توسعه شهر تبریز روی گسل زلزله

به گفته مدیران شهری از جمعیت بیش از یک میلیون و 800 هزار نفری کلانشهر تبریز بیش از 400 هزار نفر حاشیه‌نشین هستند که بیش از نیمی از این تعداد در حاشیه گسل شمالی تبریز سکونت دارند که همواره خطر وقوع زلزله آنها را تهدید می‌کند. آنها معتقدند برای بهسازی و نوسازی 400 هزار حاشیه نشین باید حدود 80 هزار مسکن ساخته شود که بودجه‌ای بالغ بر 10 هزار میلیارد تومان نیاز است.

رئیس شورای اسلامی تبریز دراین باره گفت: این کلانشهر تاکنون 19 زلزله شدید را به خود دیده که وقوع این زلزله‌ها که چند بار شهر را با خاک یکسان کرده، نشانگر آن است که متاسفانه از همان ابتدا به بحث طراحی شهر از نظر مکان‌یابی و پهنه‌بندی زلزله در این کلانشهر توجهی نشده، به طوری که قسمت عمده توسعه شهر در بخش شمالی که گسل معروف تبریز در آن منطقه قرار دارد، اتفاق افتاده و در بخش جنوبی که نقطه امن شهر محسوب می‌شود، گورستان تعبیه شده است.

ضرورت اتخاذ تدابیر جدی

شهرام دبیری که در دومین سمینار بین‌المللی ژئوتکنیک و مهندسی لرزه شهری در تبریز سخن می‌گفت، از کارشناسان و متخصصان خارجی مجرب استمداد طلبید تا مسئولان و مهندسان داخلی را در بحث توسعه شهری و این‌که در کدام جهت گسترش یابد، کمک کنند.

وی با بیان این که در شرایط فعلی نمی‌توان مردم را از ساخت و ساز در این مناطق منع کرد، تصریح می‌کند: باید با اتخاذ تدابیر لازم تمهیداتی بیندیشیم تا بتوانیم ساختمان‌های بلند و ایمنی تحویل شهروندان دهیم، همان طور که در کشوری مثل ژاپن باوجود زلزله‌های شدید آسمانخراش‌های زیادی ساخته می‌شود و کسی هم هنگام بحران آسیب جدی نمی‌بیند.

دبیری با اشاره به این که 50 درصد از شهر تبریز را بافت فرسوده و حاشیه‌نشین تشکیل می‌دهد که نمی‌توان تمام آنها را جابه‌جا کرد، می‌افزاید: به منظور کاهش خطرات ناشی از وقوع زلزله در مناطق حاشیه‌ای تبریز اقدامات پیشگیرانه و تشویقی در شورا تصویب و به مرحله اجرا درآمده که مقاوم‌سازی واحد‌های مسکونی با کمک شهرداری یکی از این سیاست‌های تشویقی است. همچنین باتوجه به این که قبلا طراحی شهر برای این تعداد جمعیت و خودرو انجام نشده، بنابراین قسمت اعظم بودجه شهرداری در جهت مسیرگشایی حاشیه تبریز صرف شده تا با تردد راحت خدمات مطلوب‌تری به حاشیه‌نشینان ارائه شود.

عضو شورای شهر تبریز بخش اعظم آسیب‌دیدگی تبریز را هنگام وقوع زلزله مربوط به تاسیسات زیربنایی دانسته و تصریح می‌کند: بحث معیوب بودن تاسیسات آب، برق و گاز هنگام وقوع حوادث طبیعی چون زلزله بسیار مهم است و اگر تمهیدات درستی در بحث سالم بودن این تاسیسات اتخاذ نشود، هنگام آتش‌سوزی ناشی از زلزله بحران‌های شدیدتری را شاهد خواهیم بود.

سازه‌هایی بی‌کیفیت روی گسل

مکان‌یابی نامناسب ساخت و سازهای شهری در حالی از گذشته آغاز شده و همچنان ادامه دارد که هم‌اکنون نیز ده‌ها پروژه انبوه‌سازی و بلندمرتبه‌سازی روی گسل شمال تبریز در حال ساخت است. ناگوارتر این که به گفته مدیرکل راه و شهرسازی آذربایجان شرقی، بیشتر این سازه‌ها نیز کیفیت مناسب و تائید شده‌ای ندارند.

توحید اخلاقی با اشاره به این که ساختمان‌های مدرن ساخته شده در اطراف گسل تبریز در برابر زلزله‌های شدید و متوسط به بالا دچار ناپایداری خواهند شد، می‌افزاید: گسل شمال تبریز یکی از پهنه‌های پرخطر است که مسئولیت طراحان و متخصصان را در انجام طرح‌های ایمن دوچندان می‌کند و کارشناسان مربوط باید اثر این گسل را در ساخت و سازها لحاظ کنند.

وی با بیان این که هر دو نوع ساخت و ساز انجام یافته در این محدوده اعم از مدرن و سکونتگاه‌های غیررسمی خطای بزرگی بوده که با وقوع هر نوع زلزله‌ای تهدید می‌شوند، تصریح می‌کند: وجه تمایز این نوع ساخت و سازها در شدت زلزله است، زیرا در زلزله‌های با ریشتر متوسط و متوسط به پایین سکونتگاه‌های غیررسمی آسیب می‌بینند و در زلزله‌های شدید ساخت و سازهای مدرن دچار آسیب و ناپایداری خواهد شد.

مردم از توسعه مناسب استقبال نکردند

رئیس سازمان نظام مهندسی استان نیز در این زمینه به جام‌جم می‌گوید: در سال‌های گذشته با تصویب طرح جامع شهر تبریز، توسعه این شهر به سمت غرب و دشت تبریز پیشنهاد شد، اما مردم با سوق یافتن به سمت شرق و ایجاد شهرک‌هایی چون ولیعصر، باغمیشه، یاغچیان و... عملا از این مصوبه استقبال نکردند که به پیش آمدن وضع کنونی منجر شد.

ایرج شهین باهر می‌افزاید: با این حال در سال‌های اخیر جلوی شهرک‌سازی در منطقه شرق و شمال شرق تبریز گرفته شده و سعی می‌کنیم توسعه شهر به طرف گسل اتفاق نیفتد. وی یادآور می‌شود آنها اغلب برای انتفاع هر چه بیشتر خود، از مصالح نامرغوب و ارزانقیمت استفاده می‌کنند که باعث ساخت خانه‌های بی‌دوام و غیرمقاوم در سطح شهر می‌شود و باید جلوی فعالیت آنها گرفته شود.

ادامه ساخت‌وسازهای غیرمجاز با وجود نظارت

به گفته ایرج شهین باهر ، رئیس سازمان نظام مهندسی استان گرچه تمام ساختمان‌هایی که با نظارت این سازمان ساخته می‌شوند استاندارد بوده و در برابر زلزله‌هایی حتی به بزرگی هشت ریشتر مقاوم هستند واین سازمان طبق آئین‌نامه وظیفه کنترل و نظارت بر احداث مهندسان واحدها را به عهده دارد، با این حال سازندگان غیرمتخصصی که در این حوزه فعالیت می‌کنند، مشکلات زیادی برای سازمان نظام مهندسی ایجاد می‌کنند، زیرا اغلب ساخت و سازهای غیرمجاز و غیراستاندارد توسط همین سازندگان ناآگاه و غیرمتخصص صورت می‌گیرد.

سعیده دلال علیپور - ‌ جام‌جم تبریز