تنها دو بار زندگی می‌کنیم

گاندی (ریچارد آتن بورو‌/‌ 1982)

بازیگران: بن کینگزلی (گاندی)، مارتین شین، کندیس برگن، جان گیلگاد.

اثر زندگینامه‌ای مهاتما گاندی، رهبر فقید جنبش مقاومت هند مقابل استعمار بریتانیا چنان گرم و خوش ساخت بود که بلافاصله پس از ساخت و اکران جایگاه شایسته‌ای در میان فیلم‌های شرح حال گونه پیدا کرد‌.ساخت این فیلم بزرگ و پرهزینه یک سال به طول انجامید و زحمات صورت گرفته در ساخت آن با دریافت هشت جایزه اسکار از جمله بهترین فیلم، بهترین کارگردانی و بهترین بازیگر مرد (بن کینگزلی) به بار نشست‌.یکی از موارد جالب درباره این فیلم که در کتاب رکوردهای گینس هم ثبت شده، حضور 330 هزار سیاهی لشکر در سکانس تشییع جنازه گاندی است که امری بی‌سابقه محسوب می‌شود‌.از دیگر نکته‌های قابل اشاره این فیلم حضور راوی شانکار، آهنگساز بزرگ و فقید و نوازنده سیتار به عنوان سازنده موسیقی آن است.

1492: فتح بهشت (رایدلی اسکات‌/‌ 1992)

بازیگران: ژرار دپاردیو (کریستف کلمب)، آرماند آسانته، سیگورنی ویور، فرناندو ری.

چندی پیش خبری بامزه در یکی از خبرگزاری‌ها منتشر شده بود، مبنی براینکه کشف قاره آمریکا توسط کریستف کلمب اتفاق نیفتاده، بلکه کاشف این قاره یک چینی مسلمانِ ایرانی الاصل به نام ژنگ هه یا حاج‌محمود شمس بوده است‌.هرچند هرازگاهی ادعاهایی درخصوص نادرستی کشف آمریکا توسط کلمب مطرح می‌شود که قابل بررسی هم است، اما درهرصورت نمی‌توان منکر وجود این تاجر و دریانورد مشهور اهل جنوای ایتالیا شد. فیلم بزرگ و حماسی اسکات که سرگذشت کریستف کلمب و کشف قاره‌ای نو به نام آمریکا را روایت می‌کند، با مشارکت چهار کشور آمریکا، انگلستان، فرانسه و اسپانیا تولید شده و امروز 22 سال پس از ساخت بیش از هر چیز با دو نکته به یاد آورده می‌شود؛ نقش آفرینی ژرار دپاردیوی فرانسوی و موسیقی جاودانه اوانجلوس اودیسئاس پاپاتاناسیو مشهور به ونجلیس، آهنگساز برجسته یونانی.

شیر صحرا (مصطفی عقاد‌/‌ 1981)

بازیگران: آنتونی کویین (عمر مختار)، الیور رید، ایرنه پاپاس، راف والونه، جان گیلگاد و راد استایگر‌.

مصطفی عقاد، کارگردان فقید سوریه‌ای با دو فیلم شاخص و جهانی شناخته می‌شود که از قضا هر دو نیز به نوعی شرح حال گونه هستند‌.اولی و مهم‌ترینش فیلم «رسالت» یا محمد رسول‌الله که نگاهی به زندگی و بعثت پیامبر اسلام دارد و دیگری «شیر صحرا» که در آن زندگی عمر مختار، رهبر مسلمان جنبش مقاومت مردم لیبی در برابر اشغالگری نظامی ایتالیا در دوران پیش از جنگ جهانی دوم را به تصویر می‌کشد‌. او برای هردوی این فیلم‌ها سراغ بازیگر بزرگ و شناخته شده‌ای چون آنتونی کویین می‌رود که آن زمان در اوج شهرت و محبوبیت قرار داشت‌.شخصیت‌های حضرت حمزه، عموی حضرت محمد (ص) و عمرمختار امروز به خاطر بازی خوب و استادانه کویین به یاد آورده می‌شوند و در حافظه جهانیان نقش بسته‌اند‌.صحنه اعدام عمرمختار در این فیلم یکی از به یادماندنی ترین تصاویر تاریخ سینماست‌. موسیقی فیلم را موریس ژار ساخته است که آهنگسازی چند فیلم عظیم تاریخ سینما چون «لارنس عربستان»، «دکتر ژیواگو» و «محمد رسول الله» را در کارنامه دارد‌.

شور زندگی (وینسنت مینه لی‌/‌ 1956)

بازیگران: کرک داگلاس (ونسان ونگوگ)، آنتونی کویین، جیمز دونالد، پاملا براون.

