زنانه: آنچه در تسکین دردهای قاعدگی اثر دارد

جام جم سرا: دکتر طاهره افتخار، متخصص زنان و زایمان و استاد دانشگاه تهران به جام‌جم می‌گوید اگر خانمی دچار این دردهاست باید حتما به پزشک مراجعه کند تا بررسی شود چون گاهی پای مشکلات نه چندان ساده‌ای در میان است که با برطرف کردن آنها، خانم مبتلا احساس بهتری خواهد داشت. او معتقد است معمولا بیشتر خانم‌ها در زمان قاعدگی درد را تجربه می‌کنند و شیوع دردهای پیش و پس از عادت ماهانه کمتر است و بندرت اتفاق می‌افتد.

نشانگان پیش از قاعدگی و چند نشانه

دکتر افتخار می‌گوید: نشانه‌های نشانگان پیش از قاعدگی معمولا درد پستان و لگن، تحریک‌پذیری، ورم شکم و پستان، نفخ، مختل شدن خواب، تغییر اشتها و سردرد هستند که می‌توانند تا چند روز کار و زندگی خانمی را مختل کنند. این متخصص زنان و زایمان با بیان این‌که علت این مشکلات دقیقا مشخص نیست و به نظر می‌رسد تغییرات هورمونی باعث بروز آنها می‌شود، می‌افزاید: معمولا این نشانه‌های آزاردهنده را خانم‌ها در سنین قبل از یائسگی تجربه می‌کنند و در سنین 40 به بالا شایع است. البته گاهی هم در جوان‌ها دیده می‌شود. او درمان نشانگان پیش از قاعدگی را بیشتر علامتی می‌داند و در این باره توضیح می‌دهد: از آنجا که علت بروز این نشانگان مشخص نیست، نمی‌توان درمان خاصی برای بهبود اوضاع درنظر گرفت بنابراین پزشک به این موضوع توجه می‌کند که کدام یک از علائم این نشانگان برای خانم آزاردهنده است و بر اساس آن درمان را انجام می‌دهد؛ مثلا اگر مبتلا به درد پستان باشد، مسکن و اگر مشکل ورم باشد که علت آن احتباس مایعات در بدن است، داروهای ادرارآور تجویز می‌شود. برخی هم معتقدند داروهای گیاهی برای رفع این نشانه‌ها مناسب‌ است و برخی پزشکان گاهی بر اساس شرایط، استفاده از قرص‌های ضدبارداری را پیشنهاد می‌کنند. به گفته دکتر افتخار، اگر خانمی پیش از عادت ماهانه بشدت تحریک‌پذیر باشد، باید با خانواده‌اش در مورد این مشکل صحبت کرد تا بیشتر مراعات او را بکنند.

دردهای زمان قاعدگی مهم‌ترند

دردهایی که با شروع عادت ماهانه بروز می‌کنند گاهی اولیه و گاهی ثانویه‌ است. دکتر افتخار با بیان این جمله ادامه می‌دهد: دردهای اولیه دردهایی هستند که فرد از همان اولین بارهای عادت‌های ماهانه، تجربه‌شان می‌کرده اما گاهی خانمی سال‌ها بعد از اولین قاعدگی دچار درد در زمان شروع آن می‌شود که ثانویه است.

این متخصص زنان و زایمان توضیح می‌دهد: اگر دردها اولیه و ضعیف باشد و خانم در چند روز اول آنها را احساس کند و با مسکن‌های معمولی کنترل ‌شود، معمولا چندان مهم نیستند و علتشان این است که در دوران قاعدگی موادی به اسم پروستاگلاندین در بدن ترشح می‌شود که عصب‌های حسی را تحریک می‌کند. به گفته این استاد دانشگاه، این دردها معمولا با استراحت، مسکن‌هایی مثل بروفن و ورزش بهبود می‌یابد.

اما دکتر افتخار در ادامه به نکته مهمی اشاره و تاکید می‌کند: توجه به نکته‌هایی مانند این‌که دردها چند سال بعد از شروع قاعدگی،‌ با چه شدتی و چطور شروع شده، آیا کم‌کم تشدید شده یا نه، حجم خونریزی چقدر باشد و... در تشخیص بسیار اهمیت دارد؛ مثلا اگر درد چند سال پس از اولین قاعدگی شروع و به مرور تشدید شده باشد، احتمال ابتلای خانم به آندومتریوز وجود دارد ولی گاهی درد دائمی نیست، تازه شروع شده و گاهی هست و گاهی نیست؛ در این صورت شک به عفونت لگنی مطرح می‌شود که در دوره عادت ماهانه تشدید می‌شود.

او ادامه می‌دهد: باتوجه به این نکته‌ها، گرفتن شرح‌حال درست و معاینه دقیق از بیمار و سن او بسیار اهمیت دارد و خیلی وقت‌ها انجام سونوگرافی هم کمک‌کننده است، چون ممکن است کیست تخمدان، آنومالی و ناهنجاری در دستگاه تولید مثل مانند رحم دوشاخ باعث بروز این دردها شده باشد. حتی گاهی هم به انجام آزمایش هم نیاز است.

به گفته این متخصص زنان و زایمان، اگر درد بیمار خیلی شدید باشد، انجام لاپاروسکوپی هم برای تشخیص لازم است.

گاهی پای مشکلات روانی در میان است

دکتر افتخار با اشاره به این‌که علت درد در برخی خانم‌ها گاهی مشکلات روانی نظیر استرس‌هاست، می‌افزاید: مثلا گاهی خانم‌هایی که توانایی فرزنددار شدن ندارند و همواره منتظر هستند بچه‌دار شوند، با شروع عادت ماهانه، بشدت احساس ناراحتی می‌کنند و آن را مرگ زایایی می‌دانند. حالا این خانم در زمان قاعدگی درد هم داشته باشد، این ناراحتی و مسائل روانی باعث می‌شود احساس درد در او شدیدتر باشد.

