اعتماد در خانواده، ستون سلامت اجتماعی

چنین افرادی آیا می‌توانند شرایط مناسب و مساعدی برای زندگی با نشاط در خانواده فراهم کنند؟ پدر و مادر چه رفتار پسندیده‌ای را در پیش بگیرند تا خانواده را از تلاطمات اجتماعی و عاطفی دور نگه دارد؟ چه عواملی باعث ایجاد اختلاف میان اعضای خانواده می‌شود و زمینه را برای از هم پاشیدن شالوده زندگی فراهم می‌کند؟ دکتر عزت‌الله سام آرام، عضو هیات علمی و استاد دانشگاه علامه طباطبایی در این باره توضیح می‌دهد.

با توجه به مشکلات موجود اقتصادی،اجتماعی و فرهنگی آیا امکان دارد اعضای خانواده فارغ از نوساناتی که در محیط‌های اجتماعی برایشان به وجود می‌آید فضای آرام و با نشاط توام با اخلاق حسنه‌ای را در خانه ایجاد کنند؟

در شرایط کنونی که سبک زندگی در بسیاری از خانواده‌ها عوض شده است، باید راهکارهای جدیدی را برای ایجاد فضای امن و پرنشاطی را در خانه اندیشید. نسل فعلی روند پرسرعتی را در مقایسه با نسل گذشته در پیش گرفته و از سویی دیگر با نسل گذشته به لحاظ رفتاری و اصول مشترک پذیرفته شده، کمی فاصله دارد. در روزگار ما عواملی محیط امن خانواده را با تهدیدهایی مواجه کرده است. یکی از این عوامل، روی آوردن نسل جدید به مصرف گرایی است. در چنین اوضاع و احوالی قناعت که یکی از سرمایه‌های اصلی زندگی است به فراموشی سپرده شده است.

به نظر شما باید چه رویه‌ای را در پیش می‌گرفتیم تا بسیاری از دغدغه‌ها و نگرانی‌های موجود در عرصه زندگی خانوادگی مرتفع شود؟

به نظر بهتر بود در اموری که به زندگی مردم مربوط می‌شود مشارکت مردمی پررنگ‌تر می‌شد. بیشترین تصمیم برای مردم از سوی نهادهای دولتی گرفته می‌شود بدون این که خود مردم در چنین تصمیم‌گیری‌ها مشارکت بیشتری داشته باشند.

در تصمیم گیری‌ها و تصمیم سازی ها، گروه‌های اجتماعی و سیاسی، بیشتر برای مردم تصمیم گرفتند. مثلا در اوایل انقلاب حضور افراد جامعه شامل روستاییان و عشایر و... در عرصه تصمیم‌گیری‌هایی که برایشان گرفته می‌شد مشارکت بیشتری داشتند مثل جهاد سازندگی. حضور فعالانه مردم در عرصه‌های مختلف اجتماعی و دخیل بودن آنها برای رفع موانع و مشکلاتی که در جامعه ایجاد می‌شود زمینه را برای آگاهی بخشی بیشتر نسبت به نابسامانی‌های موجود اجتماعی فراهم می‌آورد.طبعا در چنین شرایطی امکان درک شرایط بحرانی و نحوه مقابله با آن بیش از گذشته فراهم می‌شود و افراد جامعه می‌توانند با درک درست شرایط با این ناملایمات راحت‌تر کنار بیایند.

به اعتقاد من بسیاری از مشکلاتی که بیرون از منزل پیش می‌آید و باعث ایجاد دغدغه و نگرانی بین افراد می‌شود، در فضای منزل و میان خانواده هم نمود و بروز پیدا می‌کند و گاهی شرایط را برای به وجود آمدن ناسازگاری‌ها میان اعضای خانواده فراهم می‌کند.

عوامل بحران ساز در خانواده که باعث ایجاد اختلاف میان والدین یا فرزندان می‌شود کدامند؟

علاوه بر نادیده گرفتن قناعت به عنوان یک سرمایه فردی و اجتماعی، چشم و همچشمی‌هایی که در برخی خانواده‌ها وجود دارد یکی دیگر از عوامل بحران ساز است. این که صرف وجود برخی امکانات رفاهی بین بعضی از اعضای فامیل یا دوستان و آشنایان، ما هم به اجبار و برای عقب نماندن از آنها باید چنین امکاناتی را برای خود تهیه کنیم، آسایش را از خانواده‌ها دور می‌کند.

