هامون هر روز سیراب‌تر می‌شود

روند ورود آب به هامون گرچه با افزایش بارندگی‌ها، طغیان رودخانه هیرمند و جاری شدن سیلاب در افغانستان و سرریز شدن آن به این سوی مرز در ایران کلید خورد، اما برداشتن موانع و خاکریزهای مرزی داخل کشور از سوی مسئولان نیز به ادامه ورود آب به هامون کمک بسزایی کرد و موجب ادامه آن شد.

مدیر ملی طرح حفاظت از تالاب‌های ایران با اشاره به تخریب حدود پنج کیلومتر از خاکریز داخل خاک ایران قبل از مرز بین ایران و افغانستان گفت: این خاکریز پیش از این به منظور حفاظت از مرزها، ایجاد امنیت مرزی و جلوگیری از قاچاق برای کنترل بیشتر مرز ایران و افغانستان ایجاد شده بود که اکنون با توجه به وضع تالاب هامون بخشی از آن که در مبادی ورودی آب از رودخانه هیرمند به هامون قرار داشت، برداشته شد تا آب راحت‌تر وارد هامون شود.

محسن سلیمانی با بیان این که این کار با هماهنگی وزارت نیرو، سازمان حفاظت محیط زیست، استانداری سیستان و بلوچستان و اداره مرزبانی کشور انجام شده است، در گفت‌و‌گو با ایرنا افزود: وضع آبگیری هامون اکنون در شرایط تقریبا مناسبی قرار دارد که این امر به دلیل بروز سیلاب‌ها از یک سو و اقدامات سازمان حفاظت محیط زیست در لایروبی برخی نهرهای منتهی به تالاب هامون از دیگر سو ایجاد شده است و امیدواریم این میزان سیلاب و روان‌آب‌ها، تالاب را تا فصل بارندگی سال آینده آبدار نگه دارد.

وی با تاکید بر این که آب‌هایی که اکنون وارد هامون می‌شود، ناشی از سیلاب و جاری شدن روان‌آب‌هاست و جزو حقابه تالاب از رودخانه هیرمند نیست، خاطرنشان کرد: در معاهده منعقد شده بین ایران و افغانستان، تعیین شده که سالانه 820 میلیون متر مکعب آب از هیرمند وارد ایران شود که البته این میزان فقط حقابه هامون نیست، بلکه قرار است این میزان آب وارد خاک ایران شود که بخشی از آن به حقابه اختصاص خواهد یافت که متاسفانه چند سالی است آبی وارد هامون نمی‌شود.در همین حال مدیرکل محیط زیست سیستان و بلوچستان نیز با اشاره به این که اکنون در حال بررسی آخرین وضع آبگیری هامون هستیم، به جام‌جم می‌گوید: براساس بررسی‌های صورت گرفته قبلی، حدود 20 تا 25 درصد هامون در ایران آبگیری شده است.

به گفته خسرو افسری، از آنجا که کنترل آب در دست افغان‌هاست، هر لحظه احتمال بستن ورودی آب و قطع آن از سوی آنها وجود دارد، که اگر جلوی سرریز شدن آب پشت سد را بگیرند با توجه به تبخیر بسیار بالای آب در این منطقه، مشکل بی‌آبی دوباره مطرح خواهد شد، به همین دلیل از هم‌اکنون به دنبال مدیریت آب‌های وارد شده به هامون برای حفظ بیشتر آن هستیم.وی با بیان این که از هم‌اکنون نیز نمی‌توان گفت که هامون در حال احیا شدن است، افزود: زمانی مشکل بی‌آبی هامون رفع می‌شود که حداقل یک متر آب در بستر آن جمع شده و عمق داشته باشد، در حالی که آبی که اکنون در هامون است، در سطح آن حرکت می‌کند و چند سانتی‌متر بیشتر عمق ندارد.

