مادران سینما و تلویزیون ؛ از واقعی تا کلیشه ای

به گزارش جام جم سیما،اسم مادر مقتدر که می آید ناخودآگاه ذهن همه مان می رود سراغ زنده یاد جمیله شیخی و پری امیر حمزه. انگار این دو ذاتا برای ایفای چنین نقش هایی خلق شده اند و اقتدارشان بد جوری توی دل ها می نشینند. البته در این مدت مادران مقتدر زیادی در سریال های تلویزیونی بازی کرده اند که ماحصل شان یا مقتدر نشده یا رو مخ از آب درآمده.

مولود | پدر سالار | جمیله شیخی

هنوز مادر شوهر مقتدر «پاییز صحرا» با بازی جمیله شیخی در خاطرمان مانده. تا مدت ها وقتی اسم مادرشوهر می آمد همه یاد همین کاراکتر می افتادند. چند سال بعد همین نقش مادر مقتدر را در «پدرسالار» هم بازی کرد. آنجا نقش مولود، خواهر زن اسدالله خان را داشت که همه را علیه او می شوراند.

مادر اسد | آرایشگاه زیبا | پری امیر حمزه

مادر زورگو و مقتدر اسد هم جزو همین دسته است. اصلا نمی شود اسم «آرایشگاه» زیبا را بیاوریم و یادی از مادر اسد نکنیم. به خاطر همین سختگیری ها و زورگویی هایش بود که اسد تا آن سن و سال ازدواج نکرده و به قول همه پیرپسر شده بود. آنقدر مراقب اسد بود و او را چک می کرد که اجازه تکان خوردن نداشت. اسد آنقدر تحت سیطره مادرش بود که اصلا نمی دانست باید به تنهایی چه کار کند. او بعدها در سریال «در پناه تو» هم دقیقا همین نقش را تکرار کرد...

مهتاج الملوک | خانه ای در تاریکی | فخری خوروش

مهتاج الملوک «خانه ای در تاریکی» هم به معنای واقعی کلمه، مادری مقتدر است؛ همه چیز را برای خود و پیردخترش می خواهد و حتی از کشتن نوه برادرش هم دریغ نمی کند.

تصویر فخری خوروش در آن لباس مجلل شاهزاده های قجری و تصمیم هایی که همراه با برادرش می گرفتند، الگوی کامل یک مادر مقتدر در سال های ابتدایی دوران پهلوی بود. او برای حفظ اقتدار و موقعیت خود در خانه، میان زن های برادرش را به هر دلیلی به هم می زند تا بتواند از آب گل آلود ماهی بگیرد.

زرین | اولین شب آرامش | اکرم محمدی

زرین یکی از مهمترین نقش های اکرم محمدی بود و توانست چهره یک مادر مقتدر را خیلی خوب به نمایش بگذارد. البته باید گفت که زرین، بیشتر از اینکه مقتدر باشد، بدجنس بود. حاضر بود برای به دست آوردن مال و اموال همسرش، دخترش را هم قربانی کند. او تا توانست از پسر ناتنی همسرش سوءاستفاده کرد و او را به انجام کارهای مختلف واداشت و در تمام مدت، ماجرای اینکه پسر همسرش بوده را از او پنهان کرد.

مادران کلیشه ای

سریال های تلویزیونی پر هستند از انواع و اقسام مادران کلیشه ای. مادرانی که صرفا مادر هستند. بدون اینکه تاثیری در روند کل ماجرا داشته باشند. بیش از اندازه مهربان و دلسوزند، حمایت های بی جا می کنند، غصه می خورند و حاضرند برای خوشبختی بچه هایشان هر کاری انجام دهند. برخی بازیگران نمونه بارز همین نقش ها هستند.

ثریا قاسمی | مجموعه نقش ها

در «در پناه تو» و «شب دهم» نقش مادری سنتی و مهربان را داشت. کاری انجام نمی داد جز اینکه غمخوار بچه ها باشد، غذا جلویشان بگذارد و سوال پیچ شان کند. همیشه هم دست آخر با یک تشر سکوت می کرد و دلش می شکست. قاسمی در «جراحت» و «صاحبدلان» در نقش مادرانی متفاوت ظاهر شد.

حمیده خیرآبادی | مجموعه نقش ها

از زمان «اجاره نشین ها» و بازی در نقش مادر عباس آقا سوپرگوشت، به عنوان مادری کاملا بی دست و پا، دلسوز و منفعل که بیش از اندازه مهربان است و دلش می خواهد میانه همه را با هم خوب کند شناخته شد.