چون در چنین شرایطی ممکن است همه خانواده‌ها از توانمندی‌های اقتصادی مناسبی برخوردار نباشند و روی آوردن به مصرف‌گرایی باعث برهم خوردن فضای آرام منزل شود. اگر این اتفاق بیفتد ممکن است ناسازگاری‌هایی میان اعضای خانواده به وجود آید.

یکی دیگر از مسائلی که باعث بروز اختلاف در خانواده‌ها می‌شود، رواج دروغگویی است. دوری از آفات دروغگویی هم در دین مورد تاکید قرار گرفته و هم آرزویی بود که پیشینیان ما حتی از دوره باستان نسبت به آن توجه داشتند. در خانواده‌ای که اعضای آن به هم دروغ بگویند طبیعی است که اساس و بنیان آن از هم می‌پاشد و حتی ادامه و استمرار زندگی هم با دشواری‌های زیادی مواجه می‌شود.

آیا رواج دروغگویی ناشی از بی‌اعتمادی است که اعضای خانواده نسبت به هم دارند؟

یکی از سرمایه‌های اجتماعی مهم اعتماد است. وقتی اعتماد کم می‌شود، سرمایه اجتماعی تضعیف می‌شود و نتیجه آن بالا رفتن آسیب‌های اجتماعی خواهد بود.

البته من اعتقاد ندارم در فضای خانواده هم به همان اندازه که در اجتماع شاهد هستیم فضای اعتماد طرفین کم شده باشد. به نظر من همچنان اعتماد میان اعضای خانواده ستون اصلی سلامت اجتماعی است.

سلامت اجتماعی در خانواده از چه مولفه‌هایی برخوردار است؟

سلامت اجتماعی رابطه تنگاتنگی با سلامت معنوی و اخلاقی در خانواده دارد. سلامت معنوی تنها به اعتقادات مذهبی محدود نمی‌شود بلکه هر رفتار اخلاقی که میان اعضای خانواده وجود دارد مثل احترام به بزرگ‌تر، میل به جنبه‌های معنویت گرایانه، تکریم نسبت به هم و... از شاخصه‌های سلامت معنوی در خانواده است.

معتقدم اگر سلامت معنوی در خانواده کم شود زندگی از هم می‌پاشد. یکی از پدیده‌هایی که در پژوهش‌هایم با آن مواجه شدم و از نشانه‌های سبک‌های زندگی جدید است، استحکام نداشتن رضایت از زندگی است. در توضیح این مساله باید به این موضوع اشاره کنم که در دهه‌های گذشته میزان رضایتمندی از زندگی بین زوج‌هایی که به تازگی تشکیل خانواده داده بودند به مراتب بیشتر از زمان فعلی است.

در آن دوره زوج‌ها با گذشت دو سال از زندگی میزان رضایتمندی شان از زندگی افزایش پیدا می‌کرد، اما در شرایط کنونی زوج‌هایی که با هم ازدواج می‌کنند عوامل شکننده و تلاطمات درون و بیرون خانواده، باعث می‌شود مثل گذشتگان خود رضایت‌مندی نداشته باشند. به عبارت دیگر بده‌بستان‌ها و تعاملات انسانی، عاطفی و اجتماعی میان خانواده‌های نسل گذشته بیشتر از نسل فعلی بود. چرا؟ چون جوانان امروز پختگی جوانان قدیم را ندارند.

فقر عاطفی یکی از مسائلی است که تا حدودی برخی زوج‌های امروزی را با مشکل حفظ ساختارهای اجتماعی مواجه کرده است. ناپختگی اجتماعی یکی از عواملی است که باعث ایجاد فقر عاطفی در میان خانواده‌ها می‌شود. خانواده‌های فعلی باید به لحاظ اجتماعی و فرهنگی تقویت شوند.

در شرایط امروزی جامعه، تلاش برای اجتماعی پذیری کودکان و نوجوانان کافی نیست بلکه با توجه به سرعت تحولات صنعتی و تکنولوژی در عرصه جهانی و تاثیراتی که این تغییر و تحولات دارد و تغییر سبک زندگی بسیاری از جوانان هم باید در معرض آموزش جامعه‌پذیری قرار بگیرند.

فتاح غلامی

دین و زندگی