دنیای فانتزی در خدمت آموزش مهارت‌های زندگی

این انیمیشن 250 قسمتی به شیوه‌های درک مفهوم زندگی اجتماعی اختصاص دارد و آموزش زیر و بم‌های این شیوه زندگی به مخاطبان هفت تا 14 سال را مد نظر قرار داده است. صرف نظر از آن‌که مجموعه مهارت‌های زندگی از معدود انیمیشن‌های پرتعداد تلویزیون است، روش تولید آن نیز از شکل‌گیری تولید نظام‌مند این نوع آثار در تلویزیون خبر می‌دهد. این انیمیشن با همکاری گروهی از نویسندگان، کارگردانان، انیماتورها و مشاوران مذهبی و تربیتی ساخته شده است.

دنیای متنوع مهارت‌ها

گستردگی مفاهیم آموزشی در زمینه مهارت‌های زندگی، از بدو طراحی این انیمیشن زمینه را برای تولید یک مجموعه پر تعداد فراهم کرد و طراحان این انیمیشن را بر آن داشت تا مولفه‌های متعددی را برای رسیدن به این هدف طراحی کنند یا مد نظر قرار دهند. از جمله این مولفه‌ها می‌توان به ضرورت تولید انیمیشن توسط چند گروه اشاره کرد که تحت سرپرستی فرخ یکدانه مراحل مختلف تولید مجموعه‌های انیمیشنی را به‌عهده گرفتند.

موضوعاتی چون خودآگاهی، همدلی، برقراری ارتباط بین فردی، برقراری رابطه موثر، مقابله با هیجانات منفی، مقابله با استرس، حل مساله، تصمیم گیری، تفکر خلاق و تفکر انتقادی آموزش مهارت‌های زندگی اجتماعی از زیرمجموعه‌های آموزش مهارت‌های زندگی است که هر کدام آنها در مجموعه «مهارت‌های زندگی» در قالب چند داستان با رویکردهای متعدد به تصویر کشیده شده‌اند.

فرخ یکدانه درباره روند شکل‌گیری داستان‌ها بر اساس این مفاهیم توضیح داد: بر اساس مفاهیم آموزش‌ مهارت‌های زندگی و بر اساس نظرات مشاوران تربیتی و متخصصان، مصداق‌هایی تعریف کردیم. بنابراین داستان‌های هر قسمت از این مجموعه شاخه‌ای از موارد دهگانه آموزش مهارت‌های زندگی محسوب می‌شود بدین ترتیب که برای موضوعی مانند خودآگاهی تقریبا 15 داستان طراحی کردیم.

نگارش فیلمنامه‌های هر قسمت از «مهارت‌های زندگی» به این شیوه بوده که طرح‌های داستانی در اختیار مشاوران مذهبی و تربیتی قرار می‌گرفته و بعد با استفاده از نظرات و ایده‌های این مشاوران فیلمنامه توسط گروهی از نویسندگان که تعدادشان به 20 نفر هم رسیده، نوشته ‌شده است.

یکدانه به عنوان سرپرست تولید این انیمیشن، ایجاد هماهنگی بین گروه‌ نویسندگان و مشاوران و ویرایش فیلمنامه‌ها را برعهده داشته و در نهایت ضمن یکدست کردن متون، گاهی طنز یا فانتزی هر داستان را پررنگ‌تر ‌کرده است. همزمان با طراحی موضوعات و نگارش فیلمنامه تعدادی از قسمت‌های این انیمیشن، طراحی شخصیت‌ها و ساخت آن نیز آغاز شد. به گفته این کارگردان، تعدد مفاهیم و موضوعات سبب شد از همان ابتدا انیمیشن مهارت‌های زندگی یک مجموعه 250 قسمتی تعریف شود و برنامه‌ریزی تولید بر همین مبنا انجام بگیرد. البته بعد از تولید بخش‌هایی از آن مرکز پویانمایی صبا تصمیم گرفت قسمت‌های آماده شده را به نمایش بگذارد و تاکنون فاز اول این مجموعه در صد قسمت از شبکه پویا پخش شده و فاز دوم آن نیز این روزها ساعت 18و 30 دقیقه از همین شبکه به کودکان و نوجوانان ارائه می‌شود. بر اساس توضیحات سرپرست تولید انیمیشن مهارت‌های زندگی، شیوه تولید این مجموعه به ترتیبی طراحی شد که گاهی میزان تولید این انیمیشن در یک ماه به صد دقیقه رسیده که در مورد انیمیشن میزان قابل توجهی است.