نمونه بارز این نقش در «پدرسالار» اتفاق افتاد. بعد از آن در سریال های «سمندون»، «خانه سبز»، «در قلب من» و ... هم عینا آن را تکرار کرد. از یک جایی به بعد هر جا اسمی از زنده یاد خیرآبادی به میان می آمد همه به یاد تصویر زنی مهربان، دلسوز اما منفعل و بی دست و پا می افتادند.

طوبی | معمای شاه | گوهر خیراندیش

طوبی با بازی گوهر خیراندیش که در قسمت دوم سریال «معمای شاه» معرفی شد هم دقیقا همین ویژگی ها را دارد. مادری مهربان که همیشه غصه فرزندانش را می خورد و تحت هر شرایطی خوب است. با همسرش به بهترین نحو ممکن رفتار می کند، هر دختری می بیند دلش می خواهد او را برای پسرش خواستگاری کند و کلا به هیچ وجه بد به دلش راه پیدا نمی کند. درست است که فقط یک قسمت از بازی اش در سریال گذشته اما از همین حالا می شود کل وقایع نقش اش را تا پایان حدس زد.

رعنا | دلنوازان | فریبا کوثری

نمونه کامل یک مادر دلشکسته و به نسبت افسرده که از زمانی که فرزندش را از دست داده، زندگی اش را ماتم سرا کرده. در «دلنوازان» دخترش ستایش را از دست داده و مدام روزنامه های روز و شب را ورق می زند تا از او خبری بگیرد. اسمش که می آید بهم می ریزد و غش می کند و تمام مدت همسرش را مسبب از دست دادن او می داند. محبت هایش ظاهری است و از آنجایی که احساساتش خراب شده، بیشتر از روی منطق رفتار می کند.

مادران باحال

اصولا در سریال های تلویزیونی، مادر باحال و جذاب کم داریم. حالا با کارگردان ها زیاد سراغ چنین کاراکتری نمی روند یا خلق چنین مادرهایی در چارچوب تلویزیون نیست. در واقع بیشتر مادرها جزو گروه همان کلیشه ای های مهربان و بی دست و پا یا مقتدرها قرار می گیرند. از بین آنها چندتایی هستند که می توانیم اسمشان را بگذاریم «مادر باحال»

عزیز | سرنخ | پروین دخت یزدانیان

در سریال «سرنخ» نمونه بارز یک مادر باحال بود. با آن سن و سال در همه پرونده های پسرش ورود می کرد، پلیس بازی درمی آورد و خیلی وقت ها حتی سرنخ های درستی برای پیگیری آنها می داد. برخلاف مادرهای معمولی زیاد در گیرودار مهربانی های بیش از اندازه و آشپزی و ... نبود.

نصرت | ترش و شیرین | مریم امیر جلالی

از زمان «خانه به دوش»، تعریف جدیدی از مادر را به سریال های تلویزیونی آورد؛ مادری که به جای محبت های کلیشه ای جیغ و داد راه می اندازد، در اوج خنده دعوا می کند و اصلا از لوس بازی های متداول در رفتارش خبری نیست.

در میان تمام سریال ها، نقش اش در «ترش و شیرین» خیلی بیشتر این جنبه باحال بودن را داشت. او کنار خیابان می نشست، ترشی می فروخت، عاشق می شد، ازدواج می کرد و خلاصه حرکاتی انجام می داد که اصولا از یک مادر معمولی نمی شود انتظار داشت.

پری خانم | شمس العماره | رویا تیموریان

یکی از متفاوت ترین و باحال ترین نقش هایش را در «شمس العماره» بازی کرد. پری خانم؛ مادر دریا با بازی ملیکا شریفی نیا، مادری کاملا متفاوت بود. لباس های عجیب می پوشید و سعی می کرد خیلی باسواد جلوه کند اما همه چیز را اشتباه می گفت.

او به زور خودش را در شب عروسی دخترش به عمارت شمس العماره وارد کرد و هیچ جوری نمی رفت. حتی اجازه نمی داد دختر و دامادش چند دقیقه تنها باشند. از طرف دیگر مدام دنبال این بود که دل عموهرمز را به دست بیاورد و با او ازدواج کند.

