می‌خواهیم میزان باروری را به 2.1 برسانیم

در کشورهای در حال توسعه بیش از نیمی از ۱۴ میلیون مادر نوجوان، ناخواسته باردار می‌شوند و زایمان و بارداری همچنان جزو دلایل اصلی مرگ‌وگیر در میان مادران نوجوان است. به منظور آشنایی با برنامه‌های وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در راستای سیاست‌های جمعیتی، دقایقی را با محمداسماعیل مطلق، مدیرکل دفتر سلامت جمعیت، خانواده و مدارس وزارت بهداشت به گفت‌وگو نشستیم.

وزارت بهداشت در سال 94 چه برنامه‌هایی را در راستای اجرای سیاست‌های جمعیتی در نظر گرفته است؟

وزارت بهداشت کارگروهی را برای اجرای سیاست‌های جمعیتی تشکیل داده که رئیس آن شخص وزیر و دبیر کارگروه معاونت بهداشتی او هستند. تشکیل کارگروه با حضور نمایندگان تام‌الاختیار هریک از معاونت‌ها انجام می‌شود و هدف آن تعیین مسئولیت‌های وزارت بهداشت برای اجرای سیاست‌های کلی جمعیت و تفکیک سیاست‌های تعیین شده توسط معاون اول رئیس‌جمهور است. این کارگروه لوایح و موارد قانونی لازم را به منظور برخورداری از حمایت قانون در اجرای سیاست‌ها، تدوین آیین‌نامه‌ها و دستورالعمل‌های بخشی پیشنهاد می‌کند.

این کارگروه در راستای کدام‌یک از سیاست‌های جمعیتی فعالیت می‌کند؟

به طور کل وزارت بهداشت حق مداخله در سیاست‌های اول، سوم، چهارم، ششم و هفتم جمعیتی را دارد.

این سیاست‌ها که اشاره کردید به صورت کلی بودند. به طور مشخص و مصداقی بفرمایید که برنامه‌های اجرایی شما شامل چه چیزهایی هستند؟

مداخلاتی که ما در سال 93 و 94 انجام می‌دهیم شامل افزایش آگاهی گروه‌های هدف درباره سلامت بلوغ و خودمراقبتی است که همان سیاست چهارم است. برنامه‌ریزی ترویج ازدواج سالم و به‌هنگام، گسترش کلاس‌های آمادگی برای زایمان با هدف ترویج زایمان طبیعی در بیمارستان‌ها و مراکز بهداشتی درمان شهری و روستایی است. تدوین فرآیندها و اجرای مقدمات برنامه رشد و تکامل ابتدای دوران کودکی و اعتلای برنامه ترویج تغذیه با شیر مادر است که جزو سیاست چهارم هستند. ارتقای آگاهی عمومی برای پیشگیری از ناباروری، برنامه‌های فرهنگسازی و همایش بین‌المللی و آگاهی خانواده‌ها درباره سالمندی که همان سیاست هفتم است. تهیه محتوای ارائه خدمات پس از ازدواج و آغاز این خدمت از سال 94 برنامه دیگر ماست و در نهایت وارد نمودن رویکردهای پیشگیری از ناباروری و بسته ارائه خدمت در مراکز بهداشتی ـ درمانی و تهیه محتوای آموزش خانواده‌ها برای تمرکز بر عدم تک‌فرزندی و بی‌فرزندی از برنامه‌های دیگر است.

اگر بخواهیم این سیاست‌های جمعیتی را با کشورهای دیگر مقایسه کنیم در چه وضعیتی هستیم؟

اولین گام این است که طبق سیاست‌ها میزان باروری کلی در کشور که عدد 1.8 است را به عدد 2.1 برسانیم. چون طبق بررسی‌های کارشناسی جمعیت شناسی جهانی، قرارگیری میزان باروری یک جمعیت زیر عدد 2.1، یک تهدید تلقی می‌شود. در بعد سلامت نیز این یک تهدید سلامت است. پس اولین کار وزارت بهداشت این است که با همکاری دیگر ارگان‌ها و با تکیه بر آگاهی مردم و مشارکت آنان این مساله را عملیاتی کند.

چگونه این برنامه را عملیاتی می‌کنید؟

برای این‌که بتوانیم این کار را انجام دهیم علاوه بر فعالیت‌هایی که ذکر شد، در وزارتخانه برنامه‌ریزی‌هایی کرده‌ایم برای رساندن ازدواج جوانان به نقطه سلامت. یعنی ازدواج در زمان مناسب، کاهش طلاق با ارتقای برنامه‌های زناشویی و ایجاد کلینیک‌های زناشویی و جنسی.

