اسب ایرانی در غبار

عرب، ترکمن، کرد و کاسپین جزو بهترین نژادهای اسب در دنیاست که خاستگاهشان کشور ماست و طرفداران زیادی نیز در سایر کشورهای جهان دارند. با این حال پرورش این نژادها در کشور همچنان به صورت سنتی و بومی و توسط بخش خصوصی و با امکانات حداقلی صورت میگیرد که این امر راه توسعه را در این صنعت ناهموار کرده است.

اسب در گذشته و از دیرباز جایگاه ویژه‌ای در کشور ما داشته است، بویژه اسب ترکمن که به دلیل استقامتش، داریوش؛ پادشاه هخامنشی از آن برای حمله به یونان استفاده کرد و نادرشاه افشار با تلفیق آن با اسب عرب، نژادی مقاوم به نام چناران تولید کرد و فتوحات بزرگ خود را با کمک آن رقم زد. این جایگاه همچنان در میان قوم ترکمن که در نواحی گلستان و خراسان شمالی زیست می‌کنند، حفظ شده است، به طوری که اسب بخشی از فرهنگ آنان را تشکیل می‌دهد. این قوم که علاقه به دوتار، اسب و آلاچیق سه ویژگی خاص فرهنگی آنان به شمار می‌رود، به حدی به اسب عشق می‌ورزند که در نهایت تنگنای اقتصادی هم سبوس و خوراک اسب خود را فراموش نمی‌کنند. بیشتر خانواده‌های ترکمن در این دو استان بویژه در خراسان شمالی، از گذشته دست‌کم یک اسب را در منزل خود نگه داشته و برای آن احترام و محبتی خاصی قائل بوده و آن را منشاء نزول برکت در زندگی خود می‌دانند. از همین رو پرورش‌دهندگان گله‌های اسب نیز در این استان نسبت به سایر نقاط کشور بیشتر به چشم می‌خورند.

اکنون در 14 استان کشور پرورش اسب انجام می‌شود که خراسان شمالی در این میان پیشتاز است. البته پرورش اسب در این استان همچون دیگر نقاط کشور به صورت سنتی و بومی انجام می‌شود. گرچه در یکی دو سال اخیر گام‌هایی در جهت حمایت از این صنعت توسط بخش دولتی برداشته شده است که به گفته مسئولان استان گرچه کافی نیست، اما از هیچ بهتر است. یکی از این اقدامات برگزاری جشنواره ملی زیبایی اسب اصیل ترکمن است که با هدف معرفی بیشتر و بهتر این نژاد و بازاریابی مناسب برای آن، شنبه آینده و در مبعث پیامبر در این استان برگزار خواهد شد.

به گفته یک پرورش‌دهنده اسب در خراسان شمالی، گرچه اسب ترکمن در استان‌های دیگری همچون گلستان، خراسان رضوی، تهران، البرز و همدان نیز پرورش می‌یابد، اما خواستگاه اصلی آن خراسان شمالی است و نژاد کنونی آن به دلیل موقعیت جغرافیایی و بسته بودن مناطق پرورش آن بویژه در راز و جرگلان استان، خالصترین نوع این نژاد است.

حمیدرضا صالحی با اشاره به این‌که 2 نژاد بومی و ایرانی اسب عرب و ترکمن، زیباترین نژادهای اسب در دنیاست که متاسفانه اغلب ایرانی‌ها از آن اطلاعی ندارند، در گفت‌وگو با جام‌جم می‌افزاید: برگزاری جشنواره ملی زیبایی اصل اصیل ترکمن در استان نیز در راستای معرفی بیش از پیش این نژاد به هموطنان است، ضمن این‌که اهدافی همچون اقتصادی کردن این صنعت و حرکت به سمت تولید گونه‌هایی مطابق با میل و پسند مشتریان را نیز دنبال می‌کند.

وی با اشاره به این‌که با انتخاب زیباترین اسب در این جشنواره از سوی داوران خبره، پرورش‌دهندگان با شناسایی پدر و مادر و بویژه پدر این اسب، به سمت تولید این گونه پیش خواهند رفت، یادآور می‌شود: اسب اصیل ترکمن که اکنون فقط در ایران و ترکمنستان وجود دارد و از ویژگی‌هایی همچون زیبایی، چابکی، استقامت زیاد، هوش بالا، کم خوراک بودن و تحمل زیاد در دمای بالای 50 درجه و زیر منهای 30 درجه برخوردار است، در کشورهای اروپایی متقاضیان زیادی دارد، هر چند هنوز شرایط صادرات اسب از کشورمان فراهم نشده است.

صادرات اسب نداریم

این مزرعه‌دار و پرورش‌دهنده اسب با بیان این‌که از 150 سال پیش تاکنون نه‌تنها هیچ صادرات اسبی نداشته‌ایم، بلکه برخی به واردات آن اقدام کرده‌اند که ضربه مهلکی بر نژاد ایرانی است، می‌گوید: این در حالی است که یک ظرفیت بالقوه در کشور وجود دارد به نام اسب ترکمن که در کمر آن دلار خوابیده و می‌تواند بیشتر از چاه‌های نفتی ما درآمدزایی داشته باشد و سود سرشاری را نصیب مردم کند، حال آن‌که مسئولان کاملا از این امر غافل هستند و حتی در رسانه ملی صداوسیما نیز اصلا به اسب پرداخته نمی‌شود و اطلاع‌رسانی در این زمینه صورت نمی‌گیرد.

