حرکت روی لبه تیغ

فعالیت در صفحات حوادث حرکت بر لبه تیغ است که کوچکترین اشتباهی باعث می‌شود از کارکرد هشداردهی خارج شده و به قبح‌زدایی جرم در جامعه منجر شود. در این میان باید توجه داشت، چاپ اخبار صفحات حوادث هرچند می‌تواند مخاطبان را با خطراتی که در جامعه در کمین آنهاست آشنا کند، اما از سوی دیگر روش‌های وقوع جرم را می‌تواند برای صدها فرد مستعد انجام این نوع جرایم معرفی کند. ‌کارشناسان، صفحه حوادث روزنامه‌ها را نیازمند مهندسی اطلاع رسانی دانسته و تأکید دارند که هم‌اکنون اخبار صفحه حوادث روزنامه‌ها جامعه را در مقابل جرایم فردی و سازمان یافته آسیب‌پذیر می‌کند و نیاز است در کنار انتشار اخبار با نگاهی کارشناسانه به علل وقوع آنها نیز توجه شود، موضوعی که در صفحات حوادث مغفول مانده است.

سال 90 برخی نمایندگان مجلس خواستار حذف صفحات حوادث شدند که با مخالفت کارشناسان رسانه روبه‌رو شد. مخالفان طرح نمایندگان اعتقاد داشتند، حذف صفحات حوادث باعث افزایش شایعه در جامعه شده و مخاطبان را برای کسب خبر به سمت رسانه‌های غیرمعتبر سوق می‌دهد. به جای حذف صفحات حوادث باید از سیاه نمایی در آن جلوگیری کرد.

به جای حذف، اصلاح کنیم

دکتر داوود صفایی، مدرس روزنامه‌نگاری یکی از مخالفان این طرح است که می‌گوید: در شرایطی که جهان به‌صورت کامل رسانه‌ای شده و همه مردم به نوعی به انواع رسانه‌ها دسترسی دارند پنهان کردن وقایع به هیچ‌عنوان امکان پذیر نیست پس چنانچه رسانه‌های جمعی به حوادث مهمی‌مانند سقوط هواپیما، سیل، قتل‌های سریالی، سرقت‌های بزرگ و... نپردازند مردم از طریق دیگر شبکه‌های ارتباطی به هم اطلاع‌رسانی می‌کنند. به‌طور قطع این اطلاع رسانی همراه با تحریف اخبار و بزرگنمایی وقایع خواهد بود.

وی خاطرنشان کرد: برخی اعتقاد دارند که صفحات حوادث روزنامه‌ها باید حذف شود که در پاسخ به آنها باید گفت صفحات حوادث حذف شدنی نیست بلکه باید مطالب آن را اصلاح کنیم. خبرنگاران حوادث باید دوره حقوق و روانشناسی را بگذرانند تا سطح علمی‌آنها در حوزه تخصصی خود بالا رود و در ریزه کاری‌ها بیشتر دقت کنند. اخبار حوادث در جامعه هم جنبه مثبت و هم جنبه منفی دارد و ما باید تلاش کنیم جنبه مثبت آن را افزایش دهیم. در بخش حوادث روزنامه‌ها باید مسائل حقوقی آموزش داده شود و شهروندان با حقوق خود آشنا شوند. حوادث همچنین باید عبرت‌آموز باشد و انتشار سرگذشت یک مجرم می‌تواند از وقوع جرایم جلوگیری کند. از سوی دیگر انتشار این اخبار می‌تواند قانونمندی و نظارت در جامعه را نشان دهد.

این استاد تاکید کرد: البته انتشار جزئیات برخی جنایت‌ها در صفحه حوادث باعث قبح زدایی می‌شود که دبیران گروه حوادث باید به این موضوع توجه کرده و فیلتری در مسیر انتشار اخبار باشند.

از کارشناسان اهل فن استفاده شود

یکی از آفت‌های صفحات حوادث روزنامه کم اطلاعی خبرنگاران این حوزه با علوم مرتبط با اخبار حوادث است. کافیست در خبر جای متهم با مجرم عوض شود تا به‌دلیل یک اشتباه کلامی ‌محتویات پرونده‌ای که اطلاع‌رسانی می‌شود، تغییر کند. از سوی دیگر بی‌توجهی به بحث روانی مجرم ، باعث می‌شود تحلیل درستی از شخصیت او ارائه نشود.

