شایعه‌سازان، برنده بحران غریبه‌پنداری رسانه‌ها

امروزه دست‌کم در مقام نظر، کسی مخالف این گزاره نیست که اطلاع‌رسانی دقیق، سریع و شفاف از سوی مقامات مسئول، راه را بر شایعات و سوءاستفاده‌های سیاسی می‌بندد، اما در مقام عمل، گاهی موانع پیش‌روی فعالیت رسانه‌ها فضای سیاسی کشور را دچار التهاباتی می‌کند که نشانه فقدان ارتباط هدفمند و پویا میان دستگاه‌های اجرایی و رسانه‌هاست.

معمولا نهادهای اجرایی برای پر کردن این خلأ دست به دامن سخنگویان و روابط‌ عمومی‌هایی می‌شوند که قرار است پل ارتباطی میان رسانه و دستگاه‌های سیاستگذار باشند. با این حال مبهم‌گویی در فرآیند خبررسانی و تشریفاتی شدن جلسات این سخنگویان، در کنار مانع‌تراشی پیش‌روی ارتباط مستقیم رسانه‌ها با مقامات مسئول باعث شده نظام اجرایی کشور نتواند آن‌گونه که باید از ظرفیت‌های رسانه استفاده کند. حجم بالای خبرپراکنی‌های معمولا نادرست از سوی رسانه‌های بیگانه بخوبی گواه ضعف اطلاع‌رسانی یا سستی در اقناع افکار عمومی از سوی نهادهایی است که گمان می‌برند ارتباط با رسانه‌ها فقط جنبه «ویترینی» و «تبلیغی» داشته و نیازی به زمینه‌سازی برای اثرگذاری بر افکارعمومی به منظور تسهیل سیاستگذاری‌ها و اولویت دادن به مسائل عمومی وجود ندارد.

یکی از مهم‌ترین حوزه‌هایی که چنین رویکردهایی مستقیما بر آن اثر می‌گذارد، حوزه سیاست داخلی و نیز موج‌آفرینی در روابط بین‌المللی است. همان عرصه‌ای که برقراری آرامش داخلی و تامین منافع ملی در آن، به همگرایی کامل میان مجریان و رسانه‌ها نیاز دارد. در شرایط کنونی کشور که به لطف امکانات نوین ارتباطی، هر شهروند خود می‌تواند ناقل پیام شده و در گستره وسیع شبکه‌های اجتماعی، موجی خبری ایجاد کند، ضعف در ارتباط نهادینه میان نهادهای سیاسی و رسانه‌ها، نتیجه‌ای جز توسعه شایعات و تحلیل‌های فاقد مبنا ندارد.

با وجود همه این ضرورت‌ها، کم نیستند روزنامه‌نگارانی در حوزه سیاسی که شاهد وجود موانع متعدد در مسیر کسب خبرهای دقیق، صریح و بموقع هستند. در دسترس نبودن منبع، یکی از مهم‌ترین این موانع است که نه‌تنها موجب بی‌اعتمادی مخاطب به رسانه‌ای می‌شود که به دلیل نبود منبع معتبر قادر به پوشش یک خبر نیست، بلکه گاه یک مجموعه سیاسی را نیز گرفتار انواع شایعات و حاشیه‌هایی می‌کند که نتیجه عدم واکنش بموقع یک مقام مسئول است.

علاوه بر این، آشنا نبودن برخی مقامات مسئول با اصول انتشار پیام و در نتیجه درخواست از رسانه برای بازگرداندن متن خبر یا گفت‌وگو برای بررسی و ویرایش پیش از انتشار که معمولا مشکلاتی را در اثرگذاری بر افکارعمومی باعث می‌شود، از دیگر موانع انتشار اخبار رسانه‌ای است.

در کنار این، در عرصه بین‌المللی نیز نبود جلسات منظم هر روزه میان خبرنگاران حوزه سیاست خارجی با مقامات مسئول که می‌تواند موجب واکنش‌های رسانه‌ای بجا در قبال خبرسازی‌های رسانه‌های غیرایرانی شود، یکی از آسیب‌هایی است که گاه رسانه‌های وطنی را در پوشش خبرهای بین‌المللی و از آن مهم‌تر، واکنش نسبت به شایعات مطرح شده دچار سرگردانی و ابهام می‌کند.

هرچند در کنار این موانع ساختاری، می‌توان به بسیاری موانع مصداقی کوچک و بزرگ در مسیر تولید خبر نیز اشاره کرد، اما نباید تردید داشت تا مشکلات ساختاری یادشده با طراحی یک نظام جامع ارتباطی میان رسانه‌های اثرگذار کشور و دستگاه‌های اجرایی از بین نرود، امیدی به از میان برداشته شدن مسائل موردی پیش‌روی فرآیند تولید خبر نمی‌توان داشت.

یک راهکار برای رفع مشکلات یادشده، تشکیل اتاق‌های خبر در هر نهاد اجرایی به‌منظور ارتباط موثر با رسانه‌ها ـ بیواسطه تیم‌های گزینشی خبررسانی ـ است. راهکار دیگر تخصصی شدن رسانه‌ها و استفاده از کارشناسان مرتبط با حوزه‌های مختلف سیاستگذاری در فرآیند تولید و انتشار خبر است. با این حال مهم‌ترین مانع پیش‌روی فرآیند خبررسانی در کشور، بویژه در ساحت روزنامه‌نگاری سیاسی، نبود درک این نکته بظاهر بدیهی است که رسانه‌ها رکن چهارم دموکراسی بوده و برای تسهیل عمل به وظایفشان در چارچوب توسعه سیاسی، اهمیتی مانند دیگر قوای سه‌گانه داشته و به همان میزان نیازمند توجه مسئولان در رده‌های مختلف حکومتی هستند. درک عملی این مهم مانع از آن می‌شود تا بی‌دقتی رسانه‌ای برخی مقامات و غریبه‌ پنداشتن مطبوعات از سوی بعضی دستگاه‌های اجرایی، بازار رسانه‌های غیررسمی و شایعه‌پراکنان سیاسی را رونق بخشد.

ناگفته پیداست که برپایی نمایشگاه‌های سالانه مطبوعات یکی از راهکارهای نزدیک‌تر شدن دولتمردان و مقامات رسمی به‌عنوان منابع اصلی خبری با رسانه‌هاست. با وجود این رسیدن به نقطه مناسب همگرایی نظام رسانه‌ای کشور با نظام اجرایی، نیازمند تلاش‌های بیشتری ورای این نمایشگاه‌ها، نشست‌های صمیمانه و تاکتیک‌های سخنگومحور است که بی‌توجهی به آن، ساماندهی فرآیند خبررسانی را در جهانی که هر روز بیشتر از قبل به رسانه‌ها متکی می‌شود، مشکل‌تر می‌کند.

مصطفی انتظاری‌هروی‌‌/‌‌ روزنامه‌نگار

ویژه نامه جام جم / بیستمین نمایشگاه مطبوعات