شعار پیروی از خط امام، اطاعت از رهبری و حمایت از هاشمی به همراه جامعه وعاظ تهران، جمعیت موتلفه اسلامی، جامعه اسلامی مهندسین، جامعه اسلامی دانشگاهیان، جامعه اسلامی فرهنگیان، جامعه زینب(س)، جامعه انجمن‌های اسلامی اصناف و بازار تهران، کانون انجمن‌های اسلامی فارغ‌التحصیلان شبه‌قاره هند، کانون هماهنگی انجمن‌های اسلامی کارخانجات و شرکت‌های استان تهران، ستاد هماهنگی انجمن‌های اسلامی وزارتخانه‌ها و موسسات دولتی، نامزدهای خود را برای شرکت در چهارمین دوره انتخابات مجلس شورای اسلامی اعلام کرد. مجمع روحانیون مبارز نیز با شعار خط امام(ره)، ولایت فقیه، قانون اساسی و حل مشکلات اقتصادی در جهت حمایت از محرومین و مستضعفین،‌ عزم خود را برای حضور فعال در عرصه انتخابات جزم کرد و در نهایت،‌ نامزدهای خود را در تهران اعلام کرد. از مجموع 30 نفر اول تهران در دوره اول، 29 نفر از نامزدهای جامعه روحانیت مبارز بودند و نفر سی‌ام محمد‌رضا توسلی نامزد مجمع روحانیون مبارز بود. همان‌گونه که انتظار می‌رفت، ترکیب نمایندگان مجلس تغییر کلی پیدا کرده بود و جامعه روحانیت مبارز و تشکل‌های همسو، اکثریت پارلمان جدید را به دست آورده بودند.

پنجمین دوره: مانور سیاسی کارگزاران دولت هاشمی

در آستانه برگزاری انتخابات پنجمین دوره مجلس شورای اسلامی این انتظار وجود داشت که طیف چپ برای آزمونی جدید از میزان اقبال عمومی، بار دیگر بخت خود را با شرکت در عرصه رقابت بیازماید. این جریان سیاسی در سراسر دوره چهارم مجلس به عنوان منتقد اصلی دولت هاشمی‌رفسنجانی رفتار می‌کرد،‌ بخصوص این که مساله استقراض خارجی در آن دوره از مهم‌ترین چالش‌های میان جناح‌ها و جریان‌های سیاسی موجود بود،‌ اما طیف راست با توجه به همگامی‌های موثری که با دولت داشت،‌ امیدوار بود بار دیگر با شعار اطاعت از رهبری و حمایت از هاشمی‌ رفسنجانی موفق به جلب آرای بیشتری برای فتح مجلس پنجم شود.

با توجه به این شرایط انتظار می‌رفت‌ جناح راست مانند گذشته با از دست‌دادن کرسی‌های بیشتر و به دست آوردن اکثریت شکننده‌ای در مجلس پنجم پیروز میدان انتخابات باشد چرا که مجمع روحانیون مبارز به عنوان مهم‌ترین رقیب سیاسی جامعه روحانیت و تشکل‌های همسو، گویی با فضای انتخاباتی قهر کرده بود و گرچه همواره مردم را به حضور فعالانه‌تر پای صندوق‌های رای ترغیب و تشویق می‌کرد اما از ارائه فهرست نامزدهای خود سرباز می‌زد. برخلاف همه پیش‌بینی‌ها و در حالی که جناح راست بی‌رقیب می‌نمود، این جریان سیاسی با یک شوک انتخاباتی مواجه شد و آن هم ورود برخی وزرا و معاونان کابینه هاشمی رفسنجانی به عرصه رقابت‌های انتخاباتی بود. این گروه 16 نفره بعدها نام گارگزاران سازندگی به خود گرفت. شعار انتخاباتی کارگزاران هم عزت اسلامی، تداوم سازندگی و آبادانی ایران بود. کارگزاران سازندگی برای استفاده بهتر از شرایط زمانی، اندکی زودتر فعالیت تبلیغاتی خود را آغاز کرده بودند.