یکدانه که پیش از این انیمیشن‌هایی مانند دانشمندان بزرگ، شب‌های شیرین و قصه‌های جورواجور را کارگردانی کرده، درباره روند تولید مهارت‌های زندگی می‌گوید: ابعاد این مجموعه و ویژگی‌های آن ایجاب می‌کرد که بسیاری از فعالیت‌های بخش پیش تولید، تولید و پس از تولید را همزمان پیش ببریم و در حالی که قسمت‌هایی از آن در حال پیش تولید بود، قسمت‌های دیگر، مرحله دوبله را پشت‌سر می‌گذاشت.

هر چند قسمت از مجموعه مهارت‌های زندگی توسط یک کارگردان ساخته شده است؛ محراب ناصری، مرتضی محمدی، ارشاد رهبر و بهروز روستایی کارگردانان اصلی این مجموعه هستند و در مواردی رضا زارعی نیز برای پیشرفت کار ساخت چند قسمت از آن را برعهده گرفته است.

طرح، رنگ، ریتم

مهارت‌های زندگی یک انیمیشن کاملا ایرانی است که بر مبنای شیوه زندگی اجتماعی امروز تعریف شده و شخصیت‌های آن نیز قشر متوسط جامعه شهری را تداعی می‌کنند. این انیمیشن به صورت سه بعدی ساخته شده و طراحی شخصیت‌های آن بر پایه یک فرم اولیه شکل گرفته که از مشخصات این فرم می‌توان به سرهای بزرگ، چشمان نقطه‌ای و ساده‌نمایی چهره و اندام به کمک عناصری مانند خط و رنگ اشاره کرد.

فرخ یکدانه درباره گرافیک این مجموعه می‌گوید: قبل از مهارت‌های زندگی سه سریال بزرگ ساخته بودم که مخاطب آنها هم کودک و نوجوان بودند. براساس تجربه دریافتم که چه عناصری را باید در تصویر پررنگ و چه چیزهایی را کمرنگ کرد و حتی ویژگی‌های مخاطب در شیوه نمابندی هم تاثیرگذار است. وی ادامه می‌دهد: برای کارگردانی این مجموعه تحقیقات زیادی انجام شد. من بسیاری از آثار موفق ایرانی و خارجی را بررسی و آنالیز کردم. شاخصه‌های هر کدام از این آثار موفق را می‌نوشتم و حتی نماها را می‌شمردم تا در نهایت به استانداردی دست پیدا کردم که هم اثر جذابیت بصری لازم را داشته باشد و هم توجه مخاطب بیشتر از هر چیز به محتوا معطوف شود. به گفته این کارگردان استفاده کمتر از بافت، رنگ‌های هماهنگ، فضاهای نسبتا ساده‌تر، حرکات ساده دوربین و مواردی از این دست کمک می‌کند مخاطب کودک تمرکز بیشتری روی موضوع داشته باشد.یکدانه همین نکات را به نوعی در طراحی شخصیت‌ها هم موثر می‌داند و می‌گوید: کارکرد مهارت‌های زندگی آموزشی است و داستان‌های این مجموعه نیز با همین دیدگاه شکل گرفته‌اند. بنابراین باید در کارگردانی و طراحی شخصیت‌ها به کارکرد مجموعه توجه می‌داشتیم اما به جز کارکرد انیمیشن، شیوه ساخت آن هم ایجاب می‌کرد شخصیت‌ها و فضاها فرم ساده‌تری داشته باشند. وی در این باره توضیح می‌دهد: در انیمیشن‌هایی که در تعداد زیاد ساخته می‌شود، فضا و شخصیت‌های ساده‌تر به سرعت تولید کمک می‌کند. در طراحی شخصیت‌های این مجموعه هم به ویژگی‌های مخاطب و شیوه تاثیرگذاری به او توجه شده و هم به سرعت تولید. عامدانه و هوشمندانه گرافیکی را انتخاب کرده‌ایم که در عین این‌که سطح کیفی قابل قبولی دارد، قابل اجرا هم باشد.

