2 سال کنجکاوی در سیاره سرخ

امروز علاقه‌مندان به علوم فضا در شرایطی دومین سال فرود موفقیت‌آمیز مریخ‌نورد کنجکاوی بر سطح مریخ را جشن می‌گیرند که این ربات یافته‌های بسیار ارزشمندی را در طول مأموریت خود در اختیار ما قرار داده است.

کاوشگر کنجکاوی با سه متر طول تقریبا دو برابر بزرگ‌تر از ربات‌های معروف روح و فرصت است؛ همچنین با جرم 900 کیلوگرم پنج برابر سنگین‌تر از آنهاست و با همراه داشتن 80 کیلوگرم وسایل آزمایشگاهی، 10 برابر کاوشگرهای روح و فرصت، ابزار علمی به همراه خود دارد. ربات کنجکاوی به‌لحاظ نظری می‌تواند با سرعت 90 متر در ساعت در سطح مریخ حرکت کند، ولی برای مدیریت توان الکتریکی و همچنین با توجه به عوارض زمین و میدان دید ربات در عمل با سرعت 30 متر در ساعت روی مریخ جابه‌جا می‌شود.

از طرف دیگر، برای تأمین انرژی این ربات به جای صفحه‌های خورشیدی از ژنراتور ترموالکتریک رادیوایزوتوپ استفاده شد که قبل از آن در مریخ‌نشین‌های وایکینگ 1 و 2 استفاده شده بود.

انرژی کاوشگر در این روش از واکنش پلوتونیوم 238 تأمین می‌شود. مدت زمان پیش‌بینی‌شده برای مأموریت آزمایشگاه علم مریخ 98 هفته بود که اکنون در آستانه دومین سالگرد فعالیت این مریخ نورد باید گفت تا اینجای کار اندکی بیش از حد مورد انتظار مأموریتش را ادامه داده است. با این‌حال با توجه به کارکرد باتری پلوتونیومی به نظر می‌رسد تا 10 سال بتواند جوابگوی تأمین انرژی رباتش باشد.

حال که دو سال از فعالیت مریخ نورد کنجکاوی بر سطح سیاره سرخ می‌گذرد، می‌توان به مهم‌ترین دستاوردهای این مأموریت در دو سال گذشته پرداخت. در نخستین گام آزمون موفق فرود با فناوری جدید (شامل استفاده از ترکیبی از چتر نجات و سپر حرارتی و موشک‌های کاهنده سرعت و جداشدن مریخ‌نورد از سامانه فرود) جزو اولین دستاوردهای این مأموریت بود. طی فرآیند فرود این مریخ‌نورد که به «هشت دقیقه وحشت» معروف شده بود، برای اولین بار محموله‌ای سنگین و بسیار حساس در سیاره‌ای دیگر با حداکثر دقت و ایمنی فرود آمد.

در گام بعدی فقط هفت هفته پس از فرود، مریخ‌نورد کنجکاوی کشف کرد که تا چند هزار سال پیش رودخانه‌هایی از آب در سطح مریخ جاری بوده است. از این رو احتمال وجود حیات میکروبی تا چند میلیون سال پیش در سیاره سرخ تقویت شد.

یافته‌های مریخ نورد کنجکاوی در دو سال گذشته نشان داد میزان تشعشعات خطرناک در سطح مریخ بیش از چیزی است که دانشمندان تصور می‌کردند؛ یعنی مقدار آن حتی بیشتر از تشعشعاتی است که فضانوردان در خارج از ایستگاه فضایی بین‌المللی در معرض آن هستند. این تشعشعات تا سطح مریخ نیز می‌رسد.

در زمینه بررسی ترکیبات جوی، یکی از ابزارهای مریخ نورد کنجکاوی SAM نام دارد که ترکیبات هوای مریخ را بررسی می‌کند. این ابزار نشان داده است گاز غالب در مریخ دی‌اکسیدکربن است. در این بین گاز دیگری مثل متان که عامل زیستی داشته باشد، هنوز در جو مریخ پیدا نشده است. در این زمینه یافته‌ها مشابه یافته‌های مأموریت وایکینگ است، اما دانشمندان هنوز امیدوارند ابزار SAM بتواند نشانه‌ای از متان نیز به دست بیاورد.

یکی از مهم‌ترین دستاوردهای مأموریت کنجکاوی در بهمن 1391 به دست آمد که برای نخستین بار مریخ نورد کنجکاوی توانست در مقام رباتی زمینی در سطح سیاره‌ای دیگر عملیات حفاری انجام دهد. در این مأموریت کنجکاوی با استفاده از ابزاری روی بازوی خود، سنگی را تا عمق 4.6 سانتی‌متر حفاری کرد و از آن نمونه برداشت. سنگ‌ها به دلیل شکل‌گیری تدریجی لایه‌هایشان ممکن است طی چند میلیون سال شواهد هیجان‌انگیزی از حیات را در دل خود جای داده باشند.

در اردیبهشت 92 نیز حفاری دیگری به عمق 66 میلی متر در سنگی دیگر روی مریخ انجام شد. آزمایشگاه علم مریخ با آزمایش‌هایی روی نمونه برداشته‌شده از سنگ مریخی، علایمی از وجود سولفور، اکسیژن، کربن، نیتروژن و هیدروژن و برخی مواد معدنی در آن یافت.

دانشمندان معتقدند شاید در جایی که این نمونه‌برداری انجام شده، دریاچه‌ای با PH طبیعی و نه‌چندان نمکی وجود داشته است که این، ممکن است نشانه‌ای از وجود حیات باکتریایی در گذشته‌های دور و نور امیدی برای امکان احتمالی زندگی انسان در آینده‌های دور در این سیاره باشد.

در دو سال گذشته و در طول مأموریت مریخ نورد کنجکاوی مشکلاتی از قبیل نقص فنی رایانه‌های پردازش‌کننده و نیز قطع ارتباط با زمین به دلیل بروز توفان‌های شدید خورشیدی رخ داده است. بر‌ این‌ اساس هر بار تیم هدایت‌کننده این مأموریت توانسته مشکل را با استفاده از راه ‌حل‌های پیش‌بینی‌شده با موفقیت برطرف کند. اکنون در آستانه سومین سال فعالیت کنجکاوی در سطح سیاره سرخ بیش از گذشته چشم به راه رسیدن خبری از نخستین نشانه‌های حیات در سیاره سرخ هستیم.

شرح عکس شماره 1: نمایی که دوربین مسیریاب مریخ‌نورد کنجکاوی سیزدهم مرداد امسال از رد چرخ‌های کنجکاوی بر سطح شنی سیاره سرخ ثبت کرده است. (ضمیمه سیب)

کاظم کوکرم