طرح تحول سلامت؛ شاه‌بیت برنامه‌های دولت

در شرایطی که از بازار دارو و تجهیزات پزشکی گرفته تا وضع بهداشت و درمان کشور، همه در شرایط نامساعدی قرار داشت و بسیاری از بیماران ـ بخصوص بیماران خاص و صعب‌العلاج ـ برای تهیه دارو و ادامه مسیر درمان با مشکلات مالی و غیرمالی متعددی روبه‌رو بودند، اجرای این طرح در پانزدهم اردیبهشت امسال توانست اوضاع سلامت را ماه به ماه بهبود ببخشد.

گرچه هنوز هم رگ و ریشه‌های مشکلات کلان نظام سلامت برجای مانده و همچنان آثار بحران سلامت که در سال‌های 91 و 92 به اوج خود رسید، پاک نشده است، اما حداقل الان که روزهای پایانی اسفند را می‌گذرانیم، دیگر آن شرایط اضطراری گذشته را نداریم و آرامش نسبی در نظام سلامت حکمفرماست.

در این روزهای پایانی سال و به لطف برنامه‌های حمایتی طرح تحول سلامت، کمبود و گرانی بسیاری از داروهای معمولی و کمیاب برطرف شده و هزینه‌های بستری در بیمارستان‌های دولتی هم کاهش پیدا کرده است.

اینها را باید محصول مستقیم و میوه چیده شده طرح تحول نظام سلامت دانست؛ طرحی که امسال بیماران، پزشکان، مسئولان وزارت بهداشت و همه آحاد جامعه را هر کدام به نوعی درگیر خود کرده است.

گام اول، حمایت از بیماران بستری

از نیمه اول اردیبهشت که طرح تحول سلامت به طور رسمی آغاز به کار کرد، از همان ابتدا مسئولان وزارت بهداشت عنوان کردند این طرح، جراحی بزرگ نظام سلامت در وزارت بهداشت خواهد بود؛ وزارتخانه‌ای که به گفته خود وزیر بهداشت، بیمار است و نیاز به درمان جدی دارد.

در گام اول طرح تحول سلامت، هدف‌گذاری وزارت بهداشت به سمت کاهش پرداختی‌های بیماران بستری در بیمارستان‌های دولتی سوق پیدا کرد. در گام اول این طرح کلان، پرداختی بیماران بستری در مراکز درمان دولتی از 40 درصد به 10 درصد کل هزینه‌های درمانی کاهش پیدا کرد. البته با ادامه طرح تحول سلامت، سهم پرداختی بیماران از 10 درصد هم کمتر شد؛ به طوری که هم‌اکنون سهم بیماران بستری مقیم شهرها به 6 درصد کل هزینه‌ها و بیماران روستایی و عشایری به 3 درصد رسیده است.

همچنین قرار شد از این به بعد، بیمار بستری در بیمارستان دولتی برای تهیه دارو، تجهیزات پزشکی یا استفاده از خدمات پاراکلینیکی مثل آزمایش و عکسبرداری پزشکی به خارج از بیمارستان فرستاده نشود و همه نیازهای درمانی بیماران بستری در همان بیمارستان دولتی برطرف شود.

برنامه بعدی که در گام اول اجرا شد، رایگان شدن هزینه‌های زایمان طبیعی بود. باتوجه به این‌که آمار سزارین در کشور ما هنوز هم بالاتر از حد استاندارد جهانی است و مسئولان وزارت بهداشت هم بارها نسبت به افزایش آمار سزارین در کشور هشدار داده‌اند، از پانزدهم اردیبهشت به بعد، زایمان طبیعی برای مادران باردار در بیمارستان‌های دولتی رایگان اعلام شد.

احداث پایگاه‌های اورژانس هوایی، ارتقای کیفیت خدمات ویزیت طبق تعاریف استاندارد (این‌که پزشک متخصص در هر ساعت حداکثر هشت بیمار را ویزیت کند)، ارتقای کیفیت هتلینگ بیمارستان‌ها (بهبود تجهیزات و بنای بیمارستان) و حمایت مالی از بیماران خاص، صعب‌العلاج و نیازمند از دیگر برنامه‌های آغازین طرح تحول سلامت است که اجرای این برنامه‌ها همچنان ادامه دارد.

البته برخی از این برنامه‌های اعلام شده، فعلا به طور جدی پیگیری نشده است یا حداقل دستاوردهای آن چندان ملموس به نظر نمی‌رسد. مثلا ارتقای هتلینگ بیمارستان ها، ماندگاری پزشکان در مناطق محروم یا ارتقای کیفیت خدمات ویزیت در بسیاری از مراکز درمانی به طور جدی اجرا نمی‌شود، اما در اجرای برخی برنامه‌ها مثل حمایت از بیماران صعب‌العلاج و خاص، پیشرفت‌های چشمگیری حاصل شده است؛ به طوری که مثلا همین اواخر فرانشیز (سهم بیمار) برای تهیه داروهای شیمی‌درمانی هم حذف شد.

