«دکتر‌اینترنت»؛ مسأله پزشکی ‌امروز

خیلی‌ها با مشاهده اولین نشانه‌های بیماری، سراغ اینترنت می‌روند و خودشان دکتر خودشان می‌شوند. جست‌و‌جوهای اینترنتی چون از سوی کاربر نابلد به علم پزشکی انجام می‌شود، نتایج جست‌و‌جو هم چندان علمی و مستند از آب درنمی‌آید. کافی است چند کاربر به‌طور همزمان، چندین نشانه یک بیماری را در اینترنت جست‌و‌جو کنند، آن وقت احتمال دارد هر کدامشان به یک بیماری خاص برسند. ‌عده‌ای هم پس از جست‌و‌جوی اینترنتی نام بیماری خود، قافیه را می‌بازند و بدترین حالت ممکن را برای بیماری خود ترسیم می‌کنند. مثلا اگر تحت شرایط بسیار خاصی، فقط یک درصد احتمال نابینایی بر اثر یک بیماری وجود داشته باشد پس از جست‌و‌جوی اینترنتی بیماری، فرد احساس می‌کند به‌زودی نابینا می‌شود. این نتیجه‌گیری غیرمنطقی و خوددرمانی مکرر، محصول شرایطی است که در آن جست‌و‌جوی اینترنتی، جایگزین مراجعه به پزشک می‌شود.

یافته‌های پزشکی اینترنت دقیق نیست

یافته‌های پزشکی در فضای مجازی پرشمار است. دکتر حبیب‌الله مختاری، عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان در گفت‌وگو با جام‌جم معتقد است، بسیاری از یافته‌های بیماران در فضای مجازی، با یافته‌های دقیق علمی مطابقت ندارد. به گفته این کارشناس نظام سلامت، برخی تحقیقات پزشکی در فضای مجازی منتشر می‌شود که صرفا نظر یک پزشک درباره یک بیماری است و نمی‌توان به آن استناد علمی کرد، اما برخی بیماران پیدا می‌شوند که با استناد به همین تحقیقات ناکافی و اطلاعات جسته گریخته از نوع بیماری، روند درمانی ویژه‌ای برای خود تهیه می‌کنند.

فرض کنید پزشکی به درمان یک بیماری ویژه علاقه‌مند باشد و پس از چندین سال تحقیق روی این بیماری، نتیجه تحقیقات خود را در اینترنت منتشر کند. تا وقتی نتایج این تحقیقات به سایر بیماران تعمیم داده نشود و نتایج مثبت درمان بیماری در بیماران مختلف تکرار نشود، نمی‌توان آن درمان را جدی گرفت.

این اتفاق به‌خصوص برای بیماران خاص و صعب‌العلاج، زیاد رخ می‌دهد. ممکن است یک بیمار مبتلا به ام‌اس با جست‌و‌جوی اینترنتی به نام دارویی بربخورد که سازندگان آن، ادعای درمان کامل بیماری را مطرح کرده باشند، درحالی که احتمال دارد آن دارو در مرحله تولید آزمایشی باشد و حتی مصرفش موجب بدتر شدن حال بیمار بشود.

درمان را به پزشک بسپارید

اگر هر کس در جایگاه خودش و در حیطه تخصصش فعالیت کند، خیلی از مشکلات جامعه حل می‌شود. دکتر مختاری به مثال جالبی اشاره می‌کند و می‌گوید: فرض کنید من یک خودروی خراب داشته باشم که با جست‌و‌جوی اینترنتی، در نهایت بفهمم باتری ماشین مشکل دارد. اگر خودم آچار به دست بگیرم و به تعمیر باتری خودرو بپردازم به احتمال قوی، خودرو با تعمیر من تازه‌کار بدتر از قبل می‌شود.

او همین مثال را به دانش پزشکی می‌کشاند و می‌گوید: گاهی فرد با جست‌و‌جوی اینترنتی علائم بیماری‌اش، حساس‌تر می‌شود یعنی حداقل این جست‌و‌جوهای اینترنتی باعث می‌شود بیمار برای درمان به پزشک مراجعه کند، اما اگر بیمار از این مرحله، پا را فراتر بگذارد و به خوددرمانی بپردازد، حکایت همان خودرویی می‌شود که با تعمیر ما، اوضاعش خراب‌تر از قبل خواهد شد.‌ این جست‌و‌جوهای اینترنتی، اگر باعث شود بیمار نسبت به بیماری‌اش حساس‌تر شود و نیاز به درمان فوری را احساس کند، این اضطراب به خودی خود، اتفاق بدی نیست.

