مقصدی در بیخ گوش پایتخت

شهرستان رباط‌کریم شامل سه شهر رباط‌کریم، نصیر شهر و شهر جدید پرند و سه دهستان به نام‌های منجیل‌آباد، امامزاده ابوطالب و وهن‌آباد است.

قدمت آثار تاریخی و فرهنگی رباط‌کریم از هزاره سوم پیش از میلاد تا اواخر دوره قاجاریه و اوایل دوره معاصر است که هر یک از ابعاد مختلف باستان‌شناسی، تاریخی، معماری و مردم‌شناسی قابل توجه است. رود شور، رودخانه کرج و رودخانه فصلی سیاب، از زیبایی‌های طبیعت رباط‌کریم است که فضای منحصربه‌فردی را برای گردشگری پدید می‌آورد.

از قدیم برای سفر علاوه بر جاده‌ها محل‌های اقامت و استراحت هم مهم بوده‌اند. برای همین کاروانسرا‌ها نقش بسیار پررنگی در سفرها داشته‌اند.

در نتیجه در کنار کاروانسراهای مهم شهرهای تاریخی شکل می‌گرفته‌اند که رباط‌کریم یکی از آنهاست. رباط در واژه به معنای کاروانسراست.

رباط‌کریم به دلیل واقع شدن بر سر راه «جاده ابریشم» و راه زیارتی «خراسان به بغداد» از قدیم‌الایام دارای اهمیت و توجه بوده است و از این‌روست که کهن‌ترین و بی‌نظیرترین کاروانسراهای ایران مانند کاروان سنگی در این منطقه واقع شده است، اما به دلیل بی‌توجهی‌ها در گذشته به‌تدریج این کاروانسرا‌ها متروکه شدند، اما چون رباط‌کریم از طبیعت زیبا و مصفا و باغ‌ها و مزارع فراوان و رودخانه‌های پرآب در منطقه بازارک برخوردار بوده است، بعد از گسترش تهران در زمان قاجار‌ها دوباره این شهر رونق گرفته است.

بعد از این که در زمان آقا محمدخان قاجار تهران به پایتختی انتخاب شد بار دیگر عمران و آبادی به رباط‌کریم بازگشت. چون رباط‌کریم در سر راه پایتخت جدید یعنی تهران قرار داشت. مردم از جنوب ایران وقتی می‌خواستند به تهران بیایند در رباط‌کریم اقامت می‌کردند.

رباط‌کریم که در مسیر جاده ساوه به تهران واقع شده است محل عبور کاروان‌ها بوده است. همین تاریخ باعث شده رباط‌کریم از دیرباز با مسافرت و مسافران پیوند بخورد.

از این‌رو سابقه تاریخی رباط‌کریم می‌تواند این منطقه را بار دیگر به یک منطقه گردشگری عمده در نزدیکی تهران تبدیل کند.

شهرستان رباط‌کریم با وجود مراکز باستانی و گردشگری متعدد، می‌تواند قطب گردشگری استان تهران شود.

رباط‌کریم با داشتن مراکز باستانی متعدد می‌تواند به عنوان منطقه توریستی برای جذب گردشگران محسوب شود.

این شهرستان ازجمله مناطقی است که از پیشینه تاریخی 6000 ساله برخوردار است و از مراکز مهم تمدن و زندگی بشر در گذشته بوده است.

کاروانسرای تاریخی حاج کمال در این شهرستان ظرفیت بالقوه‌ای برای رشد و توسعه این منطقه دارد.

آزادسازی حریم این کاروانسرا از اولویت‌های اساسی شهرستان است که در این راستا خوشبختانه در سال‌های اخیر تلاش‌هایی به منظور آزادسازی حریم این کاروانسرا انجام شده است.

وجود آثار باستانی نشان از هویت و اصالت هر منطقه است که این قدمت و تمدن در شهرستان رباط‌کریم به خوبی مشهود است.

از طرف دیگر گسترش گردشگری در رباط‌کریم می‌تواند به جلوگیری از مهاجرت بی‌رویه به تهران منجر شود. مردم رباط‌کریم صنایع دستی بسیاری دارند که از آن جمله می‌توان به شیشه‌گری دستی، نقش برجسته سفال، معرق، منبت و شیشه‌گری فوتی اشاره کرد.

اهمیت رباط‌کریم به این دلیل است که در نزدیکی پایتخت و یک منطقه خوش آب و هوا با باغ‌های زیباست و کاروانسراهای تاریخی در آن وجود دارد.