زندگی ونسان ونگوگ نقاش پرآوازه هلندی چنان پر از فراز و فرودها و اتفاقات جالب و دراماتیک بود که بسیاری از فیلمسازان را برای ساخت فیلم علاقه‌مند کرد‌.فیلم «شور زندگی» به کارگردانی وینسنت مینه لی که براساس کتاب زندگینامه‌ای به همین نام نوشته ایروینگ استون ساخته شد، قطع به یقین مشهورترین فیلمی است که به زندگی این نقاش مشهور پرداخته است‌.

فیلم سعی کرده از سبک نقاشی ونگوگ الهام بگیرد و به همین دلیل بیشتر صحنه‌های اثر یادآور رنگ‌بندی‌های آثار این نقاش است‌. بازی کرک داگلاس در نقش ونگوگ، بازی کوتاه و چند دقیقه‌ای آنتونی کویین به نقش پل گوگن، نقاش و مجسمه ساز فرانسوی که به خاطر آن برنده اسکار نقش دوم مرد شد و موسیقی میکلوش روژا، آهنگساز برجسته مجارستانی از نکات قابل اشاره فیلم است‌. ضمن این‌که بد نیست اینجا یادی هم از مارتین اسکورسیزی، کارگردان شناخته شده آمریکایی کنیم که در یکی از اپیزودهای فیلم «رویاها» ساخته آکیرا کوروساوا، فیلمساز فقید ژاپنی نقش ونگوگِ هلندی را بازی کرده بود‌.

آمادئوس (میلوش فورمن‌/‌ 1984)

بازیگران: تام هالس (ولفگانگ آمادئوس موتزارت)، اف‌.موری آبراهام و الیزابت بریج‌.

میلوش فورمن کارگردان شناخته شده سینما و خالق فیلم‌های مشهوری چون «دیوانه از قفس پرید» یکی از بهترین فیلم‌های زندگینامه‌ای را به نام خود ثبت کرده است‌.او با اقتباس از نمایشنامه‌ای نوشته پیتر شافر با یک تیر دو نشان می‌زند و زندگی و رقابت دو تن از بزرگ‌ترین و تاثیرگذارترین آهنگسازان تاریخ یعنی ولفگانگ آمادئوس موتزارت و آنتونیو سالیری را دستمایه ساخت فیلم قرار می‌دهد‌.

«آمادئوس» اگرچه در برخی بخش‌ها با واقعیت تاریخی سنخیت ندارد و هنرمندانه ساز خود را می‌زند، اما بسیار تماشایی و خوش ساخت است‌. به طوری که علاوه بر دریافت هشت جایزه اسکار و چهار جایزه گلدن گلوب بارها با تشویق و تائید منتقدان و تماشاگران در سراسر جهان مواجه شده است‌.

هرچند بازی هالس به نقش موتزارت جزو نقاط قوت اثر است، اما این آبراهام است که با بازی در نقش سالیری تماشاگر را تسخیر می‌کند‌.

فورمن یک فیلم مشهور زندگینامه‌ای دیگر به نام «اشباح گویا» را هم در کارنامه دارد که در آن زندگی نقاش معروف اسپانیایی به نام فرانسیسکو گویا را دستمایه ساخت قرار داد‌.نقش گویا را در این فیلم خاویر باردم بازی می‌کند‌.

«سقوط» (الیور هیرشبیگل‌/‌ 2004)

بازیگران: برونو گانتز (آدولف هیتلر)، الکساندرا ماریا لارا، کورینا هارفوش، الریش ماتیس‌.

هیتلر به عنوان یکی از مخوف ترین شخصیت‌های واقعی تاریخ که به خاطر دیدگاه‌های فاشیستی‌اش میلیون‌ها انسان را در زمان جنگ جهانی دوم به کام مرگ فرستاد، بارها و بارها در فیلم و سریال‌های مختلف مورد بهره‌برداری قرار گرفت‌. طبیعی است شخصیتی چون او به دلیل افکار و اعمال غیرانسانی‌اش همواره مورد نکوهش و شماتت فیلمسازان قرار بگیرد‌.

«سقوط» ساخته تامل برانگیز هیرشبیگل که دو هفته آخر زندگی هیتلر را به تصویر می‌کشد، ضمن این‌که واجد همین ویژگی است، درعین حال سعی می‌کند آن نگاه یکسویه و سراسر سیاه را نداشته باشد و تلاش دارد کمی بیش از دیگر آثار به این دیکتاتور نزدیک شود و حتی به درون او راه یابد‌. البته فیلم به‌هیچ‌وجه قصد تطهیر هیتلر را ندارد و کماکان همچون دیگر دیدگاه‌ها از سقوط اخلاقی حزب نازی پرده برمی‌دارد‌.