انتخابات پنجمین دوره مجلس شورای اسلامی، عرصه‌ای برای حضور و خودنمایی تشکل‌های سیاسی متعدد بود که برخی از آنان با شعار استقلال و فارغ از معارضات جناحی چپ و راست به صحنه رقابت وارد شدند. ازجمله این گروه‌ها، جمعیت دفاع از ارزش‌های انقلاب اسلامی بود که 24 بهمن 75 اعلام موجودیت کرد. محمد محمدی ری‌شهری،‌ دبیرکل این جمعیت دلیل تشکیل حزب متبوعش را فقدان یک جریان سیاسی مورد قبول عامه و پاسخگویی به خلأ موجود و مقابله با رویه تغافل از ارزش‌های انقلاب اسلامی اعلام کرد. جامعه روحانیت مبارز و تشکل‌های همسو برای انتخابات مجلس پنجم با طرح شعار پیروی از خط امام، اطاعت از رهبری، حمایت از هاشمی، عدالت اجتماعی و توسعه مشارکت مردمی و نظارت وارد عرصه انتخابات شدند. انتخابات پنجمین دوره مجلس شورای اسلامی 18 فروردین 74 برگزار شد. این بار نیز چون دوره گذشته،‌ جریان راست پیروز میدان رقابت بود، اما این موفقیت با دشواری حاصل شده بود مضافا این که نتیجه آرا در تهران و شهرستان‌ها نشان می‌داد،‌ تعداد بیشتری از رقبای جناح راست و جریان‌های مستقل امکان حضور در مجلس را یافته‌اند. همچنین اقلیت مجلس به نسبت دوره‌های گذشته فعال‌تر بودند و گاهی برای رد یا تصویب مصوبات مجلس نیروهای راست را به زحمت می‌انداختند. از قراین برمی‌آمد این اقلیت قوی درصدد زمینه‌چینی برای حضوری موثر و پیروزمندانه در انتخابات بعدی است.

ششمین دوره: خاطرات تلخ تندروی

روی کار آمدن دولت اصلاحات در انتخابات هفتمین دوره ریاست جمهوری،‌ این فرصت را در اختیار گروه‌های رقیب جناح موسوم به راست قرار داد تا با هماهنگی و نزدیکی مواضع، تمهیدات لازم را برای دستیابی به اکثر کرسی‌های مجلس ششم تدارک ببینند.

نیروهای همفکر در جریان راست در انتخابات ششمین دوره مجلس با عنوان ائتلاف پیروان خط امام و رهبری و با حضور تشکل‌هایی نظیر انجمن اسلامی پزشکان، جامعه اسلامی مهندسین، جمعیت موتلفه اسلامی، جامعه وعاظ تهران، جامعه انجمن‌های اسلامی اصناف و بازار، جامعه زینب(س)، جامعه اسلامی کارمندان، جمعیت زنان انقلاب اسلامی، انجمن زنان پیرو اهل بیت، جامعه اسلامی نمایندگان ادوار مجلس، جامعه اسلامی فرهنگیان، گروه حزب‌الله مجلس شورای اسلامی، کانون اسلامی فارغ‌التحصیلان شبه‌قاره هند، جمعیت فداییان رهبر پا به صحنه انتخابات گذاشت و نامزدهای خود را به مردم تهران معرفی کرد. ائتلاف خط امام و رهبری با شعار مجلس ششم، تفاهم و حل مشکلات مردم گام در صحنه رقابت نهاد. اردوگاه اصلاح‌طلبان در آستانه برگزاری ششمین دوره انتخابات مجلس شورای اسلامی تب و تاب بیشتری داشت. جبهه مشارکت به عنوان یک حزب جدیدالتاسیس،‌ مواضعی تندتر از دیگر گروه‌های اصلاح‌طلب داشت. چنانچه از اظهارات و بیانیه‌های حزبی این تشکل برمی‌آمد، جبهه مشارکت به هیچ وجه حاضر نبود با جریان راست آشتی و پیوند برقرار کند. با وجود اختلافی که در ارائه فهرست مشترک بین گروه‌های دوم خردادی وجود داشت، 15 گروه از گروه‌های حامی جبهه دوم خرداد ـ که 11 گروه آن جزو ائتلاف هجده گانه جبهه دوم ‌خرداد بودند ـ موفق به دستیابی به یک فهرست 30 نفره شدند.

نیروهای سیاسی با چنین تدارکی به استقبال انتخابات مجلس شورای اسلامی رفتند. انتخابات در تاریخ 29 بهمن 78 برگزار شد. میزان مشارکت در مجلس ششم، 13 درصد کمتر از مشارکت مردم در مجلس پنجم بود. اکثریت این مجلس در اختیار جریانی قرار گرفت که نمایشی از تندروی را در این دوره ارائه کردند و بخش مهمی از آنها نتوانستند وارد رقابت‌های انتخاباتی دوره بعدی شوند.

دوره هفتم: ورود به عصر آبادگران

در انتخابات مجلس هفتم، رقابت اصلی بین گروهی از اصولگرایان سنتی که بیشتر متشکل از طیف جامعه روحانیت مبارز، هیات‌های موتلفه اسلامی و جامعه اسلامی مهندسان بودند و اقلیت اصلاح‌طلبان که ائتلافی به رهبری رئیس‌جمهور وقت به نام ائتلاف برای ایران تشکیل داده بودند، برگزار شد. در این میان، اصولگرایان جدیدتری که با نام طیف آبادگران پا به عرصه حیات سیاسی جامعه گذاشته بودند،‌ تلاش می‌کردند نظر مردم را به سوی خود جلب کنند. نکته قابل توجه در انتخابات هفتم، حضور نیافتن گروه‌هایی مانند احزاب مشارکت، سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی ایران و حزب کارگزاران بود، زیرا این احزاب با اعلام این‌که در انتخابات فهرست نخواهند داد، به صورت تلویحی، حضور خود را در انتخابات کمرنگ و معادل تحریم جلوه داده بودند. اصلاح‌طلبان هیچ‌گاه بصراحت درباره تحریم حضور در انتخابات، نظری ارائه نکرده بودند، ولی فضاسازی بی‌سابقه رسانه‌های خارج از کشور و همراهی عده‌ای از نمایندگان مجلس ششم ـ که موفق به حضور در فهرست‌های انتخاباتی پارلمان هفتم نشده بودند ـ فضا را به سمت و سوی تحریم انتخابات پیش برده بود.