مادر نیما افشار | ساختمان پزشکان | پروین قائم مقامی

از زمان «مرد هزار چهره» تا «ساختمان پزشکان» و «در حاشیه» همیشه نقش مادری باحال و عجیب را دارد. البته این باحال بودن تا حدی کلیشه شده و احتمالا از این به بعد همیشه در همین نقش ها باقی می ماند. در «ساختمان پزشکان» مادر نیما افشار بود؛ از آن مادرهای فضول و مزاحم که توی هر کاری دخالت می کنند و به شدت حرص می آورند. او عملا بین بچه هایش فرق می گذاشت و شوهرش را هم خیلی راحت می فروخت.

مادرهای رو مخ

تلویزیون مادر رو مخ کم نداشته، اتفاقا چیزی که زیاد داشته از این نوع مادرها در سریال های مختلفش است. مادرهایی که از فرط خوب بودن آدم را کلافه می کنند. اینکه همه چیزشان کامل است و دائم در حال خوبی کردن به این و آن هستند، نصیحت می کنند، حرف خوب می زنند، کلا اینقدر که خوب هستند رو مخ می روند.

نرجس | روز حسرت | افسانه بایگان

مثلا قرار است نمونه کامل یک زن باشد اما اینقدر نویسنده و کارگردان خصلت های خوب به او الصاق کرده اند که باور کردنش سخت می شود. مادری که مهربان است، با وجود داشتن شغل سنگین وکالت، یک زن خانه دار به تمام معناست و دائم هم در حال دلسوزی و نصیحت کردن است.

عصمت خانم | به کجا چنین شتابان | آهو خردمند

همان تصویر پایانی آهو خردمند در تیتراژ پایانی که در حال آب دادن به گل های شمعدانی است کافی است که شناسنامه کامل این کاراکتر دست تان بیاید. او هم نمونه کامل یک مادر سنتی کار درست است که اصلا و ابدا ناراحت نمی شود، حتی وقتی متوجه سر به هوایی نوه اش می شود، سعی می کند او را به زبان خوش به راه بیاورد و به دامادش هم که می داند آدم شارلاتانی است کلی احترام می گذارد و کلا آدم خیلی خوبی است و هوای همه را دارد.

فرخنده | ترانه مادری | فاطمه گودرزی

فاطمه گودرزی کلا طراحی کاراکترش در این سریال به گونه ای است که قرار است روی مخ قدم رو برود، از آن مادرهای حساس که اجازه هیچ کاری به بچه شان نمی دهند، همه جوره او را تحت کنترل دارند. از آن مادرهایی که با وجود بزرگ شدن پسرشان، همچنان دنبالش می رود و همه جوره زیر نظرش دارد و اجازه نمی دهد تا شخصیت بچه شکل بگیرد؛ مادری که اتفاقا به خاطر این نوع رفتارش مورد انتقاد اطرافیانش هم قرار می گیرد اما همچنان به این رفتارش ادامه می دهد.

عمه مرضیه | فاصله ها | مریم کاویانی

اصلا معلوم نیست وجودش به خاطر چیست، از شدت انفعال و بلاتکلیفی اعصاب مخاطب را خط خطی می کند. نه قدرت تصمیم گیری دارد، نه حرفش برو دارد، کلا یک زن و مادر منفعل که فقط بلد است بیاید بین شوهر و برادرش پادرمیانی کند و بدون کوچکترین تاثیرگذاری راهش را بکشد و برود؛ دقیقا مثل نقشی که بین شوهر و پسر و عروسش ایفا می کند. کاراکتری که کوچکترین تاثیری در روند پیشرفت داستان ندارد و فقط و فقط هست که اعصاب مخاطب را به هم بریزد.

مادرهای واقعی

«مادرهای واقعی» به طور عام به مادرانی اطلاق می شود که به شکلی غریزی در هر شرایطی ستون خانه هستند؛ خواه همسر کنارشان باشد، خواه مسئولیت نان آوری خانه بر دوش شان باشد. تلویزیون از این دست مادرها کم نداشته اما معدودی از آنها در حافظه ماندگار شده اند. ته چشم این مادران، چند حس متضاد را می توان به طور همزمان دید؛ مهربانی، نگرانی، امید و ...

ثریا | تا ثریا | آزیتا حاجیان

ثریا جزو مادران نان آور خانه دسته بندی می شود که جوانی و زندگی اش را صرف تامین آسایش فرزندانش کرده. با سیلی صورتش را سرخ نگه می دارد تا حیثیت و عقیده اش لکه دار نشود. همزمان حسرت از دست دادن همسر را دارد اما به ناگاه سرهنگ در کما رفته، می شود سنگ صبورش و بعدا خار گلویش.