از دیگر عوامل اهمیت منطقه رباط‌کریم عبور راه‌آهن تهران ـ خرمشهر از رباط‌کریم و وجود ایستگاه راه‌آهن، موقعیت جغرافیایی رباط‌کریم است که به علت نزدیکی به تهران استعداد شهرک اقماری را پیدا کرده است.

برخی از مناطق دیدنی و تاریخی رباط‌کریم به شرح زیر است:

کاروانسرای حاج کمال

مهم‌ترین جاذبه گردشگری رباط‌کریم، کاروانسرای حاج کمال است که از نوع دو ایوانی و دارای فضاهای ورودی، حیاط، اتاق‌های متعدد و اصطبل است. این کاروانسرا سال 1345 هجری قمری و همزمان با سلطنت فتحعلی شاه قاجار ساخته شده است.

یخدان تاریخی

در غرب بافت شهر رباط‌کریم دو یخدان تاریخی قرار دارد که در ساخت آنها از چینه و خشت استفاده شده است. این یخدان‌ها دارای پلان مدور و یک دیوار سایه‌انداز هستند. در میان کوچه باغ‌های رباط‌کریم یک بنای آسیاب در بخش جنوبی وجود دارد که قدمت آن به دوره قاجاریه بازمی‌گردد. فضای معماری آسیاب آبی رباط‌کریم، شامل سردر ورودی به صورت پیش طاق با عمق کم و قوس پنج و هفت است که اتاق‌های جنبی دو طرف راهرو و فضای اصلی (دربرگیرنده مکان قرارگیری سنگ آسیاب)، محل انباشت گندم و همین طور فضای نگهداری آرد است. در این اثر ملی برای پخت و پز و تامین گرما دو اجاق و یک تنور هم ساخته شده است.

قلعه سنگی

دیگر اثر ملی رباط‌کریم که از جاذبه‌های سیاحتی ـ تاریخی این شهرستان به شمار می‌رود، قلعه سنگی در پرند، متعلق به دوره سلجوقیان است که در نزدیکی رودخانه شور و جنوب شهر جدید پرند قرار گرفته است. پلان این قلعه به سبک بناهای متداول دوران اسلامی، به صورت چهار ایوانی و با یک حیاط مرکزی طراحی شده است. در اضلاع چهارگانه این قلعه که 4 برج مدور به قطر پنج متر دارد، چهار اتاق مربع شکل با سقف گنبدی قرار گرفته و سه نیم برج در میان دیوارهای ضلع شرقی، غربی و شمالی به استحکام دیوارهای این قلعه کمک کرده است.

پل بازارک

پل بازارک روی رودخانه فصلی سیاب (سیاه آب) که در گذشته جاری بوده، قرار گرفته و در زمان خود به لحاظ اهمیت راه ارتباطی رباط‌کریم به ساوه و برقراری ارتباط شرق به غرب از ارزش فراوانی برخوردار بوده است. قبل از احداث جاده‌های جدید، در زمان جاری شدن آب رودخانه سیاب، این اثر ملی تنها راه ارتباطی بین کاروانسرای حاج کمال در شرق و قلعه سنگی در غرب و راه ارتباطی به ساوه بوده است.

امامزاده عمادالدین

امامزاده عمادالدین(ع) از زیارتگاه‌های مهم رباط‌کریم است که قدمت بنای اصلی آن به دوره صفویه تعلق دارد. دیگر جاذبه مذهبی گردشگری این شهرستان، امامزاده ابوطالب(ع) است که در روستای آدران واقع شده است. پلان این بنای زیبا شامل فضای گنبدخانه و حیاط و پوشش سقف آن به صورت گنبد مدور است.

معماری حیاط امامزاده نیز به صورت دو ایوانی با یک ایوان مرتفع در ضلع جنوبی است که راه ارتباطی حیاط به مقبره محسوب می‌شود و یک ایوان به نسبت کوتاه در ضلع شمالی دارد. فضای ورودی شامل سردر، هشتی و راهروست که با تزئینات آجرکاری به شمال ایوان متصل می‌شود. بقعه امامزادگان هادی و مهدی(ع) هم از جاذبه‌های زیارتی ـ سیاحتی است که در شمال روستای یقه قرار دارد. نقشه بنای اصلی به صورت هشت ضلعی و با مصالح خشت با استفاده از معماری بومی ساخته شده و قدمتش به دوره قاجاریه بازمی‌گردد.

مسعود رضاییان - ضمیمه چمدان