پایتخت در آرزوی سامانه هشدار زلزله

پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله کشورمان با رویکرد بومی‌سازی، تیر امسال در جریان یک نشست خبری از سنسورهای شتاب‌نگاری HAT تولید داخل، رونمایی کرد. به گفته متخصصان این پژوهشگاه تجهیز ساختمان‌های بلندمرتبه به این سنسورها در کشورهایی همچون ایالات متحده و ژاپن اجباری و ضروری است. چراکه در مقاوم‌سازی و کاهش زلزله، بررسی رفتار زلزله و عوامل مختلف موثر هستند. قطع خودکار جریان گاز و برق در ثانیه‌های نخست بروز زلزله از دیگر کارکردهای این سنسورهاست.

انوشیروان انصاری، رئیس گروه تجهیزات در پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله در گفت‌وگو با جام‌جم درباره آخرین وضعیت نصب دستگاه‌های شتاب‌نگار در پالایشگاه‌های نفتی، سدها، پل‌ها، نیروگاه‌های برق آبی و هسته‌ای و ابنیه میراث فرهنگی می‌گوید: این دستگاه‌ها براساس شاخص‌های TRL (میزان بلوغ و آماده استفاده بودن یک فناوری) توسط وزارت علوم، تحقیقات و فناوری ارزیابی شده که از مجموع 9 درجه، رتبه هشت را به دست آورد که این موفقیت خوبی بود. ضمن آن که به دنبال دریافت استاندارد اروپایی دستگاه هستیم.

وی با اشاره به نصب پنج دستگاه دائمی در پروژه سد هیروی استان کرمانشاه، ادامه می‌دهد: تا پایان ماه جاری چند دستگاه دیگر در برخی تاسیسات مهم کشور نصب می‌شود. ضمن آن که 12 مورد دیگر نیز در مرحله تست و راه‌اندازی قرار دارند.

رئیس گروه تجهیزات در پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله با بیان این که هزینه ساخت سنسورهای شتاب‌نگار HAT یک پنجم نمونه‌های خارجی آن است، در تشریح نحوه بررسی رفتار لرزه‌ای سازه‌ها می‌گوید: در منطقه زاگرس، غرب و جنوب کشور وقوع زلزله به‌کرات اتفاق می‌افتد. هر زلزله فرصتی برای ارزیابی رفتارهای لرزه‌ای ساختمان‌های مختلف است. وی در توضیح این که چرا در زمان وقوع زلزله این ارزیابی‌ها مهم هستند، می‌گوید: زلزله‌های کوچک شاید روی سازه‌ها تاثیر نگذارند، اما رفتار سازه‌ها در مقابل زلزله‌هایی با بزرگای 5/4 تا 5 و بزرگ‌تر برایمان مهم می‌شود و برای نیازسنجی وضعیت ترمیمی و مقاوم‌سازی ساختمان‌های مختلف کمک زیادی می‌کند. این اطلاعات در تمام نقاط کشور برای سازه‌های مشابه قابل استفاده هستند و مختص یک نقطه خاص نیست.

زلزله تهران دغدغه نیست

اقدامات برای مقابله و آمادگی در برابر زلزله به کندی و چه‌بسا با سهل‌انگاری انجام می‌شود. فرآیندی که باعث گلایه‌مندی رئیس گروه تجهیزات در پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله همچون بسیاری از مردم شده است. وی در این باره می‌گوید: با وجود آن که به همه سازمان‌ها اعلام کرده‌ایم، هر آزمونی که لازم می‌دانند برای صحت‌سنجی دستگاه شتاب‌نگار ساخت داخل انجام دهند سپس نسبت به خرید آن اقدام کنند، ظاهرا روند اعتماد به تولید داخل در کشور ما بسیار پیچیده، طولانی و سخت است. با وجود توصیه‌های مقام معظم رهبری برای حمایت از تولید داخل، این اعتماد در بدنه اجرایی به سختی شکل می‌گیرد.

دکتر انصاری با اشاره به عملکرد ترکیه در تجهیز شهر استانبول به 110 ایستگاه شتاب‌نگار جدید در کمتر از سه سال و در نتیجه افزایش تعداد ایستگاه‌ها به عدد 220 و برنامه‌ریزی برای رساندن این عدد به هزار شتاب‌نگار تا دو سال آینده، خاطرنشان می‌کند: در حال حاضر در تهران فقط 80 تا 90 شتاب‌نگار و در کل کشور ما حدود 1100 ایستگاه وجود دارد. سیستم بوروکراسی کشور موجب می‌شود، مذاکره با دستگاه‌ها حداقل سه تا پنج ماه مسکوت بماند و هیچ خبری از مذاکره‌کنندگان نداشته باشیم. در واقع مسأله زلزله در ایران و تهران آن گونه که دغدغه کارشناسان است، گویی موضوع قابل توجه و نگران‌کننده‌ای برای سایر بخش‌ها نیست. این مسأله می‌تواند ناشی از نامشخص بودن زمان وقوع زلزله، بی‌اطلاعی، بی‌اعتمادی یا حجم مشکلات متعدد در کشور باشد.