مادر حبیب | مدار صفر درجه | رویا تیموریان

به مادرهای قشر میانه و فرهیخته جامعه تعلق دارد. اسمش به عمد «مادر حبیب» نام گذاری شده تا تاکید بیشتری باشد بر تاثیر مادران این سرزمین بر نوعی دیگر از تربیت فرزندان. حبیب قهرمان است اما کنش مادر به گونه ای است که او بر رفتار و سکنات فرزند تاثیری ماندگار دارد.
در سخت ترین لحظات ضجه نمی زند، وقتی فرزندش در بند است، صبر پیشه می کند و وقتی همسر را از دست می دهد، نالان نمی شود. قرابتی انکارناپذیر با مادران عصر «مدار صفر درجه» دارد.

گوهر | همسایه ها | گوهر خیراندیش

نقش مادر را در سینما و تلویزیون به کرات بازی کرده، جاهایی به کلیشه گرفتار شده که درباره اش نوشته ایم. در سریال «همسایه ها» اما همه را مجاب کرد که او شمایلی از مادرهای ملوس است. پسرش را به تنهایی به نیش کشیده و حالا که فرزندی برومند شده رابطه پر احساس بین شان شکل گرفته. بده بستان های او با پسر (امین حیایی)، دیالوگ های گاه خشمگیانه و گاه با عطوفت، گریه های بی اختیار در لحظات احساسی، نگرانی برای آینده پسر و ... منطبق با تجربیات زندگی واقعی است.

مادرهای منفی

مادر منفی در تلویزیون کم دیده ایم چون این کاراکتر جزو خطوط قرمز است. نویسنده ها اصلا به این فکر هم نمی کنند که یک مادر با خصوصیات منفی خلق کنند. البته، خلق یک مادر منفی شرط و شروطی دارد؛ اینکه کل خانواده آن زن آدم های بد ماجرا باشند، از همین رو چندتایی مادر از این جنس در بین سریال ها پیدا می شود.

زیور | آوای باران | الهام چرخنده

یک زن بدجنس و خبیث که به دلیل ذات بدش سرنوشت یک دختر را دستخوش اتفاقات ناخوشایند می کند. زنی که اتفاقا مادر خوبی هم نیست و در تربیت دخترش آنقدر بد عمل کرده که نمی تواند او را کنترل کند. زیور نمونه این مادر به شدت منفی است که از هیچ کاری برای رسیدن به هدفش کم نمی گذارد.

رعنا | مادرانه | لعیا زنگنه

یکی از آن دست مادرهایی که در رده آدم های منفی قرار می گیرند و تلویزیون منعی برای منفی نشان دادن کاراکتر آنها ندارد؛ مادرهایی هستند که به سودای زندگی بهتر، شوهر و فرزندان شان را ول می کنند و می روند خارج از کشور. لعیا زنگنه ایفاگر نقش چنین مادری در سریال مادرانه بود؛ مادری که حالا بعد از بازگشت، تاوان این رها کردن زار و زندگی اش را با از راه به در شدن دخترش می دهد. او هم به مانند دیگر مادرهای منفی، در نهایت عاقبت به خیر نمی شود.

مادر مارال | مرگ تدریجی یک رویا | فریده سپاه منصور

یکی از بهترین مادرهای منفی که تاکنون در سریال ها به تصویر کشیده شده، مادری که نه حرف می زند و نه حتی قادر است که راه برود. روی یک ویلچر نشسته و در کل سریال حتی یک دیالوگ هم نمی گوید.

کارگردان هم خودش را برای بد نشان دادن او به در و دیوار نزده، وضعیت نابسامان خانوده او و به خصوص وضعیت دختر بزرگش ساناز با بازی ستاره اسکندری و دیالوگ هایی که بین او و مادرش رد و بدل می شود، کاملا اوضاع و احوال شخصیتی مادر را هویدا می کند.

نازنین | سایه روشن | رویا نونهالی

نونهالی تا حالا نقش آدم منفی، یکی دوتایی بازی کرده که البته معروف ترین شان همان ناتاشای «خواب و بیدار» است اما در سایه روشن نقش یک مادر منفی را بازی می کند. او در ظاهر مادر خوبی است که با وجود از دست دادن همسرش دارد با کار کردن زندگی اش را می چرخاند اما کاری که انتخاب کرده، کار موجهی نیست؛ همین هم موجب شده تا در رده مادرهای منفی قرار بگیرد. او اموراتش را با قاچاق مواد مخدر می گذراند و از این راه، خانواده اش را اداره می کند.