دکتر ولی‌الله حسینی، جرم‌شناس و حقوقدان در این زمینه می‌گوید: در سال‌های اخیر شاهد هستیم صفحات حوادث روزنامه‌ها کمتر به بحث‌های هشداری و استفاده از کارشناسان آشنا به فن جامعه‌شناسی، روان‌شناسی، جرم‌شناسی و حقوقی در کنار اخبار توجه می‌کنند و فقط به درج اخبار بسنده کرده یا این‌که از تحلیل افرادی استفاده می‌کند که غیرمرتبط با مباحث مورد نظرشان هستند. این یکی از آفت‌های صفحات حوادث است که باعث سیاه‌نمایی و ایجاد فضای ناامنی می‌شود. از سوی دیگر خبرنگاران حوادث نیز باید اشراف کاملی در مورد اطلاعاتی که می‌خواهند بنویسند، داشته باشد. به‌طور مثال اگر درباره سقوط هواپیما می‌خواهند مطلبی را درج کنند باید اطلاعات کافی در مورد صنعت هواپیمایی داشته باشند تا بتوانند اطلاعاتی را که انعکاس می‌دهند بدرستی بنویسند. از سوی دیگر با مباحث حقوقی نیز آشنایی داشته باشند تا متهمی‌در اخبار به مجرم تبدیل نشود.

این قاضی دادگستری تاکید کرد: البته با این اعتقاد که صفحات حوادث باعث آموزش جرم می‌شوند موافق نیستم . سال‌ها به‌عنوان قاضی در دستگاه قضایی فعالیت کردم و با این موضوع روبه‌رو نشدم. مجرمان از نظر هوشی و فکری از خیلی از افراد جامعه جلوتر هستند. اطلاع‌رسانی از طریق صفحات حوادث روزنامه‌ها باعث می‌شود مردم در رابطه با جرایمی‌که در جامعه همه‌گیر شده یا فعالیت‌های کلاهبرداران حرفه‌ای و جرایم باندی هوشیاری بیشتر پیدا کنند. در ماه‌های اخیر شاهد بودیم که اطلاع‌رسانی بموقع مطبوعات در مورد پرونده اسید‌پاشی‌های اصفهان باعث شد فرد اسید‌پاش ارتکاب جرایمش را متوقف کند.

قهرمان‌سازی نکنیم

به گفته کارشناسان، جوانان متناسب با نیازهایی که دارند اخبار روزنامه‌ها را انتخابی می‌خوانند و با توجه به پرهیجان بودن اخبار حوادث بیشترین خوانندگان این صفحات، جوان هستند. بنابراین نباید فراموش کنیم که این مخاطبان تا چه اندازه از این مطالب درس می‌گیرند و تا چه اندازه توانسته‌ایم آنها را برای اجتناب از ارتکاب جرم به منظور دستیابی به هدف آماده کنیم.

خبرهای ناگوار بویژه اخبار حوادث می‌تواند مخاطب مستعد را که زمینه‌های بروز جرم در وی نهان است، به سوی تکرار این نوع رفتارها سوق دهد که این موضوع به کارکرد اخبار بستگی دارد.

اما امروزه برخی روزنامه‌ها طوری به اخبار می‌پردازند که از مجرمان قهرمان‌سازی می‌کنند و این از دو جهت برای جامعه خطرناک است؛ نخست باعث می‌شود این مجرم پس از آزادی دست به جرایم بزرگ‌تر بزند و از سوی دیگر نوجوانانی که مشتاق شهرت هستند با مشاهده این اخبار سعی کنند خود را در جایگاه مجرم قرار دهند.

‌از آنجا که امنیت مربوط به تمامی‌افراد جامعه است و هیچ فرد و گروهی نمی‌تواند و نباید نسبت به آن بی‌تفاوت باشد، به نظر می‌رسد هم‌اندیشی خبرنگاران صفحه حوادث، کارشناسان حوادث، جامعه‌شناسان، روان‌شناسان و مسئولان رسانه‌ها بتواند راهکارهایی در مسیر ارتقای نقاط مثبت انتشار اخبار حوادث را ارائه دهد و از این فرصت در جهت افزایش احساس امنیت در جامعه استفاده کند.

محمد غمخوار / روزنامه‌نگار

ویژه نامه جام جم / بیستمین نمایشگاه مطبوعات