برونو گانتز با نقش‌آفرینی تماشایی در این فیلم به یکی از بهترین هیتلرهای سینما شاید حتی برترینشان تبدیل می‌شود‌.

نام بردن از فیلم‌هایی درباره هیتلر بدون اشاره به «دیکتاتور بزرگ» شاهکار چارلی چاپلین مثل نوشیدن چای شیرین بدون شکر است‌. این نابغه کوچک‌اندام سینما بدون این‌که صریحا نامی از هیتلر و حزب نازی و کشور آلمان ببرد، با اثری کمدی و فقط با معادل‌سازی‌هایی هوشمندانه و بانمک دستگاه دیکتاتوری هیتلر را زیر سوال می‌برد و به سخره می‌گیرد‌.

چ (ابراهیم حاتمی کیا‌/‌ 1392)

بازیگران: فریبرز عرب‌نیا (شهید مصطفی چمران)، بابک حمیدیان، سعید راد، مریلا زارعی، امیررضا دلاوری، خسرو شهراز و مهدی سلطانی سروستانی.

حاتمی‌کیا کارگردان شناخته شده عرصه سینمای جبهه و جنگ که مدتی ترجیح داده بود با ساخت فیلم‌هایی چون «دعوت» و «گزارش یک جشن» دغدغه اجتماعی‌اش را در گونه‌های شهری تری پیاده کند، برای بازگشت به فضای هشت سال دفاع مقدس موضوع سخت و شخصیت مشهور و حساسی را انتخاب کرد‌.

«چ» که نامش یادآور یک فیلم زندگینامه‌ای خارجی به نام «چه» (درباره ارنستو چگوارا، چریک آرژانتینی) است، باوجود دستمایه قرار دادن زندگی شهید چمران که استاد جنگ‌های چریکی بود، تصویر شاعرانه و عارفانه‌ای از این شخصیت ارائه می‌دهد‌.

اگرچه چمرانِ حاتمی کیا که با نظرات موافق و مخالف منتقدان و تماشاگران مواجه شد، فقط قصه دو روز از زندگی شهید چمران را در ماجرای پاوه سال 58 به تصویر می‌کشد، اما به خاطر تلاش برای نشان دادن جنبه‌های مختلف شخصیتی این شهید بزرگوار به عنوان فیلمی شرح‌حال‌گونه و زندگینامه‌ای محسوب می‌شود.

میرزا کوچک خان (امیر قویدل‌/‌ 1362)

بازیگران: ولی الله مومنی (میرزا کوچک‌خان)، سیروس قهرمانی، کاظم افرندنیا، عنایت بخشی، شهاب عسگری، بهرام زند، شهروز ملک آرایی و منوچهر اسماعیلی‌.

یونس استادسرایی مشهور به میرزا کوچک‌خان جنگلی که به عنوان رهبر نهضت جنگل نسبت به نقض استقلال ایران قیام کرد و در این راه جانش را هم از دست داد، به دلیل روند جذاب و پرماجرای زندگی‌اش در چند مقطع موردتوجه و علاقه فیلمسازان وطنی قرار گرفته است‌.

زنده‌یاد امیر قویدل، کارگردان شناخته شده کشورمان در سال 62 سراغ شخصیت مبارز و میهن‌پرست میرزا کوچک‌خان رفت و یکی از معدود فیلم‌های زندگینامه‌ای سینمای ایران را ساخت‌.یکی از نکات مهم این فیلم ایفای برخی نقش‌های اصلی فیلم توسط چند تن از بهترین دوبلورها و صداپیشگان همچون منوچهر اسماعیلی، شهروز ملک‌آرایی و بهرام زند است‌. ولی‌الله مومنی هم که دراین فیلم نقش میرزا را بازی می‌کند، بیشتر به عنوان یک گوینده شناخته می‌شود‌.

اما در کنار این فیلم باید به سریال مشهور «کوچک جنگلی» ساخته بهروز افخمی هم اشاره کرد که شاید امروز بیشتر از نسخه سینمایی مذکور در خاطره‌ها مانده باشد؛. اثری که علیرضا مجلل و مهدی هاشمی به ترتیب نقش‌های میرزا کوچک خان و دکتر حشمت را بازی می‌کردند‌. از نکات قابل اشاره این سریال ترانه تیتراژ آن است که توسط ناصر مسعودی خوانده شد‌.