به گفته وی علاوه بر ضربه‌ای که غفلت مسئولان به این صنعت می‌زند، نبود اطلاع‌رسانی درباره ارزش نژاد اسب ایرانی است که موجب شده متقاضیان به جای خرید اسب 5000 ساله ایرانی، سراغ اسب‌های وارداتی خارجی و کم‌کیفیت رفته و گاه برای آنها تا 500 میلیون تومان هزینه کنند.

صالحی به فواید حمایت از پرورش صنعتی و انبوه اسب اشاره می‌کند و می‌گوید: یکی از فواید توسعه این صنعت، اشتغالزایی و رفع بیکاری است و از آنجا که به ازای تولید هر اسب، 5/1 شغل ایجاد می‌شود، در مجموع به دلیل وجود هزار اسب در استان، حدود 2000 شغل ایجاد خواهد شد. از سوی دیگر اگر بتوانیم سالی 100 اسب صادر کنیم، با احتساب قیمت 200 هزار دلار برای هر اسب، سالانه می‌توانیم حدود 20 میلیون دلار ارزآوری برای کشور داشته باشیم. همچنین می‌توان با وارد کردن آن به چرخه گردشگری، ماهیانه یک میلیارد دلار از قبل بیتوته گردشگران خارجی در مزارع پرورش اسب درآمدزایی کرد.

به گفته وی اما موانعی همچون نبود میدان و پیست سوارکاری باشگاه سوارکاری برای آموزش به جوانان، نبود مرکز پرورش اسب، پرداخت نشدن تسهیلات کم‌بهره و وجود موانع صادرات، تاکنون مجال توسعه را از این صنعت گرفته است و گرچه کارگروه اسب در استان تشکیل شده و اقداماتی هم اخیرا انجام شده، اما کافی نیست و هنوز راه زیادی تا شکوفایی این صنعت باقی مانده است.

در همین حال معاون بهبود تولیدات دامی سازمان جهاد کشاورزی خراسان‌شمالی نیز با اشاره به این‌که مهم‌ترین هدف برگزاری جشنواره زیبایی اسب ترکمن، بازاریابی است، در تشریح دلایل توسعه‌نیافتگی صنعت پرورش اسب به جام‌جم می‌گوید: کامل نبودن چرخه اقتصادی اسب دلیل عمده این توسعه‌نیافتگی در استان است، زیرا ما اکنون بهترین تولید و پرورش را در استان داریم، اما چون برای آن بازار مناسبی ایجاد نکردیم، در فروش و عرضه آن دچار مشکل هستیم، به طوری که اکنون تولیدکنندگان ما مجبورند اسب خود را به متقاضیانی در استان‌های دیگر و با قیمت اندک پیشنهادی آنان به فروش برسانند.

علی مبارکی با بیان این‌که برگزاری این جشنواره درواقع فرصتی برای به نمایش گذاشتن اسب اصیل ترکمن و ایجاد نوعی بازار فروش برای آن است، به اقدامات مسئولان خراسان شمالی در راستای حمایت از این صنعت اشاره می​کند و می‌افزاید: این استان تنها استان کشور است که کارگروه اسب را در سال گذشته و به منظور حمایت از اسب ایجاد کرد که تصمیمات مهمی در این کارگروه گرفته شده و در حال اجراست. به طور مثال واگذاری زمین به بخش خصوصی برای ساخت باشگاه (محل نگهداری اسب و آموزش سوارکاری) و شهرک اسب (محل پرورش و خرید و فروش اسب) و اقدام به برگزاری کلاس‌های آموزشی سوارکاری برای جوانان و علاقه‌مندان از جمله این اقدامات طی یک سال گذشته است.

به گفته وی متقاعد کردن بانک برای پرداخت تسهیلات با سود 11 درصد به تولیدکنندگان، پرداخت سبوس (خوراک اسب) به تولیدکنندگان به میزان ماهانه 35 کیلو به ازای هر اسب و 500 کیلو بابت هر کشش ( فرایند آبستن کردن اسب) و پیگیری جهت دریافت 100 میلیون تومان اعتبار بابت ژنومیک اسب که پایه شناسنامه‌دار کردن و صادرات اسب است، از دیگر اقدامات ما طی سال گذشته و امسال بوده است که تقریبا در هیچ استان دیگری تاکنون انجام نشده است.

مبارکی با بیان این‌که وجود برخی مشکلات در بخش صدور شناسنامه برای اسب و قرنطینه، از مهم‌ترین موانع صادرات اسب در شرایط کنونی است، تاکید می‌کند: گرچه مسئولان استان در تلاش برای رفع موانع توسعه این صنعت و صادرات اسب هستند، اما اسب‌داران نیز باید مشارکت بیشتری در این عرصه داشته باشند و به طور مثال حضور خود را در هیات سوارکاری استان پررنگ‌تر کنند، زیرا در صورت مشارکت بیشتر آنان، نه تنها موانع سریع‌تر رفع می‌شود، بلکه منفعتش به خود تولیدکنندگان خواهد رسید.

فاطمه مرادزاده