انتخابات هفتمین دوره مجلس شورای اسلامی، ۹ اسفند ۸۲ خورشیدی انجام و ۷ خرداد ۱۳۸۳، اولین جلسه مجلس هفتم برگزار شد.

دوره هشتم: مجلس اصولگرایان

انتخابات مجلس هشتم در فضایی برگزار شد که در آن از تندروی‌های انتخابات گذشته خبری نبود. دیگر، اصلاح‌طلبان تندرو، حساب خود را جدا کرده بودند. انتخابات هشتمین دوره مجلس شورای اسلامی،‌ ۲۴ اسفند ۸۶ در سراسر ایران برگزار شد. در مرحله اول انتخابات، از ۲۰۵ کرسی مورد تایید مجلس شورای نگهبان ۱۵۳ نامزد انتخاباتی اصولگرا به مجلس راه یافتند و اصلاح‌طلبان نیز 29 کرسی را به خود اختصاص دادند. سهم نامزد‌های انتخاباتی مستقل نیز 23 نفر بود. با نگاهی به ترکیب این مجلس می‌توان به روشنی دریافت نزدیک به سه‌چهارم کاندیداهای راه یافته به مجلس هشتم، اصولگرایانی بودند که از جبهه متحد اصولگرایان و همچنین ائتلاف فراگیر اصولگرایان برخاسته بودند. اصلاح‌طلبان دوم خردادی 14 درصد پارلمان را در اختیار گرفتند و سهم مستقل‌ها نیز اندکی بیش از 11 درصد شد. در این میان، نزدیک به سه چهارم کاندیداهای راه یافته به مجلس هشتم، اصولگرایانی بودند که از جبهه متحد اصولگرایان و همچنین ائتلاف فراگیر اصولگرایان برخاسته بودند.

در مرحله دوم انتخابات مجلس هشتم، ۴۶ اصولگرا (۵۷ درصد)، ۱۸ نامزد انتخاباتی اصلاح‌طلب (حدود 5/21 درصد) و ۱۸ نامزد انتخاباتی مستقل (5/21درصد) به مجلس هشتم راه یافتند.

دوره نهم: غیبت اصلاح‌طلبان

انتخابات نهمین دوره مجلس شورای اسلامی، ۱۲ اسفند ۹۰ برگزار شد. درانتخابات مجلس نهم بار دیگر اصولگرایان با هماهنگی گروه‌هایی مثل جبهه پایداری،‌ جبهه متحد اصولگرایان، حامیان گفتمان انقلاب اسلامی و جبهه صدای ملت وارد عرصه انتخابات شدند و توانستند با ارائه شعارهای انتخابات خود، نزدیک 70 درصد کرسی‌های مجلس را از آن خود کنند. در این دوره از انتخابات، اصلاح طلبان در قالب چند گروه محدود به انتشار اسامی نامزدهای مورد حمایت خود در قالب فهرست‌های جداگانه پرداختند؛ حزب خانه کارگر، جبهه مردمسالاری، جبهه مردمی اصلاحات و اصلاح‌طلبان معتدل ازجمله احزابی بودند که به لحاظ سیاسی همسویی‌هایی با هم داشتند و البته فهرست‌های جداگانه‌ای هم منتشر کردند. در انتخابات مجلس نهم اصلاح‌طلبان 19 نماینده و 6 درصد از کرسی‌های مجلس را به خود اختصاص دادند. نمایندگان مستقل نیز موفق به کسب 21 درصد کرسی‌ها شدند.

دوره دهم: صف‌آرایی سه‌گانه گروه‌های سیاسی

رقابت‌های انتخاباتی برای مجلس دهم درحالی کم‌کم داغ می‌شود که دست‌کم سه جریان اصولگرا، اصلاح‌طلب و اعتدالی خود را برای در اختیار گرفتن کرسی‌های مجلس آماده کرده‌اند.

با وجود این که هنوز روشن نیست نتیجه این صف‌آرایی چه خواهد بود، اما بسیاری از تحلیلگران پیش‌بینی می‌کنند با توجه به تجربه ادوار پیشین مجلس باید تلاش کرد مجلسی با توجه به رهنمودهای رهبر معظم انقلاب و با نظر به مطالبات حقیقی مردم شکل گرفته و بتواند گامی در راستای حفظ آرامش و استحکام قدرت درونی نظام اسلامی بردارد.

فتاح غلامی

سیاسی