این استاد دانشگاه تاکید می‌کند: منظور این نیست که چنین خانمی واقعا درد ندارد ولی علت اصلی تشدید و آزاردهنده بودن دردش، این مشکلات و ناراحتی‌هاست.

او ادامه می‌دهد: برخی خانم‌ها هم آستانه تحمل درد پایینی دارند و در نتیجه بیشتر اظهار درد می‌کنند. البته آندومتریوز (بیماری‌ای که طی آن بافت‌های داخل رحم، جایی خارج از رحم تشکیل می‌شود) بسیار موذی است و گاهی بسادگی قابل تشخیص نیست، بنابراین نباید از همان ابتدا برچسب‌هایی نظیر داشتن مشکلات روانی به بیمار زد و لازم است بررسی‌های لازم و کافی برایش انجام شود.

کمر درد و پا درد هم چاره دارد

دکتر افتخار درباره کمردرد و پا درد در زمان قاعدگی می‌گوید: درد لگنی گاهی به کمر و اندام‌های تحتانی و پاها منتشر و باعث اسپام و گرفتگی عضلات می‌شود. گاهی هم این دردها بسیار شدید است. اگر علت این درد ناهنجاری‌های دستگاه تولید مثل باشد هم بسیار آزاردهنده خواهد بود کما این که بیمارانی به واسطه این درد متاسفانه به موادمخدر روی می‌آورند. او تاکید می‌کند: خانم‌ها باید بدانند وقتی در زمان قاعدگی دردشان بسیار شدید است، طبیعی نیست و باید حتما به متخصص زنان مراجعه کنند تا علت آن مشخص شود. او در ادامه به باورهایی که برخی خانم‌ها دارند و معتقدند بعد از ازدواج مشکلات و دردهای قاعدگی حل می‌شود، اشاره می‌کند و می‌گوید: این باور نادرست است مگر این‌که خانمی مبتلا به آندومتریوز باشد چون بارداری درمان آندومتریوز است و باعث برطرف شدن آن می‌شود وگرنه هیچ تغییر فیزیولوژیک خاصی با ازدواج در بدن اتفاق نمی‌افتد که باعث برطرف شدن این دردها شود. پرده بکارت هم مانع خروج خون قاعدگی نمی‌شود که بتواند علت درد باشد چون سوراخ‌های میکروسکوپی‌ای دارد که باعث خارج شدن این خون می‌شود، بنابراین این باور پایه علمی ندارد.

دردهای پس از قاعدگی که کار را به بیمارستان می‌کشند

خیلی از خانم‌ها پس از عادت ماهانه هم دچار دردهایی می‌شوند که دکتر افتخار در مورد علت آنها این‌گونه توضیح می‌دهد: تخمکی که قرار است آزاد شود، در محفظه کوچکی قرار دارد که در آن مایعی وجود دارد. این فولیکول باید آن‌قدر حجیم شود تا بتواند دیواره این محفظه را پاره کند و آزاد شود. در واقع هم تورم آن و هم مایعی که داخل لگن می‌ریزد در برخی خانم‌ها باعث بروز درد می‌شود تا جایی که گاهی خانم‌ها با درد شدید شکمی به بیمارستان مراجعه می‌کنند و حتی شک به آپاندیس ایجاد می‌شود، ولی نتایج آزمایش‌های مربوط منفی می‌شود. این دردها معمولا بعد از 24 ساعت خود به خود بهبود می‌یابند و معلوم می‌شود علت تخمک‌گذاری بوده است. معمولا وقتی در این زمان سونوگرافی انجام می‌گیرد هم مقداری مایع دیده می‌شود که ناشی از همین تخمک‌گذاری است.

حمام، تکسین‌دهنده است نه علت مشکل

دکتر افتخار می‌گوید: این باور قدیمی که علت دردهای قاعدگی حمام رفتن است، درست نیست و اتفاقا ما به خانم‌ها توصیه می‌کنیم در این دوره حمام بروند و دوش آب گرم به تسکین درد هم کمک می‌کند. او در این‌باره توضیح می‌دهد: خون در رحم وجود دارد و وقتی خانمی راه می‌رود و فعالیت می‌کند، راحت خارج می‌شود. حتی اگر تحرک چندانی نداشته باشد هم بالاخره با نیروی جاذبه خون به طرف پایین کشیده می‌شود، ولی ممکن است دیرتر تخلیه شود. پس آب هیچ تاثیری در این دردها ندارد فقط خانم‌ها در دوره قاعدگی نباید استخر بروند.

اینجا استامینوفن و آسپیرین فایده ندارد

دکتر افتخار تاکید می‌کند: اگر خانمی به تجربه فهمیده‌ روز دوم و سوم دردش شروع می‌شود، می‌تواند از روز اول هر هشت ساعت مسکن بخورد تا شدت درد آن‌قدر زیاد نشود که نیاز به مصرف قرص بیشتر شود. او می‌افزاید: داروهایی که در این مواقع تجویز می‌شوند معمولا ضد التهاب هستند مثل مفنامیک اسید، ایپوبروفن، قرص و شیاف دیکلوفناک. این داروها معمولا خوب جواب می‌دهند و خونریزی را کم می‌کنند، ولی استامینوفن و آسپیرین در کاهش دردهای قاعدگی چندان موثر نیستند.

زهرا سادات صفوی سهی /‌ جام‌جم