ریسک زلزله بالا رفته است

طبق مطالعات صورت گرفته، پیش‌بینی می‌شود گسل‌های تهران بتوانند با زمین‌لرزه‌ای به بزرگای هفت تهران را بلرزانند و بیش از 55 درصد از ساختمان‌های شهر را تخریب کنند، اما تلفات چنین زمین‌لرزه‌ای کل کشور را با مشکلات و آسیب‌های جدی اقتصادی و اجتماعی مواجه خواهد کرد.

دکتر مهدی زارع، استاد پژوهشگاه زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله در گفت‌وگو با جام‌جم، افزایش حاشیه‌نشینی در کشور را از عوامل مهم در افزایش ریسک زلزله عنوان می‌کند و می‌گوید: درصد قابل توجهی از مهاجران شهرهای بزرگ به‌ویژه در تهران و کرج در حاشیه شهرها ساکن شده‌اند. در حالی که امکانات برای مقابله با زلزله و کاهش ریسک ناشی از آن افزایش نیافته است و جمعیت در معرض ریسک در تمام این شهرها به اندازه قابل توجهی زیاد شده است.

وی ادامه می‌دهد: خشکسالی، تغییرات اقلیمی و توسعه مسکن مهر باعث افزایش تعداد شهرنشینان و در نتیجه بالارفتن تعداد حاشیه‌نشینان به صورت رسمی و غیررسمی شده است. با وجود مقاوم‌سازی و بهسازی برخی زیرساخت‌ها و شریان‌های ‌حیاتی در مدارس و بیمارستان‌ها، جمعیت در معرض خطر افزایش یافته است.

استاد پژوهشگاه زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله در پاسخ به این پرسش که با وجود بی‌توجهی مسئولان در صدور مجوزهای متعدد ساخت و ساز در حاشیه کلانشهرها و خنثی شدن برنامه‌های مدیریت ریسک، آیا اقدامات را می‌توان ارزیابی کرد، می‌گوید: قطعا یکسری کارهای مثبت و یکسری کارهای منفی انجام شده است که نباید آنها را نفی کرد. تولد نسلی جدید و آموزش‌دیده برای مدیریت بحران و کاهش ریسک زلزله و ورود شهرداری‌های کلانشهرها به این مقوله ازجمله اقدامات مهم و ارزنده در تمام این سال‌ها بوده است. واقعیت این است که قبلا تا این اندازه نیروی متخصص با دغدغه مدیریت زلزله نداشتیم.

ضرورت انتقال پایتخت به منطقه‌ای شبیه گلپایگان

براساس مصوبه مجلس و تأئید شورای نگهبان در سال جاری، دولت مکلف شده است ظرف دو سال، گزینه پایتخت جدید را با دلایل کارشناسی معرفی کند. دکتر زارع که از موافقان انتقال پایتخت است در این زمینه می‌گوید: مطالعات متعددی در پروژه‌های مختلف درباره این موضوع انجام داده‌ایم که براساس آنها معتقدم در منطقه سنندج - سیرجان، نوار کم‌لرزه‌تری وجود دارد که امکان ایجاد پایتخت جدید در آنجا هست. در مجموع پایتخت باید به جایی منتقل شود که پیش از آن شهری در منطقه مورد نظر ساخته نشده باشد و در عین حال خوش آب و هوا، دارای منابع آب و امنیت باشد. برای این که تقرب ذهنی ایجاد شود منطقه‌ای شبیه گلپایگان را پیشنهاد می‌کنم.

وی تأکید می‌کند: هزینه انتقال پایتخت حدود 25 میلیارد دلار پیش‌بینی شده است. از مخالفان این طرح باید پرسید که طی 12 سال گذشته چند برابر 25 میلیارد دلار هزینه شده است، اما هنوز پایتخت جدید را نساخته‌ایم. ضمن آن که این هزینه قرار نیست یک روزه و یکجا انجام شود.

از سامانه هشدار سریع زمین‌لرزه بیشتر بدانید

این سامانه در حال حاضر تنها فناوری‌ای است که توانایی پیش‌بینی زلزله را در لحظاتی پیش از وقوع آن دارد. شتاب‌نگارها به عنوان بخشی از این سامانه، دستگاه‌هایی هستند که حرکات قوی زمین را با ابعاد، دوام، دامنه‌های اوج و محتوای فرکانس، اندازه‌گیری و ثبت می‌کنند. با کمک اطلاعات ثبت شده توسط شتاب‌نگارها، نقشه‌های خطر زلزله تهیه و مناطق خطرناک مشخص می‌شوند. این دستگاه‌ها زمان زلزله را مشخص نمی‌کنند، اما در مدت زمان بسیار کوتاهی می‌توانند با اطلاع‌رسانی از بروز بسیاری از فجایع جبران‌ناپذیر پیشگیری کنند. استفاده از سامانه‌های هشدار سریع به عنوان روشی موثر در کاهش خطرپذیری زلزله در مناطق لرزه خیز به اثبات رسیده است.

سهیلا فلاحی

دانش