بمب خبری اس ـ 300

رسانه‌ها در میان همه رویدادهایی که در گوشه و کنار دنیا رخ می‌دهد، واقعیت‌های مورد نظرشان را انتخاب می‌کنند، از این واقعیت‌ها عکس می‌گیرند و آنها را در چارچوب و قاب مورد نظرشان برای مخاطب به تماشا می‌گذارند. نظریه «چارچوب‌سازی رسانه‌ها» تلاش می‌کند این اتفاق رایج در رسانه‌ها را تشریح کند و بگوید که آنها پا را از این فراتر گذاشته‌اند که به مخاطب بگویند به چه فکر کند. رسانه‌ها حتی چگونه دیدن و فکر کردن را هم برای مخاطب تعیین می‌کنند.

فرمان لغو ممنوعیت انتقال اس ـ 300 به ایرا ن از سوی رئیس‌جمهور روسیه بازتاب بسیاری در رسانه‌های جهان پیدا کرد و در ادامه، نقد‌ها و گزارش‌های بسیاری درباره آن منتشر شد؛ پوشش خبری این رویداد از زاویه چارچوب سازی رسانه‌ها قابل تحلیل است.

همیشه پای «مذاکرات» در میان است

یکی از محورهای مهم در این پوشش رسانه‌ای مربوط ساختن این خبر با بیانیه لوزان است طوری که به مخاطب القا شود خبرهای اولیه یک توافق و دستیابی ایران به تفاهم با 1+5 موجب تجهیز ایران به موشک‌های مدرن می‌شود.

دویچه وله با تیتری از صحبت‌های رئیس ستاد مشترک ارتش آمریکا این‌گونه به این موضوع پرداخت: «هشدار ژنرال دمپسی: گزینه نظامی علیه ایران همچنان پابرجاست» گزینه نظامی واژه‌ای آشنا در صحبت‌های مقامات آمریکا درباره ایران است و این خبرگزاری در پاراگراف اول این خبر از تسلیحات هسته‌ای ایران صحبت می‌کند تا این پازل معنایی تکمیل شود. هرچند در واقع ارتباط لغو ممنوعیت انتقال اس ـ 300 به ایران را نمی‌توان با مذاکرات هسته‌ای بی‌ارتباط دانست و در یک نگاه کلی سناریوهایی در این باره مطرح است، اما به نظر می‌رسد گزارش‌هایی از این دست با سوگیری خاص خود به دنبال چارچوب‌سازی برای افکار عمومی است.

بی.سی.سی نیز با همین رویکرد بیانیه وزیر اطلاعات رژیم صهیونیستی را با این تیتر گزارش کرد: «اسرائیل: لغو ممنوعیت فروش اس ـ ۳۰۰ نتیجه تفاهم لوزان است». این تیتر را تقریبا در قریب به اتفاق رسانه‌های غربی می‌توان دید. این بنگاه خبری در تحلیلی با این عنوان که «چرا پوتین ممنوعیت تحویل اس ـ ۳۰۰ به ایران را لغو کرد؟» به بررسی زوایای مختلف این اقدام می‌پردازد و در نهایت ارتباط این تصمیم با تفاهم لوزان را تبیین می‌کند تا به نوعی افکار عمومی را متوجه خطرات احتمالی توافق جامع با ایران، برای تجهیز بیشتر تهران به تسلیحات نظامی کند. این رویکرد در اخبار مرتبط با این موضوع تا جایی دیده می‌شود که صدای آمریکا چنین تیتری را برای خبر یکی از سخنرانی‌های رئیس‌جمهور روسیه انتخاب می‌کند: «دفاع پوتین از فروش اس ـ ۳۰۰ به ایران پیش از آغاز دور جدید مذاکرات اتمی» بخش دوم تیتر بدرستی می‌کوشد تا این ارتباط را تقویت کند. این رسانه با ارائه این تحلیل که «ایران قصد دارد از تخفیف یافتن تحریم‌ها برای خرید سلاح استفاده کند، نه بهبود وضعیت معیشتی مردم آن کشور» افق مذاکرات را نگران‌کننده نشان می‌دهد.