یکدانه معتقد است سادگی نقض‌کننده جذابیت نیست و نباید انیمیشن را بر اساس یک نما یا یک عکس قضاوت کرد. این کارگردان به ریتم و نمابندی سریال اشاره می‌کند که کاملا سینمایی و مبتنی بر اصول فیلمسازی است. در این انیمیشن به زاویه دوربین، نمایی که از هر فضایی ارائه می‌کند، شیوه تقطیع نماها، قاعده خط فرضی، روان شناسی و تاثیر زوایای دوربین و تاثیر احساسی ریتم اثر توجه شده است. به عبارتی در ساخت انیمیشن مهارت‌های زندگی به قابلیت‌های سه بعدی آن توجه شده و بر خلاف انیمیشن‌های دو بعدی یا کات اوت، تصاویر از یک زاویه و به صورت تخت به نمایش در‌نمی‌آید.

یکدانه در این باره می‌گوید: در آثار سه‌بعدی امکانات بیشتری در اختیار کارگردان قرار دارد و او می‌تواند اثری جذاب‌تر بسازد. خوشبختانه برای ساخت چنین انیمیشن‌هایی هم هنرمندان خلاق داریم و هم متخصصان و تکنیسین‌های خوب در زمینه نرم افزار. تنها مساله اختصاص بودجه کافی برای ساخت چنین آثاری است.

تلاقی آموزش و فانتزی

انیمیشن، دنیای فانتزی و تخیل است اما در مورد مهارت‌های زندگی وجوه آموزشی این مهارت‌ها اهمیت بیشتری یافته و دیالوگ‌ها نقش پررنگی در پیشبرد داستان و ارتباط با مخاطب دارند از این رو گاهی وجه سرگرم‌کنندگی و جذابیت این مجموعه کاملا در سایه مفاهیم آموزشی آن قرار گرفته است. یکدانه در این باره می‌گوید: اساس این مجموعه آموزش است اما جذابیت هم برای ما اهمیت داشته و هیچ ادعایی نداریم که برای تمام 250 قسمت این مجموعه بهترین فیلمنامه نوشته شده است.

این نویسنده و کارگردان معتقد است که برخی موضوعات آموزشی در ذات خود جذابیت و سرگرم‌کنندگی ندارند و روایت آنها به شیوه دراماتیک چندان جذاب از کار در نمی‌آید.

وی تاکید می‌کند: به فراخور موضوع ممکن است برخی داستان‌ها کشش و افت و خیز کمتری داشته باشند و گاهی سرعت نگارش و تولید هم در نتیجه عملکرد ما نقش داشت اما پرهیز از نصیحت مستقیم را سرلوحه قرار دادیم و با کمک مشاوران از بازی‌هایی که در مقوله تربیتی استفاده می‌شود بهره برده‌ایم تا در هر قصه اتفاقاتی طراحی شود که ضمن سرگرم‌کنندگی مخاطب را به مقصد مورد نظر ما که همان مفاهیم آموزشی است، برساند.

ملودی مهارت

در کنار موارد ذکر شده، دوبله و موسیقی انیمیشن مهارت‌های زندگی نیز از ویژگی‌های قابل توجه آن محسوب می‌شود. سرپرستی گویندگان این مجموعه را شوکت حجت برعهده دارد و هماهنگی صدای گویندگان با شخصیت‌های این مجموعه از ویژگی‌های آن است. تناسب دیالوگ‌ها با حرکت لب هر شخصیت نیز از مواردی است که در ساخت انیمیشن و در مرحله بعدی در دوبله آن مورد توجه واقع شده است.

ساخت موسیقی برای انیمیشن مهارت‌های زندگی از مواردی است که حکایت از تولید نظام‌مند و حرفه‌ای این مجموعه انیمیشنی دارد. موسیقی این مجموعه که توسط بهرنگ قدرتی ساخته شده، طیف گسترده‌ای از احساسات مختلف را برای ایجاد فضاهای حسی در‌بر می‌گیرد.