افسری با اشاره به وسعت حدود 600 هزار هکتاری هامون و ظرفیت آبی 8 تا 13 میلیارد مترمکعبی آن، تصریح کرد: زمانی می‌توان امیدوار بود که هامون یک سال را بدون خشک شدن پشت‌سر بگذارد که حداقل پنج میلیارد مترمکعب آبگیری شده باشد، در حالی که هنوز این اتفاق نیفتاده و از سویی به محض قطع شدن آب به هر دلیل، هامون به سرعت خشک می‌شود، زیرا عواملی همچون هموار بودن سطح هامون و نبود هیچ گیاهی در منطقه که موجب پخش شدن آب در سطح وسیعی شده از یک سو و خشکسالی شانزده ساله که موجب خشکی زمین و بلعیدن بخش زیادی از آب توسط آن شده است از دیگر سو، در کنار توفان‌های شدید منطقه، همه دست به دست هم داده تا همچنان نگران خشکی دوباره هامون باشیم.به گفته وی آنچه می‌تواند تا حدودی از این نگرانی بکاهد، مذاکره با دولت افغانستان برای پرداخت حقابه هامون است که در صورت تامین این حقابه می‌توان به احیای آن امیدوار بود، زیرا جاری شدن آب در سطح هامون به دلیل سیلاب هرچند سال یک بار روی می‌دهد و امری موقتی و گذراست و امسال نیز این اتفاق افتاد با این تفاوت که امسال میزان بارندگی‌ها و سیلاب بیش از سال‌های دیگر بود.

در همین حال حیدری، از کارشناسان بازنشسته محیط زیست و مردم بومی منطقه سیستان با ابراز خوشحالی از تخریب خاکریز مرزی به جام‌جم می‌گوید: احداث این خاکریز از ابتدا نیز اشتباه و همراه با مخالفت‌های بسیار مردم محلی در دو سوی مرز بود، زیرا ساکنان دو سوی مرز در ایران و افغانستان با یکدیگر آشنا بوده و از یک طایفه و حتی فامیل هستند و داد و ستد و روابط زیادی با یکدیگر دارند که احداث این خاکریز نه‌تنها موجب انفصال این روابط و داد و ستدها شد، بلکه قطع ورود آب به هامون و خشکی آن را نیز در پی داشت.به گفته وی، پیامدهای زیانبار خشکی هامون و خواست و فشار مردم محلی و پیگیری محیط زیست استان و کشور، سرانجام مسئولان مربوط را به این نتیجه رساند که بخشی از این خاکریز را تخریب و راه ورود آب به هامون را باز کنند که این امر خوشحالی ساکنان در دو سوی مرز را نیز به همراه داشت.

از اواسط فروردین امسال به واسطه وقوع سیلاب‌هایی بزرگ و بارش باران و برف در ارتفاعات افغانستان به یکباره آب سر از هامون درآورد. رودخانه سیستان که ادامه رودخانه هیرمند در خاک ایران است، پرآب شد و آب را به بخش‌هایی از هامون هیرمند در دل خاک ایران رساند. قسمت‌هایی از هامون پوزک که بیشتر از 90 درصد آن در خاک افغانستان است، پرآب شد و قسمت‌هایی از هامون سابوری نیز از آبی که از افغانستان می‌آید، بی‌نصیب نماند.

هم‌اکنون اداره کل محیط زیست استان سیستان و بلوچستان در دل خاک ایران و در منطقه میان هامون پوزک و هامون سابوری با حفر کانال‌ها و لایروبی بستر رودخانه‌ها و بندهایی که آب را به قسمت‌های مختلف تالاب منتقل می‌کند، تلاش کرده است با مدیریت آبی که در حال ورود است، آن را به نقاط مختلف تالاب برساند. در اقدامی دیگر این اداره کل با حفر یک کانال شش‌کیلومتری از رودخانه سیستان آب را به بخش‌هایی از تالاب هیرمند در جنوب‌غربی شهر زابل و اطراف کوه خواجه رسانده است. مجموعه این اقدامات تاکنون موفقیت‌آمیز بوده و روند احیای تالاب هامون در هر سه قسمت را با چشم‌اندازی مثبت مواجه کرده است.

فاطمه مرادزاده / گروه ایران