فضاسازی‌های غیر فنی

یکی دیگر از محورهایی که در همین زمینه از سوی این رسانه‌ها پیگیری می‌شد، عواقب انتقال این موشک به ایران بود. در حالی که یک جستجوی ساده نشان می‌داد سامانه موشکی اس ـ 300 یک سامانه دفاعی است و نه تهاجمی؛ اما خبرها به تشدید نگرانی‌ها از تجهیز ایران به این موشک در شرایط کنونی و ناآرامی‌های منطقه‌ای اشاره داشت. بی.بی.سی این رویکرد را در پوشش خبر تماس تلفنی نتانیاهو با پوتین در پیش گرفت و چند بار از به خطر افتادن «امنیت اسرائیل» سخن گفت.

دویچه وله هم با تیتر «پیامدهای فرامنطقه‌ای تحویل موشک‌های اس ـ ۳۰۰ به ایران» که برای یکی از گزارش‌های خود در این باره انتخاب کرد، علاوه بر اشاره به برهم خوردن موازنه قدرت در منطقه سعی کرد ابعاد فرامنطقه‌ای به این موضوع دهد. این چارچوب تحلیلی در حالی با لحن و شیوه ارائه اخبار به مخاطب و گنجاندن جزئیات خاص در خبر انتقال پیدا می‌کند که بررسی پوشش‌های خبری گذشته این رسانه‌ها نشان می‌دهد همواره تشدید نگرانی از پیشرفت‌های نظامی ایران در لایه‌های پنهان پوشش اخبار این حوزه وجود داشته است.

«ابهام سازی» در سرنوشت اس ـ 300

استفاده از «ابهام» در سرنوشت انتقال این موشک‌ها به ایران و شرایط پس از آن نیز یکی از تکنیک‌هایی بود که در این خبرها به کار گرفته شد تا عملیات روانی آنها را تکمیل کند. این رسانه‌ها در این زمینه با کلی‌گویی و بیان ماهرانه برخی احتمالات، تجهیز ایران به این سامانه دفاعی را در ذهن مخاطب مبهم و چند پهلو جلوه دادند تا این پیام با برداشت‌های مختلفی روبه‌رو شود.

بی.بی.سی در اخبار خود از جملاتی با این هدف استفاده کرده است. این بنگاه خبری ضمن پوشش خبر بیانیه وزارت اطلاعات رژیم صهیونیستی از این جملات استفاده می‌کند: «گفته می‌شد که ایران قصد داشت با خرید این موشک‌ها، سپری دفاعی برای تاسیسات هسته‌ای خود ایجاد کند» دویچه وله نیز در حالی که در گفت‌وگو با کارشناسان اشاره می‌کند این موشک‌ها در شرایط جنگی مورد استفاده قرار نگرفته‌اند، اما از برخی احتمالات این‌گونه سخن گفت: «موازنه جنگی در یمن هم می‌تواند با استقرار این سامانه به نفع ایران تغییر کند. در صورت استقرار ناوهای ایران در اطراف یمن دیگر هواپیمایی قادر به حمله علیه آن نخواهد بود»؛ «کارشناسان نظامی روس پیش‌بینی می‌کنند که ارتش ایران سامانه اس ـ ۳۰۰ را در تنگه هرمز با اهداف تدافعی و تهاجمی مستقر می‌کند و اهمیت این موضوع فراتر از دفاع ایران در مقابل تهدیدات و حملات هوایی خواهد بود» این ابهام‌سازی در خبرهای دیگر نیز پیگیری شد تا با تحریک مخاطبان بدون ارائه تحلیلی دقیق از آنها، به نگرانی‌های احتمالی دامن زده شود.

همان‌طور که «موج آلمانی» پیش‌بینی کرده بود این رویداد قابلیت تبدیل به یک بمب خبری را داشت و این رسانه‌های بین‌المللی بودند که این بمب را ساختند. به نظر می‌رسد باید به این مساله فکر کرد که چنین راهبردهایی نه تنها برای ساخت این بمب خبری که شاید برای یک اتفاق بزرگ‌تر تمهید شده باشند؛ اتفاقی در حد «بیگ بنگ!»

سید ناصر نعمتی ‌/‌ جام‌جم