قدرتی علاوه بر آهنگسازی برای برخی خوانندگان، در زمینه موسیقی فیلم، تئاتر و انیمیشن هم فعالیت کرده است. همچنین ساخت موسیقی تله فیلم «پسر ارشد من» به کارگردانی سعید اسدی، «یه گوشه دنج » و «صلات ظهر» ساخته افشین صادقی نیز از کارهای اوست. این آهنگساز که پیش از مهارت‌های زندگی موسیقی انیمیشن «کوشا» به کارگردانی فرانک زحلی و انیمیشن «راز جنگل شفا» ابراهیم ساکتی را نیز به عهده داشته است، درباره موسیقی مجموعه مهارت‌های زندگی می‌گوید: موسیقی این اثر بیش از 50 قطعه دارد که لحظاتی مانند لحظه‌های ترس، تعلیق، سردرگمی، شادی، امیدواری، خشم، هیجان و مواردی از این دست را پشتیبانی می‌کند. بر اساس توضیحات قدرتی نزدیک به 80 قطعه موسیقی برای این انیمیشن ساخته شده که چیزی حدود 40 دقیقه است و تنوع قابل توجهی از سازها و صداها دارد.

قدرتی درباره همکاری با این مجموعه انیمیشنی گفت: همکاری من با این مجموعه از ابتدای تولید آن آغاز شد و تلاش کردیم با کارگردان به دیدگاه مشترکی برسیم و آهنگی برای این مجموعه بسازیم که هم برای گروه مخاطبان مناسب و جذاب باشد و هم کارکرد نمادین داشته باشد و هر جایی شنیده شد، یادآور مجموعه مهارت‌های زندگی باشد.

وی توضیح می‌دهد: از ملودی‌هایی استفاده کردیم که برای کودک و نوجوان مناسب باشد. به این منظور یک گروه کر از کودکان و نوجوانان را دعوت کردیم که در اجرای ملودی اصلی با ما همکاری کنند.

قطعاتی که در انیمیشن مهارت‌های زندگی شنیده می‌شود، از یک موتیف اصلی شکل گرفته و فقط بسط و گسترش پیدا کرده است. همچنین استفاده از سازهای شرقی مانند سنتور و ویلن و کمانچه و سازهای غربی از جمله ساکسیفون، کلارینت و گیتار الکتریک در کنار هم علاوه بر تنوع اصوات، اثری تلفیقی را شکل داده است. بر اساس توضیحات این آهنگساز، تعامل بین سازندگان این اثر و یافتن یک دیدگاه مشترک درباره موسیقی آن، از اجرای قطعات اهمیت بیشتری داشت و به همین دلیل دست‌اندرکاران ساخت مهارت‌های زندگی در این مفاهمه بسیار کوشیدند.

قدرتی معتقد است: متاسفانه در اختصاص بودجه به انیمیشن سهم زیادی برای موسیقی در نظر گرفته نمی‌شود. انیمیشن پیش تولید گسترده‌ای دارد و تا زمانی که آماده شود، هزینه زیادی صرف آن می‌شود، در نهایت اثر وقتی به دست آهنگساز می‌رسد که بودجه زیادی نمانده است. تهیه‌کننده‌ها ترجیح می‌دهند برای کارشان از صدا یا موزیکی آرشیوی استفاده کنند و خیلی به ساخت موسیقی برای انیمیشن فکر نمی‌کنند. خوشبختانه دوستان ما در مجموعه مهارت‌های زندگی نگاه دیگری داشتند و همین سبب شد بتوانیم از سازهای خوبی بهره بگیریم که گرمای بیشتری به کار می‌دهد و احساساتی که قرار است توسط مخاطب درک شود را ملموس‌تر می‌کند.

موسیقی، گرافیک، تکنیک تولید، شیوه ساخت و بسیاری مولفه‌های دیگر در شکل‌گیری انیمیشن بلند مهارت‌های زندگی از یک اتفاق در انیمیشن کشورمان حکایت دارد. مرکز پویانمایی صبا در جریان ساخت این انیمیشن به نوعی انبوه‌سازی را تجربه کرده و شاید با سرمایه‌گذاری بیشتر و هدفمند بتواند زمینه را برای تولد صنعت انیمیشن فراهم کند.

آذر مهاجر ‌‌/‌‌ گروه رادیو و تلویزیون