شرایط ناگوار وقتی است که دامنه جست‌و‌جوهای اینترنتی، اعتماد به‌نفس کاذبی به بیمار بدهد و باعث شود او این تصور غلط را درباره خود داشته باشد که به دانش پزشکی کاملی درباره بیماری‌اش رسیده است: چند سال قبل به بیماری برخوردم که پس از جست‌و‌جوی اینترنتی علائم بیماری، به این تشخیص رسیده بود که یک بیماری عفونی حاد دارد. پس از این تشخیص خودسرانه، او به دنبال یک آنتی‌بیوتیک پیچیده و بسیار قوی برای درمان بیماری‌اش می‌گشت، اما چون داروخانه‌ها به او آن دارو را نداده بودند، ناچار به پزشک مراجعه کرده بود تا با نسخه پزشک، آن دارو را تهیه کند، اما جالب است که وقتی علائم بیماری او را کشف کردیم، فهمیدیم وضعیت بیماری‌اش حاد نیست و نیازی به آنتی‌بیوتیک قوی ندارد.

خودبیمارانگاری؛ خطر شایع دکتر اینترنت

جست‌و‌جوی اینترنتی بیماری فقط به بیماری‌های جسمی برنمی‌گردد. خیلی اوقات فردی با جست‌و‌جوی علائم و نشانگان اختلالات روانی، به مرحله‌ای می‌رسد که احساس می‌کند به‌طور یقین دچار اختلال روانی حاد شده است.

کافی است علائم بیماری اسکیزوفرنیا را در اینترنت جست‌و‌جو کنید.آن وقت می‌بینید که به احتمال قوی، شما هم در برهه‌ای از زندگی‌تان، یکی از نشانه‌های این اختلال شدید روانی را داشته‌اید در صورتی که احساس یک لحظه توهم دیداری یا شنیداری در طول زندگی یا نداشتن تمرکز حواس و بدبینی، هرگز باعث نخواهد شد که با قاطعیت بگوییم فردی به این اختلال روانی حاد دچار است.

جست‌و‌جوی اینترنتی مداوم درباره بیماری‌های روانی، وسواس ابتلا به یک بیماری را ناخودآگاه به جان طرف می‌اندازد. بدتر آن که هر جست‌و‌جوی اینترنتی درباره بیماری، ما را با بیماری بعدی آشنا می‌کند و جست‌و‌جوهای بعدی، ما را نسبت به بیماری‌های دیگری آگاه می‌سازد. افتادن در دایره بیماری‌های مختلف و خود بیمار انگاری، عارضه شایعی است که با افراط در جست‌و‌جوی اینترنتی حاصل می‌شود.

اینترنت، شرایط بیمار را نمی‌داند

برای تشخیص درست بیماری، خیلی اوقات پزشک باید از همه شرایط بیمار آگاه باشد. این که بیمار چه قد و وزنی دارد، چه غذایی مصرف کرده و چه سابقه خانوادگی دارد و کدام سبک زندگی را دنبال می‌کند. پاسخ به هر کدام از این متغیرها، فرآیند درمان را کاملا متفاوت خواهد کرد.

در جست‌و‌جوی اینترنتی، هیچ‌کدام از این شرایط بیمار سنجیده و دیده نمی‌شود‌. جست‌و‌جوی اینترنتی بیماری، در بهترین حالت، کلی‌ترین شرایط ممکن یک بیماری را در نظر می‌گیرد، در حالی که احتمال دارد آن شرایط برای بیماری شما مصداق نداشته باشد. ‌ این متغیرها که شما در طول روز چند ساعت می‌خوابید، تا چه حد ورزش می‌کنید، چه غذایی می‌خورید و حتی در کدام نقطه جغرافیایی زندگی می‌کنید، می‌تواند فرآیند تشخیص بیماری را 180 درجه تغییر دهد و پزشک را کاملا به نتیجه‌ای خارج از پیش‌بینی ذهنی شما برساند. دنیای اینترنت به هیچ‌وجه نمی‌تواند این اطلاعات شخصی را درباره شما لحاظ کند و به همین دلیل نمی‌تواند پزشک مورد اعتمادی باشد.

فریب جذب مخاطب را نخورید

بسیاری از رسانه‌های مجازی علاقه دارند به هر طریقی که شده، بازدید‌کننده بیشتری جذب کنند. اغراق کردن درباره بیماری‌ها و مطرح کردن بیماری‌های عجیب و غریب، می‌تواند کاربران بیشتری را به خواندن آن مطالب ترغیب کند. همین شکل مطرح کردن اغراق‌گونه بیماری‌ها و علائم آن، نباید باعث فریب ما شود؛ طوری که ما هم در این دام رسانه‌ای گرفتار شویم.‌ جالب است بدانید، بیماری‌های نادر و حیرت‌آور، خیلی بیشتر از بیماری‌های معمولی در اینترنت جست‌و‌جو می‌شوند. بیماری‌های عجیب، خوانندگان بیشتری دارد و این مطالب پربازدید در بسیاری از سایت‌های اینترنتی، مدام بازنشر می‌شود و در نتیجه معمولا این بیماری‌های نادر به صدر جست‌و‌جوهای اینترنتی می‌آید.

امین جلالوند

جامعه