در کلینیک‌های زناشویی و جنسی چه اتفاقی قرار است بیفتد؟

ما یک تحقیق از کسانی که برای آزمایش زمان ازدواج مراجعه می‌کردند، انجام دادیم. از این افراد سوال شد که آیا آمادگی برای فرزندآوری دارند یا خیر؟ 65 درصد آنها اعلام آمادگی کردند و 35 درصد آنها نیز اعلام کردند که در زمان مناسب آمادگی فرزندآوری دارند. سپس درخصوص تعداد فرزند از آنها سوال شد که همه آنها بین اعداد 2 و 3 را برگزیدند. این نتایج در حالی به دست آمد که در عمل ما می‌دیدیم روند شتاب طلاق در کشور به صورت صعودی است. بنابراین احساس کردیم جوانان نیازمند آگاهی و ارتقای آموزش‌های زناشویی هستد. چراکه احتمالا مشکلات جنسی دارند که آمار طلاق به این شکل است. لذا به فکر تاسیس این کلینیک‌های افتادیم.

ساختار و سازوکار فعالیت این کلینیک‌ها به چه شکل خواهد بود؟

در کلینیک‌های زناشویی و جنسی حتما یک متخصص زنان، یک متخصص داخلی، یک روانپزشک و متخصص که آگاهی کامل از اختلالات جنسی داشته باشد، یک روحانی آگاه به مسائل خانوادگی و یک حقوقدان حضور دارند. این کلینیک‌ها با همکاری قوه قضائیه، سازمان امور جوانان، شورای انقلاب فرهنگی و دیگر دستگاه‌هایی که در این زمینه قادر به همکاری هستند، نظیر بهزیستی و وزارت تعاون، امسال در 10 دانشگاه مشهد، البرز، اصفهان، شیراز و... راه‌اندازی می‌شوند و سال‌های آینده این کار را ادامه می‌دهیم. این کلینیک قادر است مشکلاتی را که اختلالات زناشویی در زندگی ایجاد می‌کند، برطرف کنند.

در روش‌های پیشگیری از بارداری چه تغییراتی در سیاست‌ها ایجاد کرده‌ایم؟

در زمان گذشته 40 درصد افراد جامعه جزو مشتری‌های مراکز بهداشتی و درمانی ما بودند که از ما خدمات می‌گرفتند. قبلا وقتی این افراد مراجعه می‌کردند، هر خدمتی که می‌خواستند به آنها ارائه می‌کردیم، اما امروز فعالیت‌های ما متناسب با سیاست‌ها تغییر کرده است. یعنی به کسانی که ازدواج کرده و فاقد فرزند هستند، مشاوره می‌دهیم که این افراد حتما دارای فرزند شوند. اگر فرزند دارند و فاصله فرزند اول آنها تا دوم بالای سه سال است، مشاوره می‌دهیم که دارای فرزند باشند. اگر تک‌فرزند هستند درخصوص عوارض تک‌فرزندی به آنها مشاوره می‌دهیم. در واقع اقلام را به خانم‌هایی که آسیب‌پذیر بوده و تحت مخاطره هستند، ارائه می‌کنیم.

چه راهکارهایی برای جلوگیری از مرگ و میر مادران هنگام زایمان پیش‌بینی کرده‌اید؟

برای مادران، ارتقای نظام مراقبت مرگ مادری را در کشور اجرا می‌کنیم که شامل مراقبت‌های مادری ایمن در خارج از بیمارستان است. طبق این برنامه، خانم باردار باید شش مرتبه به مراکز بهداشتی ـ درمانی مراجعه کند و تحت مراقبت قرار گیرد. حتی اگر به کلینیک‌های تخصصی و خصوصی مراجعه می‌کند، در مراکز بهداشتی درمانی ما پرونده تشکیل دهد و این شش مرتبه مراقبت را اخذ کند. این همکاری مابین مرکز بهداشت و آن کلینیک خصوصی برقرار می‌شود و بعد آموزش‌های لازم را به ارائه‌دهندگان و گیرندگان خدمت در بیمارستان‌های دوستدار مادر می‌دهیم. استمرار اجرای برنامه‌های سلامت مادران در شهر و روستا از برنامه‌های دیگر ماست. قبلا آگاهی و آموزش‌های زایمان به خانم‌های بارداری که مراجعه می‌کردند را در بیمارستان می‌دادیم. امسال این آموزش‌ها در مراکز بهداشتی درمانی نیز انجام می‌شود. درواقع تمام برنامه ما این است که امسال فضایی را ایجاد کنیم که شخص همراه مادر باردار، در زمان زایمان او حضور داشته باشد تا استرس و تنش او از بین برود. همچنین مراقبت تا 42 روز بعد از زایمان برنامه دیگری است که آن را در سال 94 در دست اجرا داریم. یک بسته خدمتی نیز برای مادران در معرض خطر که بیماری‌های زمینه‌ای نظیر فشار خون، نارسایی کلیه و مسمومیت‌های حاملگی دارند، تهیه کرده‌ایم. در واقع تمام برنامه ما این است که به کاهش مرگ مادر برسیم. یعنی آمار مرگ مادران در برنامه ششم باید به زیر 15 در 100 هزار تولد زنده برسد و تا سال 2030، 70 درصد مرگ مادر را کاهش دهیم. این مهم با همکاری خانواده‌ها، مراقبان و داوطلبان سلامت عملی خواهد بود.

آریا کیانی