مدیریت زمان، فراموش شده در‌ فضای‌ مجازی

کم نیستند کسانی از هر قشر و سن که این روزها عمده ساعات مفید شبانه‌روز خود را در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی می‌گذرانند. نه برآمده از یک کنش هدفمند و با برنامه که بیشتر بر مبنای یک وقت گذرانی منفعلانه و بی‌هدف. به تعبیر دیگر یک پرسه‌زنی متحیرانه و نت‌گردی وقت‌سوز بی‌حاصل.

به گزارش جام جم آنلاین، فرهنگ استفاده از هر ابزار و وسیله‌ای، فارغ از نوع و ماهیتش، معمولا یا دیرتر از خودش وارد کشور می‌شود یا اصلا نمی‌شود، از بیخ و بن. به همین دلیل نحوه استفاده و بهره‌گیری از اغلب تکنولوژی‌های وارداتی، به نوعی افراط و تفریط دچار و مبتلا می‌شود. فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی هم بیش و کم شامل این قاعده شده و تعریف مشخص و مدونی از چگونگی ورود و استفاده از این فضا و داده‌هایش وجود ندارد. ورود اغلب کاربران به این حوزه، شکل و فرمی بی‌هدف و بدون برنامه داشته و صرفا برای وقت‌گذرانی و گذران عمر است. به عبارتی بهتر، هیچ‌گونه کنترل، نظارت و مدیریت بر وقت و زمانی که از سوی مخاطبان صرف این فضا، مختصات، اطلاعات و داده‌های آن می‌شود صورت نمی‌گیرد.

ابزاری برای سرگرمی

به اعتقاد استاد دانشگاه صدا و سیما مراجعه بسیاری از کاربران ایرانی به فضای مجازی به معنای واقعی کلمه و برای استفاده از داده‌های اطلاعاتی مفید آن یا بهره‌گیری حرفه‌ای برای ارتقای مسائلی همچون کسب و کار و... نیست و بیشتر حکم یک ابزار پر کردن اوقات فراغت و سرگرم‌سازی را پیدا کرده است.

دکتر محمود اربابی درباره چرایی اقبال ایرانیان به فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی توضیح می‌دهد: فضای مجازی در مقام یک پدیده نوظهور امکان خواندن، دیدن و شنیدن سهل‌الوصول را به کاربر می‌دهد و به یک وسیله برای گذران وقت تبدیل شده است. از سوی دیگر، به نسبت دیگر سرگرمی‌ها ارزان است و نظارت چندانی هم بر آن صورت نمی‌گیرد. فضای مجازی این روزها بیشتر جنبه سرگرم‌کننده پیدا کرده است.

کاربردی شدن فضای مجازی

دکتر اربابی در خصوص مدیریت زمان در استفاده از این فضا تاکید می‌کند: این موضوع فقط رسانه‌ای نیست و باید از منظر جامعه‌شناسانه هم به آن پرداخت. در این زمینه باید مجموعه عوامل را در نظر گرفت. فضایی که کارکرد سرگرمی و تفریح و گذران وقت را دارد هر چه بیشتر در دسترس باشد به طور طبیعی کاربران بیشتری را جذب خود خواهد کرد. کاربر هم تمایل دارد زمان بیشتری را در آن بگذراند، چرا که نه هزینه ویژه و سنگینی برای او دارد و نه مسئولیتی متوجه او ست.

وی ادامه می‌دهد: هر چقدر فرآیند بهره‌برداری از فضای مجازی کاربردی‌تر، موثرتر و پاسخگویانه‌تر باشد می‌تواند در استفاده بهتر از زمان و مدیریت آن تاثیر مستقیم بگذارد. فضای مجازی باید کاربردی باشد و کاربران بخش اعظم مسائل کاری، حرفه‌ای، علمی و حتی تجاری و مالی خود را از آن تامین کنند. در این صورت، کاربر هر چقدر هم زندگی رهاشده‌ای داشته باشد یک تعادل در امورات روزانه‌اش ایجاد خواهد کرد.

تبی که فروکش خواهد کرد

این استاد ارتباطات، نکته دیگری را مد نظر قرار می‌دهد و تصریح می‌کند: تازه بودن این فضا برای جامعه یک تب و موج ایجاد کرده که پس از مدتی فروکش خواهد کرد. برای مثال می‌توان به فیسبوک اشاره کرد که تب و حرارت استفاده از آن فروکش کرده است.

