راز موفقیت شرکت‌های دانشگاهی در تجاری‌سازی علم

با این وجود دکتر نوروز محمدنوری، رئیس دانشکده مکانیک دانشگاه علم و صنعت ایران اعتقاد دارد که اولین شرط لازم و ضروری برای موفقیت این شرکت‌ها، انجام سرمایه‌گذاری علمی و هدفمند بر روی موسسان شرکت در دوران پیش از تشکیل آن در حین تحصیل در دانشگاه است. این کار با کمک یک برنامه مشخص حول محور استادان برای شکل‌گیری و توسعه فناوری خاص صورت می‌پذیرد تا بتوان در قالب شرکت آن را به مرحله فروش تجاری رساند.

سالانه با فارغ‌التحصیل شدن دانشجویان تعداد زیادی شرکت توسط این تازه واردان بازار کار به ثبت می‌رسد؛ اما از این شرکت‌ها که معمولا با شور و اشتیاق بسیار همشاگردی‌های قدیمی به ثبت می‌رسند، تعداد اندکی کامیاب می‌شوند و بیشتر آنها پس از مدتی به چوب انحلال از هم می‌پاشند. هر چند عوامل بسیاری در موفقیت یا ناکامی این شرکت‌ها نقش دارند، اما خشت اول در بنا نهادن این شرکت‌ها اهمیت خاصی دارد. دکتر نوری، از صاحب‌نظران دانشگاهی در این حوزه که تجربیات موفق و ناموفق بسیاری را از نزدیک مشاهده و بررسی کرده معتقد است خشت اول سرمایه علمی است که جمع موسسان باید در کنار هم در حین تحصیلات دانشگاهی و پیش از تشکیل شرکت به صورتی هدفمند آن را کسب کرده باشند.

وی درباره ماهیت این سرمایه علمی در گفت‌وگو با جام‌جم می‌گوید: «ثبت یک شرکت کار آسانی است؛ شرکتی که ثبت می‌شود برای آن‌که بتواند شروع خوبی داشته باشد نیاز به سرمایه دارد که بخشی ممکن است مادی باشد به معنی آن‌که سرمایه‌گذاران سرمایه خود را در قالب شراکت خاصی می‌گذارند و فعالیت‌های اقتصادی خاصی را شروع می‌کنند. اما وقتی در مورد شرکت‌های سطح دانشگاه صحبت می‌کنیم، به معنی این است که با همان مکانیزم شرکت ثبت می‌شود، اما سرمایه‌اش نقدی نیست؛ بلکه همان دانشی است که در دانشگاه ایجاد شده که آن توانایی ظرف چند سال در دانشگاه شکل گرفته و وقتی آن را به عنوان سرمایه به این شرکت تزریق و حمایت کردید طبیعی است این شرکت بر اساس دانشی که دارد منحصر به فرد شده و مزیت رقابتی نسبت به سایرین پیدا می‌کند. لذا رمز یک شروع موفق برای شرکتی که دانایی‌محور و مبتنی بر توانایی علمی است دانش موجود در آن است. در این حالت اگر شرکت دیگری بخواهد آن را داشته باشد باید چند سال وقت بگذارد. شرکت‌هایی که بدون این پشتوانه و صرفا بر اساس نقدینگی شکل می‌گیرند بسادگی شرکت‌های رقیب برایشان ایجاد می‌شود.»

سرمایه علمی هدفمند چگونه شکل می‌گیرد؟

اغلب شرکت‌های برخاسته از دانشگاه‌ها از موسسانی تشکیل شده که کم و بیش همگی در زمینه خاصی تخصص دارند. اما این تخصص به تنهایی سرمایه علمی شرکت را کفایت نمی‌کند.

استاد دانشگاه علم و صنعت ایران در این باره می‌گوید: «معمولا برای توسعه فناوری نیاز داریم که در طول توسعه شرکت تزریق نقدینگی و پشتوانه‌های فنی و علمی وجود داشته باشد. بنابراین به طور مستمر برای تولید فناوری هزینه لازم است که می‌تواند در دانشگاه انجام شود، یا به صورت فعالیت‌هایی که مثلا یک استاد خاص در یک آزمایشگاه خاص برای رسیدن به یک فناوری یا محصول مشخص دنبال می‌کند در نظر گرفته شود. لذا یک محصول واحد یا فناوری مشخص، فعالیت‌های تعدادی از دانش آموختگان را در یک راستای مشخص هم‌افزا می‌کند. در حالی که دانش‌آموختگان متفرق توانمندی آنها در یک راستا جهت‌دهی نشده است و با مجموع توانمندی‌های متفرق آنها نمی‌توان محصولی را تولید کرد که شرکت بتواند روی آن به عنوان سرمایه حساب کند. بنابراین شرکتی که توسط این دسته از دانش‌آموختگان ایجاد می‌شود، با شرکتی که در راستای یک فناوری مشخص توسط دانش‌آموختگان تاسیس می‌شود تفاوت دارد و با توجه به نقاط قوت خود شرایط رقابتی متفاوتی دارند.»

وی در پایان خشت اول یک شرکت دانشگاهی موفق را اینگونه توصیف می‌کند: «دانش‌آموختگانی که اقدام به تاسیس شرکت می‌کنند، باید پیشتر فعالیت‌های علمی آنها در یک راستای مشخص مثلا تولید یک محصول یا حول فعالیت‌های فناورانه مشخصی که در یک آزمایشگاه خاص یا توسط یک استاد خاص انجام می‌شود شکل گرفته باشد. در این صورت می‌توان امید داشت که با در نظر گرفتن دیگر عوامل موثر بر رشد یک شرکت، موفقیت حاصل شود.»

محمدامین آهنگری ‌/‌ جام‌جم