سایه روشن‌های کاهش نرخ سود بانکی

مشروط به این معنی که اگر پیش‌نیازهای تحقق آن فراهم نشود، ممکن است به تاثیر منفی تبدیل شود. لذا باید نکات ذیل را در این خصوص به دولت و بانک مرکزی و جامعه اقتصادی کشور متذکر شد:

1-‌ کاهش نرخ سود بانکی به طور اصولی کار درستی است.

دست‌کم تثبیت و جا افتادن این منطق در دولت و شورای پول و اعتبار که سود بانکی باید متناسب با تورم تعیین شود، بزرگ‌ترین دستاورد مصوبه اخیر است.

یعنی این‌که دولت پذیرفته چون تورم کاهش یافته نرخ سود هم کاهش یابد و با تداوم کاهش تورم نرخ سود باز هم باید کمتر شود، دستاورد بزرگی است البته خدای ناکرده اگر زمانی نرخ تورم افزایش یافت، دولت باید این آمادگی را داشته باشد که نرخ سود را متناسب با آن افزایش دهد.

2ـ با این حال مصوبه اخیر کاهش نرخ سود بانکی نقاط ضعفی را دارد و به طور مشخص یک ویژگی باید در متن آن با صراحت بیشتری ذکر می‌شد؛ ویژگی‌هایی که الان در مصوبه مسکوت مانده است. اول این که بانک مرکزی باید در مصوبه قید می‌کرد نرخ سود تسهیلات باید متناسب با خوش‌حسابی مشتری و اندازه آن تعیین شود. یعنی مشتریان بزرگ و خوش‌حساب باید بتوانند با سود کمتری از بانک‌ها اعتبار بگیرند، چیزی که همه جای دنیا وجود دارد.

دیگر این که باید نرخ‌ها طوری تعیین می‌شد که امکان و انگیزه رقابت را در بانک‌ها ایجاد می‌کرد و آنها می‌توانستند در ارائه تسهیلات با کیفیت بهتر و قیمت کمتر با هم رقابت کنند.

3ـ البته من امیدوارم بانک‌ها بتوانند در تعیین نرخ سود سپرده‌های زیر یک سال با یکدیگر رقابت کنند. هرچند این رقابت به صراحت در متن مصوبه ذکر نشده اما می‌توان از همین سکوت استفاده کرد و به آنها اجازه و امکان رقابت داد. البته علت این‌که بانک مرکزی بصراحت اجازه رقابت به بانک‌ها بر سر نرخ سود را نداده، کارنامه 8 ماه اخیر سیستم بانکی در رقابت‌ بر سر نرخ‌هاست، زیرا آنان نتوانستند برای این رقابت ساختار مطلوبی را ارائه و به آن عمل کنند. بنابراین بانک مرکزی وارد عمل شد و نرخ‌ها را ثابت گذاشت. با این حال توصیه این است اگر عملکرد بانک‌ها در این زمینه تا 3 ماه آینده مطلوب بود، بانک مرکزی به آنها در یک نرم 2 تا 5 درصد، اجازه رقابت و انعطاف را بدهد.

4ـ نکته دیگر در ماجرای کاهش نرخ سود بانکی، حرکت سپرده‌هاست. این نگرانی وجود دارد که سپرده‌ها از بانک‌ها خارج شود. پیش‌بینی من این است که بخشی از سپرده‌ها به سوی بازار سرمایه یا فضای کسب و کار خصوصی حرکت خواهد کرد که در این صورت، حالت مطلوبی رخ خواهد داد و پول ها به سوی اقتصاد مولد حرکت خواهد کرد.

5- در کنار این نگرانی‌ بحق، حرکت سپرده‌ها به سمت موسسات غیرمجاز است. بصراحت بگویم اگر دولت توان و آمادگی برخورد با این موسسات را ندارد، اصولا کاهش نرخ سود بانکی اقدامی اشتباه است که باعث تضعیف بانک‌ها و گردن‌کلفت شدن بیشتر موسسات غیرمجاز خواهد شد. احتمالا بسیاری از شما سریال میکائیل را دیده‌اید. با تشکر از سازندگان این سریال، باید عرض کنم دولت باید رفتاری را که میکائیل با رفیقش رشید کرد، با این موسسات بکنند. بسیاری از این موسسات دوستانی در داخل دولت دارند و لذا باید رفتار دولت با آنها میکائیل‌گونه بوده و آنها بدانند که هر کسی خلاف کند حکومت برای اصلاح، با وی برخورد خواهد کرد. روشن است که دولت قدرت اجرایی و قانونی کافی برای برخورد با آنها را دارد و اگر از این قدرت استفاده نکند، جای نگرانی از حرکت سپرده‌ها به سوی موسسات وجود خواهد داشت.

6 ـ و سخن آخر این که بانک‌ها دچار خشکسالی نقدینگی هستند و منابع کمی برای اعطای تسهیلات دارند. بنابراین اگر اقداماتی چون پرداخت بدهی دولت به بانک‌ها، پرداخت بدهی دولت به پیمانکاران، تصویب افزایش سرمایه بانک‌ها و کاهش سپرده قانونی بانک‌ها نزد بانک مرکزی همزمان اتفاق نیفتد، تصمیم کاهش نرخ سود بانکی تصمیمی بی‌خاصیت خواهد بود که اثری در کمک به بخش تولید نخواهد داشت.

دکتر طهماسب مظاهری - رئیس‌کل اسبق بانک مرکزی