اگر گردانندگان و سیاستگذاران فضای مجازی کشور در خلق این فضا و داده‌های قابل ارائه در آن فعال باشند شاید بتوانند مدیریت و نظارت خود را بر هم اعمال کنند.

به گمانم در شرایط حاضر بیش از آن‌که بخواهیم به کسانی که به فضای مجازی ورود می‌کنند خرده بگیریم باید انتقادات را متوجه رسانه‌ها و فضای مجازی کشور کنیم که جذابیت‌های لازم را برای جذب مخاطب ندارند. فضای تحمیلی وارداتی از خارج آمده، عوارض خودش را دارد.

فرهنگ‌سازی برای خانواده

می‌گویند ایرانی‌ها پس از مردمان کشور روسیه بیشترین کاربران فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی هستند. در عین حال، بخش عمده و قابل توجهی از این کاربران ایرانی را کودکان، نوجوانان و جوانان تشکیل می‌دهند. بیشتر این کاربران نوپا و کم و سن سال هم در استفاده از این فضا دچار افراط و تفریط شده و زیاده از حد در آن حضور دارند.

گمانه‌زنی‌ها نشان می‌دهد در حال حاضر در ایران 82 درصد از خانواده‌هایی که فرزندان بالای 11 سال دارند درگیر مساله استفاده بی‌رویه فرزندان از فضای مجازی هستند.

به باور یک استاد ارتباطات و مدرس دانشگاه علامه طباطبایی، اصولا زمان برای ایرانیان اهمیت و ارزشی ندارد و یکی از بهانه‌ها و وسایل برای وقت‌گذرانی هم همین فضای مجازی است. متاسفانه اغلب کاربران در استفاده از تکنولوژی هدفمند نیستند و در راستای اهداف خاصی حرکت نمی‌کنند.

دکتر عباس اسدی درخصوص مقابله با این بی‌هدفی رسانه‌ای تصریح می‌کند: در وهله اول باید در سطح خانواده‌ها فرهنگ‌سازی کرد و به آنها آموخت فقط در زمان فراغت به فضای مجازی بپردازند. در عین حال، یک سیستم نظارتی هم باید در خانواده‌ها پیاده و اجرا شود. در وهله دوم، سازمان‌ها، ادارات و نهادهایی که اینترنت رایگان و نامحدود دارند باید نوعی محدودیت زمانی را برای استفاده از این فضا اعمال کنند. در کشوری مثل فرانسه این اتفاق افتاده است. تا زمانی که اینترنت بی‌نهایت است و محدودیت زمانی هم وجود ندارد، نت‌گردی‌های بی‌هدف طبیعی خواهد بود.

فرهنگ‌سازی، سخت و زمانبر است

وی در واکنش به طرح این موضوع که برخوردهای قهری و نظارتی ممکن است اثرات لازم را نداشته و حتی نوعی نتیجه معکوس را به همراه داشته باشد پس بهتر نیست فرهنگ‌سازی در دستور کار قرار بگیرد، یادآور می‌شود: برخوردهای غالب در اجتماع قهری است. متاسفانه جامعه ما یک جامعه شفاهی است و اغلب مردم چندان اهل مطالعه نیستند. فرهنگ‌سازی یک فرآیند سخت و در عین حال، زمانبر است و شاید در خصوص مسائل حاد که فوریت دارند، جواب ندهد. از این‌رو، می‌توان ابتدا برخورد قهری داشت و در ادامه فرهنگ‌سازی کرد.

فضای مجازی و سطحی نگر شدن مخاطب

دکتر اسدی درباره پیامدها، تاثیرات و تبعات سوء رسانه‌ای ناشی از نبود مدیریت بر زمان استفاده از فضای مجازی و گشت و گذار بی‌هدف و علی‌السویه کاربران، به‌خصوص کودکان و نوجوانان می‌گوید: برخلاف آنچه در تصور عامه حضور در این فضا را باعث آگاهی بیشتر می‌دانند؛ اما در عمل، کاربر به یک سطحی‌نگری مبتلا شده و حتی ممکن است ناآگاه‌تر هم بشود. شبکه‌های اجتماعی هم مخاطب خود را سطحی بار آورده و او را گمراه می‌کنند. کاربران فقط دنبال تیتر اخبار هستند و کمتر به عمق خبر توجه نشان می‌دهند. اصولا فضای مجازی دنیا را روز به روز سطحی‌نگرتر می‌کند.

محسن محمدی

رادیو و تلویزیون