گام دوم، توزیع عادلانه پزشکان

اجرای گام اول طرح تحول سلامت و کاهش هزینه بیماران بستری، به یکباره مراجعه مردم به مراکز درمانی دولتی را افزایش داد. این افزایش مراجعات مردمی به بیمارستان‌های دولتی، فعالیت‌های کادر درمانی ـ اعم از پزشک، پرستار و بهیار ـ را هم شدت بخشید.

در گام دوم طرح تحول سلامت که آغاز آن از ابتدای خرداد امسال کلید خورد، حمایت از ماندگاری پزشکان در مناطق محروم و مقیمی متخصصان در بیمارستان‌های دولتی پیگیری شد.

درواقع، گام دوم طرح تحول سلامت را می‌توان تکمیل‌کننده گام اول دانست. معاون وزیر بهداشت در توضیح اهداف برنامه‌های این طرح به ایسنا توضیح داد که براساس این طرح، متخصصان در بیمارستان‌های 64 تختخوابی و بالاتر از آن در ساعات شب و ایام تعطیل مقیم می‌شوند.

همچنین وزارت بهداشت به منظور تشویق پزشکان برای خدمت در مناطق محروم نیز تسهیلاتی قائل شد، اما با وجود این هنوز هم نحوه توزیع پزشکان در مناطق محروم، عادلانه نیست و ایراد جدی دارد. هم‌اکنون بجز پزشکانی که برای گذراندن طرح خدمت به اجبار به مناطق محروم اعزام می‌شوند، کمتر پزشکی حاضر می‌شود به مناطق محروم برود و فعلا توفیق آشکاری در این بسته حمایتی طرح تحول سلامت حاصل نشده است.

گام سوم، مقابله با فساد در نظام سلامت

جنجالی‌ترین برنامه طرح تحول سلامت را باید به گام سوم طرح تحول سلامت نسبت داد. در گام سوم، ابتدا کتاب ارزش‌گذاری نسبی خدمات سلامت تدوین شد و بر اساس تعرفه‌های جدید این کتاب، تعرفه برخی خدمات پزشکی بین 120 تا 300 درصد افزایش پیدا کرد.

وزارت بهداشت، افزایش این تعرفه‌ها را در راستای واقعی کردن تعرفه‌های پزشکی و مبارزه با زیرمیزی معرفی کرد، زیرا همواره اعلام می‌شد به دلیل قدیمی بودن و پایین بودن تعرفه‌های پزشکی، برخی پزشکان مجبور به گرفتن زیرمیزی می‌شوند، اما با افزایش چندبرابری تعرفه‌ها، دیگر هیچ توجیهی برای پزشکان زیرمیزی بگیر باقی نماند.

از پانزدهم آبان امسال هم مقابله با پزشکان زیرمیزی بگیر از سوی وزارت بهداشت و سازمان نظام پزشکی آغاز شد و جالب آن‌که با وجود افزایش قابل توجه تعرفه‌های پزشکی، باز هم برخی پزشکان از بیمارانشان زیرمیزی گرفتند، تاجایی که نظام پزشکی مجبور شد چند پزشک زیرمیزی بگیر را از طبابت محروم کند.

جنجال بعدی که در گام سوم طرح تحول سلامت خبرساز شد، اعتراض گسترده پرستاران نسبت به بی‌عدالتی در تعیین تعرفه‌های جدید بود که البته هنوز هم این اعتراض‌ها ادامه دارد.

با آن‌که پرستاران در صف اول خدمت به بیماران هستند، اما دبیرکل خانه پرستار تاکید کرد در راستای ابلاغ تعرفه‌های جدید، اختلاف درآمد بین برخی پزشکان و پرستاران به 300 برابر رسیده است.

نقد دیگری که همچنان در راستای اجرای گام سوم طرح تحول سلامت مطرح می‌شود، درمان محوری وزارت بهداشت است. یعنی در شرایطی که برنامه اجرای پزشک خانواده به اولویتی دست چندم برای وزارت بهداشت تبدیل شده و حوزه بهداشت و پیشگیری هم در اولویت برنامه‌های طرح تحول سلامت قرار ندارد، وزارت بهداشت در سال 93 اهم بودجه‌های این طرح کلان را صرف نظام درمان و افزایش تعرفه‌های پزشکی کرده است.

جدای از این انتقادها، نباید نادیده بگیریم که طرح تحول سلامت توانسته روند بیمه شدن همگانی شهروندان را هم تسهیل ببخشد؛ طوری که امسال بیش از هشت میلیون شهروند ایرانی که هیچ نوع دفترچه بیمه‌ای نداشتند، تحت حمایت بیمه‌های پایه قرار گرفتند.

مجموع این تغییرات مثبتی که نظام سلامت را در سال 93 متحول کرد، می‌تواند در سال 94 هم ادامه داشته باشد؛ البته به شرطی که هم بیمه‌ها همچنان از طرح‌های حمایتی وزارت بهداشت حمایت کنند و هم این‌که حداقل منابع مالی تخصیص یافته طرح تحول سلامت در سال 93 برای سال آینده هم تکرار بشود.

امین جلالوند‌ / ‌گروه جامعه