هامون؛ حرف مشترک ایران و افغانستان

در پروتکل دیدارهای رسمی، ملاقات رئیس‌جمهور یک کشور با معاون یا وزیر کشور میزبان کمتر رخ می‌دهد بنابراین دیدار دوجانبه محمد اشرف غنی و معصومه ابتکار از چند منظر حائز اهمیت است:

1- دکتر روحانی که از زمان تبلیغات انتخاباتی توجه به محیط‌ زیست را یکی از دغدغه‌های کلیدی خود عنوان کرد، در سفری که هفتم فروردین 93 به کابل داشت با صراحت غیرمنتظره‌ای بر نقش آب در روابط میان دو کشور تاکید ورزید. بی‌تردید دیدار اشرف غنی و ابتکار در ادامه همان مسیر است.

2- هامون برای ایران و بویژه مردمان صبور سیستان و بلوچستان، نبض زندگی است. با گشتی ساده در اینترنت انبوهی عکس از جشن و شادمانی مردم این استان می‌بینیم وقتی بعد از سال‌ها آب به هامون برگشت، ماهیگیرها قایق‌های چوبی تشنه را به تالاب انداختند و بچه‌ها با لباس‌های رنگی شادمانه به آب پریدند. تلاش برای احیای تالاب هامون که زندگی را به زابل و دشت سیستان برگرداند، یک تحرک هوشمندانه سیاسی و اجتماعی است.

3- در میان 10 کشور عضو اکو که افغانستان هم یکی از اعضای آن است، ایران می‌تواند تاثیرگذاری جدی داشته باشد. توجه به بهبود محیط زیست در افغانستان زخمی از جنگ‌های متوالی یک باید است. ایران می‌تواند علاوه بر برگزاری دوره‌های آموزشی برای کارشناسان همسایه، زمینه را برای اعزام مستشاران سبز فراهم آورد. برای خیل انبوهی از دانش‌آموخته‌های محیط‌زیست جویای کار، افغانستان یک فرصت است.

4- در آغاز هفته، عضو کمیساریای آب رودخانه هیرمند با بیان این‌که هامون با یک سیلاب چند روزه آبگیری نمی‌شود، مدعی شد: «افغانستان 16 سال است که سیلاب‌های غیرقابل کنترل خودش را به عنوان حقابه ایران جا زده و سندسازی کرده است، بر اساس جداول ماهانه معاهده، افغانستان باید آب را از سد کجکی رهاسازی کند، ولی این کشور سیلاب‌های غیرقابل کنترل حوضه ارغنداب را که ارتباطی به سد کجکی و معاهده ندارد، به ایران داده است». نظارت بر حقابه هامون باید از تعارف‌های رسمی و گزارش‌های از راه دور به یک روش سیستماتیک تغییر پیدا کند. اعتماد میان کشورهای همسایه امری لازم است و زمانی که منافع مشترک بخصوص در مرزها وجود دارد طرفین باید به خیر و صلاح هم توجه کنند.

5- در کنار روابط پرحاشیه دیپلماتیک با ترکیه، توجه به دومینوی آب و ریزگرد در سفر اخیر اردوغان به تهران، ابتکار دیدار با رئیس‌جمهور افغانستان در تهران را باید به فال نیک گرفت. اتفاقاتی که نشان می‌دهد محیط‌ زیست نه درحاشیه، بلکه در متن تصمیمات سیاسی و اجتماعی قرار دارد. امید که دو دولت توافق‌های اخیر را تا حصول نتیجه پیگیری کنند.

دکتر اصغر محمدی فاضل‌ - عضو هیات علمی دانشگاه محیط‌ زیست