هزارتوی اعصاب

سلول بنیادی، از افسانه تا واقعیت

امروزه هیجان و امیدواری زیادی برای استفاده از سلول‌های بنیادی در درمان بیماری‌های پیشرونده و صعب‌العلاج مغز نظیر آ ال اس، ام اس پیشرفته، آلزایمر، پارکینسون، سکته مغزی و دیگر بیماری‌های تخریبی و پیشرونده سیستم عصبی وجود دارد.

کد خبر: ۸۴۴۴۹۹

اگرچه این هیجان و اشتیاق قابل درک است، ولی استفاده ناپخته از این‌گونه درمان‌ها (نظیر تبلیغات ماهواره‌ای و اینترنتی ) قبل از تکمیل بررسی‌های پایه و مدل‌های حیوانی و تعمیم آن به مطالعات انسانی و بالینی، خطرات زیادی از جمله وارد آمدن ضربه‌های روحی به بیماران و خانواده‌های دردمند آنها به دنبال خواهد داشت. استفاده از سلول‌های بنیادی در بیماری‌های خون و سرطان سال‌هاست بسیار مفید بوده و پیوند مغز استخوان که در اصل نوعی استفاده از سلول‌های بنیادی محسوب می‌شود در درمان سرطان‌های خون به کار می‌رود. اما در سیستم عصبی، مساله به این راحتی نیست.

سلول‌های عصبی در مغز، نخاع و اعصاب محیطی بسیار تخصصی عمل می‌کنند و هر گروه سلول، واسطه شیمیایی خاصی ترشح می‌کند و ارتباطات بسیار اختصاصی با سلول‌های عصبی دیگر دارد که باعث عملکرد درست این سیستم می‌شود. در بیماری‌های تخریبی مغز، گروه‌های خاصی از این سلول‌ها به عللی که هنوز کاملا شناخته نشده‌اند، دچار زوال می‌شوند؛ مثلا در بیماری آلزایمر معمولا سلول‌های عصبی مغز که مسئول حافظه هستند ابتدا دچار تخریب می‌شوند. سلول‌های بنیادی در حال حاضر توانایی تبدیل به این سلول‌های تخصصی مغز را ندارند و حتی به فرض این امکان، توانایی برقراری ارتباطات دقیق و پیچیده مشابه سلول‌های تخریب شده را ندارند.

برای استفاده از این فناوری در بیماری‌های مغز و اعصاب مسیری طولانی و بس دشوار و البته امکان‌پذیر پیش پای محققان وجود دارد. البته ابتدا باید این سلول‌ها در مدل‌های حیوانی و آزمایشگاهی این بیماری‌ها تست شوند و مکانیسم عمل آنها مشخص شود. در صورت موثر و ایمن بودن این درمان‌ها در مدل‌های حیوانی، باید روی تعداد کمی از بیماران امتحان شده تا تحمل‌پذیری و ایمنی آن مشخص شود.

بعد از گذر از این مرحله باید مطالعه‌ای با تعداد بیشتری بیمار، طراحی و اجرا و اطلاعات بیشتری از ایمنی و تاثیر این درمان‌ها حاصل شود و بعد از این مراحل می‌توان مطالعات بالینی جامع‌تری طراحی و تاثیر یا بی‌تاثیر بودن آنها را روی بیماری‌های عصبی قضاوت کرد‌. البته طی این مراحل، مستلزم گذشت سال‌های متمادی است. واقعیت این است اگرچه استفاده از سلول‌های بنیادی در رشته بیماری‌های مغز و اعصاب‌، عرصه‌ای در حال پیشرفت تلقی می‌شود و مطالعات زیاد، ولی در سطوح اولیه برای آن در حال انجام است‌؛ اما تا‌کنون هیچ‌گونه شواهدی مبنی بر تاثیر این درمان در بیماری‌های مغز و اعصاب تاکنون وجود ندارد. در واقع، استفاده بدون برنامه و مطالعه و تحقیقات علمی از این سلول‌ها برای درمان بیماری‌های صعب‌العلاج مغزی روزنه امیدی را که این تکنولوژی برای درمان این بیماری‌ها ایجاد کرده است، خواهد بست. نکته مهم و کلیدی این که بیماران و خانواده‌های آنها برای اطلاع از آخرین دستاوردهای پزشکی در این عرصه باید به مراکز دانشگاهی مراجعه کنند.